Thuốc lá điện tử được giới trẻ sử dụng ngày càng nhiều khi dễ dàng để mua các sản phẩm này. Trong ảnh, một cô gái hút thuốc lá điện tử trong tiệm cà phê ở TP.HCM - Ảnh: QUANG ĐỊNH

Chưa chính thức được thương mại hoá tại Việt Nam nhưng thị trường chợ đen của thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng rất sôi động trong nhiều năm qua.

Điều này cho thấy “có cầu ắt có cung”, những người hút thuốc lá tìm đến các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới ngày càng tăng, sử dụng công khai ở nơi công cộng.

Theo các lực lượng chức năng, đến nay chỉ có thể xử phạt hành chính đổi với các hành vi buôn bán thuốc lá thế hệ mới và buộc tiêu hủy sản phẩm như các sản phẩm nhập lậu thông thường.

Có cầu ắt có cung

Nghiện thuốc lá hơn 10 năm nay, nhưng cách đây 2 năm anh Tuấn K. (35 tuổi) chuyển sang hút các loại thuốc lá thế hệ mới từ thuốc lá làm nóng đến thuốc lá điện tử (vape). Nguồn hàng chủ yếu là mua trên mạng, hoặc nhờ người quen xách tay về.

Anh cho biết bạn bè anh phần lớn chuyển đổi sang các loại thuốc lá thế hệ mới. Trong số đó, nhiều người sau khi dùng một thời gian thì “chê” mùi của thuốc lá điếu mặc dù trước đó họ hút thuộc hàng “lão làng”.

Tuy nhiên đầu tư cho những sản phẩm này khá “chát” so với hút thuốc lá điếu. Trung bình, mỗi tháng anh K. phải bỏ ra từ 1-2 triệu đồng để mua tinh dầu, còn chiếc vape pod được anh K. mua trên mạng với giá cũng hơn 3 triệu đồng.

Trường hợp khác, anh Minh H. (40) tuổi có “thâm niên” hút thuốc hơn 15 năm. Anh cũng chỉ mới chuyển sang các loại “thuốc lá công nghệ” trong vài tháng gần đây do bạn bè thuyết phục với lý do “chị em phụ nữ bớt phàn nàn vì mùi khói thuốc lá”.

Anh H. cho biết bạn bè anh cũng có người vừa hút thuốc lá điếu, vừa hút thuốc lá thế hệ mới, vì giá thành các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới lậu tại Việt Nam hiện đang bị “hét” khá cao, tới 1,5-2 lần so với giá mua chính hãng từ nước ngoài. “Giá cao nên muốn chuyển sang xài hẳn cũng khó”, anh H. nói.

Khi được hỏi anh và nhóm bạn có phải chuyển sang hút thuốc lá thế hệ mới để từ từ cai hẳn thuốc lá hay chất nicotin không, anh khẳng định không có ý định đó.

“Nếu muốn cai, thì tốt nhất đến bệnh viện gặp bác sĩ để được tư vấn lộ trình hẳn hoi. Hầu như không có ai dùng thuốc lá thế hệ mới để cai thuốc cả. Theo tôi biết thì nhà sản xuất chính hãng họ cũng không có ghi khuyến cáo như vậy trên sản phẩm, mặc dù mấy chỗ bán hàng trên mạng có thể dùng lý do đó để thuyết phục người mua”, anh H. nhấn mạnh.

Cả anh K. và H. đều bày tỏ lo lắng với rủi ro mua phải hàng không đảm bảo chất lượng, ảnh hưởng đến sức khoẻ dù phải chi tiền khá nhiều cho các sản phẩm chợ đen này.

Khảo sát của Viện Kinh tế kỹ thuật trên một số mẫu đã cho thấy hàm lượng các chất gây hại trong thuốc lá lậu cao hơn 1,5 lần so với tiêu chuẩn của Bộ Y tế.

Một chuyên gia về thương mại điện tử cho biết các sản phẩm thuốc lá điện tử hiện nay dễ dàng đến tay người tiêu dùng bởi kênh phân phối quá đa dạng, trong đó có sự góp sức rất lớn từ các sàn giao dịch thương mại điện tử. Mỗi năm, nhiều vụ mua bán quy mô lớn đã bị thu giữ, trong đó có những lô hàng ước tính lên tới hàng tỉ đồng.

Đáng quan ngại, theo các cơ quan chức năng, đây có thể chỉ là phần nổi của tảng băng chìm. Lý do là việc mua bán, giao dịch sản phẩm này chủ yếu thông qua mạng xã hội, nhất là những nhóm kín, nên việc kiểm tra của cơ quan chức năng cũng gặp nhiều khó khăn.

“Luật xử phạt nhẹ, không có điều khoản xử lý hình sự như vi phạm trong kinh doanh thuốc lá điếu, nhu cầu với thuốc lá thế hệ mới ngày càng nhiều, hình thức mua bán tinh vi… là các lý do khiến nạn kinh doanh thuốc lá thế hệ mới không nguồn gốc trở nên phức tạp”, đại diện một cơ quan quản lý thị trường cho hay.

Cần mạnh tay kiểm soát, xử lý hàng trôi nổi

Theo Cục Công nghiệp (Bộ Công thương), do chưa có quy định cụ thể nên các lực lượng quản lý thị trường chỉ xử lý giống các trường hợp sản phẩm nhập lậu, chưa có chế tài để xử lý mạnh như việc buôn lậu thuốc lá thông thường. Do đó, thực tế này yêu cầu cần có sự thống nhất về cơ sở pháp lý để xử lý các vụ việc tương tự.

Cũng bởi, theo Nghị định số 98/2020 về xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động thương mại, sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng cấm và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, hành vi buôn bán, vận chuyển, tàng trữ với số lượng trên 1.500 bao thuốc lá điếu nhập lậu là có thể xử phạt hình sự theo quy định của pháp luật.

Trong khi đó, thuốc lá thế hệ mới chủ yếu vẫn là hàng lậu, chưa chịu sự quản lý hay chính sách nào nên đa phần đều xử phạt hành chính, chỉ từ vài triệu đến vài chục triệu đồng.

Ông Phạm Sĩ Hải Quỳnh - luật sư thành viên của Công ty Luật TNHH Quốc tế Việt Nam (VILAF - Hồng Đức), cho biết: “Về nguyên tắc, các sản phẩm thuốc lá là những mặt hàng không khuyến khích tiêu dùng. Thuốc lá làm nóng do có nguyên liệu thuốc lá nên nằm trong định nghĩa của Luật phòng, chống tác hại của thuốc lá, nhưng vì cơ chế hoạt động khác với thuốc lá điếu, xì gà nên không thuộc hai danh mục này mà nằm trong phân loại “thuốc lá khác”.

Hiện nay danh mục “thuốc lá khác” vẫn chưa có thương nhân nào được chính phủ chỉ định cho phép nhập khẩu. Do vậy, các sản phẩm thuốc lá làm nóng đang có mặt trên thị trường đều là nhập lậu, chưa chính thức có đơn vị thực hiện các hoạt động kinh doanh sản phẩm theo đường chính ngạch.

Vì vậy, ông Quỳnh cho rằng do thuộc định nghĩa của Luật phòng chống tác hại thuốc lá, nên sản phẩm thuốc lá đặc chế của thuốc lá làm nóng sẽ phải chịu sự điều chỉnh của Luật trong đó bao gồm thuế tiêu thụ đặc biệt, cảnh báo hình ảnh, các phương thức tiếp thị sản phẩm…

Nhiều chuyên gia cũng cho rằng càng chậm trễ trong việc quản lý thì hệ lụy càng lớn, nhất là khi sản phẩm tràn lan trên mạng và bày bán công khai trên thị trường, tràn vào trường học với nhiều biến tướng. Do đó, cần phải sớm áp dụng luật để quản lý sản phẩm thuốc lá thế hệ mới nhằm giúp giảm gánh nặng quản lý, đồng thời kiểm soát chặt chẽ mặt hàng trôi nổi trên thị trường.

Thuốc lá thế hệ mới lậu 'lọt cửa' thế nào?

TTO - Các mặt hàng thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng (thuốc lá nung nóng) nhập lậu không có hóa đơn chứng từ được "đánh hàng" qua nhiều hình thức và dễ dàng thâm nhập thị trường dù đây là mặt hàng chưa được phép kinh doanh.