Vất vả là vậy, nhưng ngoài hoa hồng ít ỏi trên từng tờ vé số bán được, họ chẳng được hưởng quyền lợi gì khác từ những công ty xổ số đang có doanh thu "khủng".

Nỗi niềm vé số ế

Vừa xếp lại 100 tờ vé số được kẹp giữa bìa cứng tấm lịch, ông Lê Trung Hiền (57 tuổi, phường 7, TP Sóc Trăng, tỉnh Sóc Trăng) mặc vội áo mưa, lê từng bước khó khăn lên chiếc xe điện ba bánh, bật công tắc khởi động, hướng về trung tâm TP, bắt đầu một ngày hành nghề bán vé số dạo.

Đang khỏe khoắn làm thợ hồ nhưng trong một ngày ba năm trước, ông Hiền bị đột quỵ. Sau gần một năm điều trị, đi lại được chút ít, ông Hiền quyết định đi bán vé số kiếm tiền phụ vợ nuôi mấy đứa con. 

"Hồi đó thấy đám cháu lêu lổng không lo làm ăn, học hành, chúng tôi hay dọa "tao cho mày đi bán vé số". Bây giờ cùng đường, mình phải đi bán vé số kiếm sống", ông Hiền trải lòng.

Mỗi ngày chạy xe điện hàng chục cây số, dầm mưa dãi nắng, ông Hiền mới bán hết 100 tờ vé số, lời được 120.000 đồng. "Nhưng đâu phải lúc nào cũng thuận lợi. Mưa gió liên tục như vài ngày qua, dù đeo bán tới chiều vẫn còn dư 5 - 7 tờ. 

Nhiều đại lý không cho trả lại vé ế dù năn nỉ gãy lưỡi. Có bữa tui đành phải ôm 5 - 6 tờ vé số ế, coi như gần hết tiền lời. Hai vợ chồng tui hay bệnh vặt, tiền thuốc hằng ngày cũng bộn, nên phải ăn uống kham khổ, nếu không cụt vốn", ông Hiền nói.

Tương tự, đều đặn chín năm nay, ngày nào ông Trần Văn Minh (75 tuổi) cũng đem chiếc bàn nhỏ ra đường Nguyễn Văn Cừ, quận Ninh Kiều, Cần Thơ để bày bán vé số. Ông Minh quê ở xã Thạnh Xuân, huyện Châu Thành A (Hậu Giang). Nhà có hơn 3 công vườn nhưng mùa màng thất bát, giá cả bấp bênh nên ông Minh lặn lội lên TP ở trọ mưu sinh để lại vợ ở quê nhà. 

Do có mối quen biết, mỗi ngày ông Minh bán 400 - 500 tờ vé số. Thế nhưng tuần vừa qua mưa bão dầm dề, hơn nữa không được trả lại vé ế nên ông "ôm sô". "Thứ bảy tuần rồi trời mưa cả ngày, không ai ra đường nên bán ế vài chục tờ, tính ra tui lỗ vốn 500.000 đồng. Tiền gửi về cho bả ở quê tháng này lại ít đi rồi", ông Minh buồn tâm sự.

Chiều muộn, đứng bên vệ đường Hùng Vương, phường 5, TP Cà Mau (tỉnh Cà Mau), ông Nguyễn Thành Minh (72 tuổi) năn nỉ người qua lại mua vé số ế. Ông Minh và vợ đã có thâm niên bán vé số hơn chục năm nay. 

Già yếu, bệnh tật, khốn khó, vợ chồng ông Minh phải thuê nhà trọ trả góp 30.000 đồng/ngày để đi bán vé số. Có chút đỉnh tiền, ông qua đại lý mua vé số để bán. Thế nhưng có hôm vé số ế bán mãi không hết, ông Minh đành đem vé số đi đổi cơm cháo để vợ chồng nuôi nhau.

"Nhưng đổi vé số lấy đồ ăn miết mà họ hổng có trúng nên người ta cũng nản. Lúc ấy bí quá tui lại phải "hành khất", xin được gì ăn nấy chứ không dám lấy tiền mua đồ ăn sợ cụt vào số vốn vài trăm ngàn đồng. 

Nhưng đi xin hoài cũng thấy nhục, tui lại cố gắng đi xa đặng mong bán được nhiều vé số hơn. Người ta đâu thể cho tiền mình hoài được, phải cố gắng làm mới có ăn. Mà bán vé số giờ khó quá, bán không hết, ôm vé số ế lâm nợ như chơi", ông Minh than thở.

Mỗi nơi một kiểu hành xử

Dù lãnh đạo một số công ty xổ số kiến thiết và đại lý thừa nhận để đạt được doanh thu "khủng" thì sự đóng góp sức lực của người bán vé số dạo là rất lớn. Các công ty xổ số cũng cam kết sẽ xử lý mạnh tay đối với đại lý không cho trả vé số ế. Thế nhưng gần một tuần sau cuộc họp của Hội đồng xổ số kiến thiết khu vực miền Nam, tình hình vẫn chưa cải thiện.

Tại Vĩnh Long, các đại lý vé số cấp 3 cho biết những người bán vé số dạo lời 1.000 đồng/tờ. Ông Trần Văn Út Anh, chủ đại lý vé số cấp 3 ở thị xã Bình Minh (Vĩnh Long), bộc bạch mỗi ngày ông bỏ mối cho 20 người bán vé số dạo, mỗi người 100 - 150 vé. 

"Trước dịch bệnh COVID-19, người bán dạo lời được 1.200 đồng/tờ. Hiện nay chúng tôi chỉ còn chi hoa hồng cho họ là 1.000 đồng/tờ vé số thôi", ông Út Anh nói.

Thế nhưng khi đề cập đến việc có cho trả lại vé số ế hay không, một chủ đại lý vé số ở TP Cà Mau cho rằng do đội ngũ bán vé số dạo ngày càng nhiều, lượng vé số cung ứng ít nên đại lý áp dụng phương thức bán bao nhiêu lấy bấy nhiêu. 

Nếu lấy nhiều mà chiều trả lại nhiều, đại lý phải trả về công ty xổ số. Ngày hôm sau công ty cắt giảm vé của đại lý, đại lý đâu có vé nhiều để cung ứng cho người bán dạo. 

"Do đó chúng tôi cũng hạn chế người bán vé số dạo lấy nhiều, bán không hết. Cứ thế họ trả lại chúng tôi cũng chết. Chúng tôi hạn chế cho người bán vé số dạo trả lại vé là vì vậy", vị chủ đại lý này phân trần.

Anh Phan Thanh Hải, chủ một đại lý vé số cấp 3 ở TP Sóc Trăng, giãi bày rằng tùy đài, mỗi ngày anh nhận bình quân 11.000 - 15.000 tờ vé số. Anh Hải thuê mặt bằng ở góc đường Tôn Đức Thắng, đặt đủ bán và giao cho người bán vé số dạo. 

Theo anh Hải, những người lấy vé số của anh bán lại đa số là người già, khuyết tật, tất cả sinh hoạt trong gia đình đều trông vào thu nhập từ bán vé số. Anh Hải cho biết mỗi đại lý sẽ "phân chia" hoa hồng cho cấp tiếp theo khác nhau, không ai giống ai.

"Tui để lại cho họ hưởng hoa hồng 1.200 đồng/tờ. Mình có tủ bán tại chỗ, đâu lội bộ, dầm mưa như họ. Tui bán được nhiều cũng nhờ những bà con này ủng hộ, mang ơn họ không hết chứ làm gì chèn ép họ. Một số người gần giờ xổ, bán không hết, trả lại vé số ế tui nhận vì mình cũng bán tiếp được. Thấy họ vui, tui cũng vui lây, chia sẻ nhau để sống", anh Hải nói.

Nói về việc các công ty phát hành xổ số xử lý các đại lý khi không nhận lại vé số ế cho người bán dạo, chủ một đại lý vé số tại TP Vị Thanh (Hậu Giang) cho rằng có nhận được văn bản của một số công ty xổ số gửi đại lý về việc hợp tác, hoạt động phát triển kinh doanh xổ số, trong đó có Công ty TNHH một thành viên Xổ số kiến thiết Bạc Liêu.

Công ty xổ số này đề nghị đại lý tổ chức phân phối, tiêu thụ vé số phù hợp với từng thị trường. Điều chỉnh lượng vé những người bán vé số lẻ cho phù hợp thực tế, lấy số lượng vé phù hợp với khả năng tiêu thụ của mình, tránh việc người nhận quá nhiều không bán hết dẫn đến tình trạng chèo kéo, gây phản cảm làm mất hình ảnh vé số kiến thiết truyền thống, còn người cần vé bán lại không có.