Năm ngoái, Pete Strates ngồi lại với một phóng viên để chia sẻ về những thách thức khi vận hành một nhà hàng trong thời kỳ hậu Covid. Đầu tiên, ông nói về những khó khăn trong việc tuyển dụng và sau đó câu chuyện chuyển sang việc giá mayonnaise ngày càng cao. Strates nói rằng, loại xốt này khiến ông tốn thêm 200 USD/tuần.

Strates và nhà hàng của ông hoạt động trong đúng thời điểm nổ ra một cuộc cạnh tranh gay gắt về nguyên nhân và mức độ của lạm phát ở Mỹ. Dữ liệu mới đây được công bố cho thấy CPI của Mỹ trong tháng 7 đã tăng 8,5% so với cùng kỳ năm ngoái. Dù con số này thấp hơn dự báo của các nhà kinh tế, nhưng vẫn ở gần mức gần như cao nhất trong 4 thập kỷ.

Thông thường, việc đo lường mức độ thay đổi của giá cả có thể không dễ dàng và thường mang tính chủ quan cao. Nhưng mayonnaise là một ví dụ tốt.

Dù hiện tại, lạm phát giá thực phẩm là điều rõ ràng và những người như Strates đã bị ảnh hưởng, nhưng câu hỏi quan trọng là đâu là con số cụ thể? Khi xem xét "lạm phát mayo" vào năm ngoái, các nhà phân tích của Bloomberg nhận thấy rằng CPI phản ánh mức tăng khoảng 5,8% so với cùng kỳ năm ngoái là tháng 7/2021. PPI cho thấy giá mayo đã tăng 5,4% trong cùng kỳ. Nhưng PPI sau đó đã được điều chỉnh tăng 10,6% - tức là gần gấp đôi so với báo cáo khi đó.

Vậy điều gì đang diễn ra? Và làm thế nào việc giá một loại gia vị - sản phẩm cực kỳ phổ biến ở các nhà hàng và bữa ăn của các gia đình, lại khó xác định đến vậy?

Dưới đây là những phân tích của chuyên gia Bloomberg về "Bí ẩn Lạm phát Mayo" và đằng sau đó là sự thay đổi của chi phí sinh hoạt ở Mỹ.

Theo Bloomberg, mayo là loại gia vị hứng chịu sự chia rẽ về quan điểm: bị giới chức y tế chỉ trích nhưng lại được các đầu bếp ưa chuộng. Mayo hiện nay cũng khác xa với công thức ban đầu là hỗn hợp của dầu ôliu, trứng, tỏi và nước cốt chanh. Mayo "thời nay" có thành phần chính là dầu đậu nành. Hơn nữa, khi theo dõi tình hình giá cả ở Mỹ, các chuyên gia có thể đánh giá nhiều loại gia vị khác.

Một chai mayo cỡ đại của Kraft Heinz được bán với giá khoảng 77,20 USD trên Amazon vào khoảng 12 tháng trước, hiện có giá 109,83 USD và mức này chỉ áp dụng cho một số nhà cung cấp. Một thùng mayo cơ bản của Kraft Heinz đang có giá 66,32 USD, so với 51,99 USD vào năm ngoái, tức là tăng khoảng 27%.

Theo dữ liệu của Keepa.com –theo dõi giá của các mặt hàng được bày bán trên Amazon và các trang web lớn khác, giá cả bắt đầu biến động dữ dội vào khoảng đầu tháng 8 năm ngoái và hiện vẫn chưa dừng lại.

Tuy nhiên, không phải loại mayo nào cũng tăng giá nhanh đến vậy. Giá cho một chai mayo khoảng 220gr của Duke tăng từ khoảng 4,66 USD lên 4,78 USD trong cùng khoảng thời gian, tức là 2,6%. Do đó, dựa theo loại mayo này, thì Fed đã tiến gần đến mục tiêu lạm phát 2%. Tuy nhiên, nếu xét theo giá mayo của Kraft Heinz thì Fed sẽ còn phải tiếp tục tăng lãi suất.

Bởi vậy, rõ ràng rằng mayo không thể nói lên toàn bộ câu chuyện lạm phát giá thực phẩm ở Mỹ. Đó là lý do tại sao chỉ số CPI - được tính toán dựa trên sự thay đổi của giá nhiều loại hàng hóa và dịch vụ, tồn tại.

Ngoài ra cũng có một số cách khác để theo dõi lạm phát. Thước đo được Fed thường sử dụng là Chỉ số Chi tiêu Tiêu dùng cá nhân (PCE), nhưng CPI lại phổ biến hơn. PCE có hàng trăm chỉ số nhỏ lẻ khác, cho phép các chuyên gia theo dõi mọi thứ từ "khí không chì" cho đến "cây và hoa trong trong nhà", và thậm chí là cả giá mayo.

Để theo dõi giá mayo, một chỉ báo lạm phát khác của Mỹ cũng được sử dụng đó là PPI. Trong các hạng mục mà PPI theo dõi có cả các nguyên liệu được dùng để phết bánh. Trên thực tế, các chỉ số trong PPI có liên quan đến mayo bao gồm từ "Gia vị vá Chế biến" cho đến "Nước xốt chế biến sẵn" và "Nước xốt salad dạng lỏng".

Theo dõi những số liệu này, các nhà phân tích của Bloomberg nhận thấy giá mayo đã tăng 5,4% so với cùng kỳ năm ngoái là tháng 7/2021. Tuy nhiên, nếu tra cứu cùng dữ liệu như vậy ở thời điểm hiện tại, bạn sẽ thấy một bức tranh rất khác. Hiện tại, mã hàng hóa trong PPI "xốt mayonnaise, nước xốt salad và phết bánh mì sandwich" đã tăng 10,6% trong cùng tháng này. Tức là, tỷ lệ lạm phát đã tăng gần gấp đôi.

Và đây có lẽ là một khía cạnh ít ai chú ý trong các chỉ số của PPI. Joseph Kowal – nhà kinh tế học của Cục Thống kê Lao động (BLS) - cho biết: "Tất cả các hạng mục trong PPI đều có thể chỉnh sửa trong tối đa 3-4 tháng." Ông lưu ý, thay đổi từ 5,4% đến 10,6% là điều bất thường đối với số liệu PPI chính thức, nhưng là điều phổ biến với hạng mục cụ thể.

Lý do chính xác khiến giá mayo tăng mạnh đến vậy là gì?

Đầu tiên, hãy xem xét những thành phần để tạo ra một lọ mayo, bao gồm các thành phần cơ bản, chi phí lao động, cước vận chuyển và lợi nhuận. Nhiều trong số này được cho là đã tăng trong thời kỳ hậu Covid, nhưng có lẽ mức tăng đáng kể nhất đến từ các thành phần cơ bản.

Trên thực tế, nhiều đại dịch diễn ra cũng khiến giá cả tăng cao. Ví dụ, cúm gia cầm ở Mỹ đã khiến 30 triệu gia cầm chết, đẩy lạm phát giá trứng lên 47% so với cùng kỳ năm ngoái. Giá bán buôn cũng tăng khoảng 185% kể từ tháng 3/2020.

Trong khi đó, giá đậu tương đã tăng 75% trong cùng kỳ, do đợt bùng phát của dịch tả lợn châu Phi ở Trung Quốc vào năm 2018, khiến 1/3 nguồn cung thịt heo của nước này bị tiêu hủy. Khi Trung Quốc tăng số lượng đàn lợn và cần nhiều nguyên liệu hơn, nguồn cung đậu tương chịu áp lực và giá cũng tăng vọt.

Cũng như nhiều loại hàng hóa khác, mâu thuẫn Nga – Ukraine đã khiến giá đậu tương tăng lên, làm giảm lượng hạt dầu tồn kho. Kraft đã nêu vấn đề giá đậu tương tăng cao trong báo cáo kinh doanh quý II, còn Restaurant Brands International lưu ý "giá hàng hóa tăng đã khiến hoạt động kinh doanh gặp biến động". Hiện tại, thời tiết nắng nóng hơn ở Mỹ và châu Âu cũng được cho là sẽ ảnh hưởng đến mùa màng.

Omair Sharif, nhà sáng lập của Inflation Insights LLC, cho biết: "Giá của nhiều mặt hàng có thể thay đổi trên các thị trường toàn cầu và không dễ dàng giải quyết bằng chính sách tiền tệ hay tài khóa. Do đó, các công ty nhanh chóng chuyển mức tăng trong chi phí đầu vào (từ nhân công, vận chuyển cho đến đóng gói) sang khách hàng để không ảnh hưởng đến lợi nhuận."

Ông nói thêm: "Ở trường hợp của mayo, yếu tố gây tăng giá là đậu tương. Giá đậu tương năm 2021 tăng vào năm 2021 khi dịch tả lợn châu Phi hoành hành ở Trung Quốc khiến lượng hàng tồn kho thấp nhất 20 năm. Ngoài ra, áp lực cũng đến từ việc giá dầu hướng dương tăng cao do mâu thuẫn Nga - Ukraine. Tôi không chắc tăng lãi suất sẽ giải quyết được những vấn đề này."

Milton Friedman – nhà kinh tế học đạt giải Nobel, từng nói lạm phát luôn là một "hiện tượng tiền tệ". dù ở bất cứ đâu và bất cứ khi nào . Tuy nhiên, trong trường hợp của mayo thì điều này không rõ ràng. Các gói kích thích và hỗ trợ thanh khoản khẩn cấp của Fed có thể tạm thời làm tăng nhu cầu đối với xốt mayo, nhưng rất khó để hạ nhiệt giá khi thắt chặt chính sách.

Giá mayo ở các quốc gia khác cũng tăng. Chi nhánh Unilever ở New Zealand – Best Foods, tháng này vừa thông báo rằng sẽ tăng giá xốt mayo thêm 21%. Ngay cả ở Nhật Bản – nơi giảm phát kéo dài gần hết 2 thập kỷ qua, Kewpie Corp., cũng nâng giá mayo trong khi có kế hoạch tiếp tục tăng giá vào tháng 10. Còn tại Anh, một hãng bánh sandwich cho biết giá mayo đã tăng 80% chỉ trong năm 2022.

Trọng tâm của vấn đề là: Dù có thể đánh giá mức độ lạm phát dựa theo mayo theo nhiều cách, nhưng trải nghiệm của mỗi người tiêu dùng sẽ là khác nhau. Những người kiêng chất béo sẽ không bị ảnh hưởng. Còn những người mua mayo số lượng lớn sẽ thấy mức giá cao hơn nhiều.

Do đó, tùy vào mức độ sử dụng hàng hóa của người tiêu dùng, mức độ ảnh hưởng cũng khác nhau. Đó là lý do tại sao giá khí đốt tăng cao lại trở thành vấn đề chính trị, khi hàng triệu người Mỹ đang phải sử dụng thường xuyên. Điều này cũng tương tự đối với các cửa hàng tạp hóa và xốt mayo.

Tham khảo Bloomberg