Bộ Tài chính cho biết, ngành công nghiệp ôtô Việt Nam thời gian qua đã có sự phát triển, tuy nhiên, mới chỉ tham gia vào phân khúc thấp của chuỗi giá trị ngành ôtô, còn phụ thuộc lớn vào sự phân công của các tập đoàn ôtô toàn cầu; chưa làm chủ được các công nghệ cốt lõi.

Số lượng xe sản xuất, lắp ráp trong nước tăng không đáng kể

Bộ Tài chính vừa có báo cáo đánh giá về chương trình ưu đãi thuế đối với ôtô sản xuất, lắp ráp trong nước.

Theo Bộ này, ngành công nghiệp ôtô Việt Nam đã có những bước phát triển trong những năm trở lại đây. Tính từ năm 2016 đến năm 2020, xe nhập khẩu đạt 557.000 xe và xe sản xuất lắp ráp trong nước là 1.346.703 xe. Một số loại sản phẩm đã xuất khẩu sang thị trường Lào, Campuchia, Myanmar, Trung Mỹ...

Hiện nay, trong nước có khoảng 173 doanh nghiệp sản xuất, lắp ráp ôtô, trong đó có 56 doanh nghiệp sản xuất xe từ linh kiện rời, 117 doanh nghiệp sản xuất từ xe cơ sở. Có nhiều hãng lớn có hoạt động sản xuất, lắp ráp trong nước như Toyota, Hyundai, Kia, Mazda, Honda, GM, Chevrolet, Ford, Mitsubishi, Nissan, Suzuki, Isuzu, Mercedes-Benz, Hino, đáp ứng khoảng 70% nhu cầu xe dưới 9 chỗ ngồi.

Theo Bộ Tài chính, tổng công suất lắp ráp xe thiết kế đến nay khoảng 755.000 chiếc mỗi năm, trong đó khu vực đầu tư nước ngoài là 35%, trong nước là 65%.

Tổng kết thực hiện Chương trình ưu đãi thuế 0% đối với linh kiện mà doanh nghiệp trong nước chưa sản xuất được, buộc phải nhập khẩu khi đủ điều kiện (từ tháng 11.2017 đến hết tháng 12.2022), Bộ Tài chính cho hay, hiện cả nước có 9 doanh nghiệp đáp ứng được các tiêu chí về quy mô, năng lực để tham gia chương trình.

Kể từ khi thực hiện Chương trình, số lượng xe sản xuất, lắp ráp trong nước năm 2018 đạt 287.586 chiếc, năm 2019 đạt 339.151 chiếc, năm 2020 là 323.892 chiếc, tăng không đáng kể.

Theo báo cáo của Bộ Tài chính, việc miễn thuế nhập khẩu đối với một số nguyên liệu, linh kiện lắp ráp ôtô mà trong nước chưa sản xuất được đã thu hút được các doanh nghiệp khác tham gia đầu tư mở rộng sản xuất.

Ví dụ như Công ty Ford đã tăng vốn đầu tư từ 102 triệu USD lên 184 triệu USD để mở rộng quy mô sản xuất, lắp ráp; Công ty Honda và Công ty Mitsubishi cũng đầu tư thêm dây chuyền sản xuất mới và được vận hành vào quý II.2020; Công ty Thaco đầu tư nhà máy mới sản xuất xe ôtô cao cấp trị giá 4.000 tỉ đã được cấp Giấy chứng nhận đầu tư mới năm 2021; Công ty Thành Công đầu tư thêm một nhà máy tại Ninh Bình, công suất sản xuất 100.000 xe/năm;

Đặc biệt, Công ty Vinfast đầu tư tổ hợp nhà máy sản xuất, lắp ráp tại Hải Phòng, rộng 335 hecta với tổng vốn đầu tư đạt 3,5 tỉ USD, tạo việc làm cho hơn 3600 lao động năm 2020.

Công nghiệp ôtô Việt vẫn phụ thuộc quá nhiều vào nước ngoài

Dù vậy, Bộ Tài chính khẳng định, ngành công nghiệp ôtô Việt Nam hiện chỉ mới tham gia vào phân khúc thấp của chuỗi giá trị ngành ôtô, còn phụ thuộc lớn vào sự phân công của các tập đoàn ôtô toàn cầu; chưa làm chủ được các công nghệ cốt lõi như động cơ, hệ thống điều khiển, hệ thống truyền động.

Theo đó, ngành sản xuất, lắp ráp ôtô trong nước vẫn chưa đạt được tiêu chí của ngành sản xuất ôtô thực sự, chưa tạo được sự hợp tác, liên kết và chuyên môn hoá giữa các doanh nghiệp trong sản xuất - lắp ráp ôtô và sản xuất phụ tùng linh kiện; chưa hình thành được hệ thống các nhà cung cấp nguyên vật liệu và sản xuất linh kiện quy mô lớn.

Cùng với đó, giá bán xe vẫn ở mức cao so với các nước trong khu vực. Ngoài ra, tỷ lệ nội địa hoá đối với xe cá nhân đến 9 chỗ ngồi thấp hơn mục tiêu đề ra, đồng thời thấp hơn rất nhiều so với các quốc gia trong khu vực. Các sản phẩm đã được nội địa hóa mang hàm lượng công nghệ còn thấp.

Đặc biệt, các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh ôtô trong nước còn đối mặt sự cạnh tranh gay gắt từ các sản phẩm nhập khẩu (đặc biệt là ôtô từ các nước ASEAN như Thái Lan, Indonesia) và trong vòng 7 - 10 năm tới là các sản phẩm ôtô từ các quốc gia thành viên của Hiệp định CPTPP và EVFTA.

Bên cạnh đó, một số quốc gia trong khu vực như Indonesia và Thái Lan đang là điểm đến hấp dẫn của các nhà sản xuất ôtô lớn trên thế giới, từ đó khiến cơ hội thu hút các hãng ô tô đầu tư sản xuất lớn ở Việt Nam sẽ gặp nhiều khó khăn.

Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan cho Lao Động biết, việc phát triển công nghiệp phụ trợ cho ôtô là chiến lược quan trọng, để phát triển các ngành công nghiệp khác ở Việt Nam, không phụ thuộc quá nhiều từ nhập khẩu bên ngoài.

"Cục Công nghiệp, Bộ Công Thương là đơn vị thiết kế chiến lược công nghiệp hoá; Chiến lược phát triển ngành ôtô cũng do Bộ Công Thương chủ trì, cho nên Bộ Công Thương buộc phải theo kịp doanh nghiệp trong xu hướng phát triển mới, chứ không phải lúc nào cũng bám theo một số công cụ cũ kỹ", bà Lan nói.

Tập hợp các báo cáo của các bộ ngành liên quan, Bộ Tài chính cho rằng, Chương trình ưu đãi thuế quan đã nhận được sự ủng hộ, đồng tình của các doanh nghiệp sản xuất, lắp ráp ôtô trong nước, hỗ trợ cho thị trường ổn định và duy trì được sản xuất trước sức cạnh tranh về giá của xe nhập khẩu, góp phần thúc đẩy ngành công nghiệp hỗ trợ trong nước, gia tăng tỷ lệ nội địa hóa.

Tuy nhiên, thực tiễn thực hiện Chương trình những năm qua đã bộc lộ một số vấn đề cần được điều chỉnh cho phù hợp với yêu cầu và bối cảnh mới.