Chiến lược khéo léo của nông dân Việt Nam

Gia đình ông Hong đã đa dạng hóa cây trồng sang trái cây, từ bỏ thế độc canh trồng lúa để đối phó với tình trạng đất đai bạc màu và các tác động môi trường khác ở đồng bằng sông Cửu Long.

Hàng triệu người trên khắp khu vục sông Mekong đang thích nghi, bằng những chiến lược khéo léo.

 Dòng Mekong được sinh ra từ các sông băng tan chảy trên dãy Himalaya, nước tích tụ thành một trong những con sông dài nhất và đa dạng sinh học nhất thế giới, cắt qua Trung Quốc, Myanmar, Lào, Thái Lan, Campuchia và Việt Nam.

Tuy nhiên, khu vực này đang phải đối mặt với tình trạng mực nước biển dâng cao, nạn khai thác cát...

Những mối đe dọa tích lũy này phản ánh tình trạng mà các hệ sinh thái toàn cầu phải đối mặt - và cách người dân địa phương đang thích nghi cũng có thể là bài học cho những nơi khác.

Nguồn tài nguyên bị suy giảm, kết hợp với biến đổi khí hậu, canh tác quá mức và các hoạt động khác của con người, đã khiến cho vùng đồng bằng chỉ còn là "cái bóng" của chính nó trước đây.

Tại trạm đo Tân Châu, mực nước đạt đỉnh 5m vào năm 2000 nhưng đến năm 2020 mực nước hầu như không vượt quá 2 m.

Tuy nhiên, các nhà vận động cho biết, vẫn chưa quá muộn để hành động.

Nuôi tôm, trồng sen và lúa mùa nổi

Từ nuôi tôm ở vùng nước mặn đến trồng sen và lúa mùa nổi ở vùng ngập lũ, từ trồng rừng ngập mặn để bảo vệ đất cho đến nuôi cá và vịt kết hợp, người dân Mekong đang chuẩn bị cho một tương lai thay đổi.

Các trang trại như của ông Hong là một phần lý do khiến vùng đồng bằng không giống như một thập kỷ trước. Hồi đó, trên chuyến xe từ TP.HCM về Cần Thơ, khách du lịch có thể thấy những người nông dân chân đất, ống quần xắn cao, lê bước qua cánh đồng lúa. Ngày nay vẫn có lúa, nhưng bên cạnh là những cây sầu riêng, sắn, thanh long và cá da trơn.

Giám đốc điều hành Ban thư ký Ủy hội sông Mekong (MRC) Anoulak Kittikhoun nói với Nikkei rằng, các quốc gia phải ưu tiên các mục tiêu, như bảo vệ vùng đất ngập nước và "cân bằng giữa phát triển và bảo vệ môi trường.

"Tôi nghĩ vẫn chưa quá muộn", ông nói thêm.

Anh Nguyen Van Phong, chủ sở hữu Cần Thơ Farms, thúc đẩy người trồng thử dùng các sản phẩm tự nhiên thay thế cho hóa chất, cho biết một số công ty đã tăng mức sử dụng phân bón lên tới 40% trong vòng 5 năm qua.

Anh hy vọng sự thích ứng dựa vào thiên nhiên sẽ có nghĩa là ít chất độc đổ vào sông Mekong hơn.

Cách tiếp cận của Phong giống với một số dự án "sống cùng thiên nhiên" của Ngân hàng Thế giới dành cho một triệu cư dân Mekong.

Nhiều nông dân lâu nay thu hoạch 3 vụ lúa một năm đang thay thế một vụ bằng cá. Bên cạnh việc giảm bớt tình trạng độc canh làm cạn kiệt đất và bị sâu bệnh đe dọa, việc chuyển đổi có nghĩa là họ có thể canh tác theo chu kỳ lũ lụt.

Trồng sen là một cách khác để Việt Nam chuyển sang nền nông nghiệp dựa vào lũ. Vùng đồng bằng đã giới thiệu hàng chục sản phẩm từ sen trong 5 năm qua, dệt sợi sen thành những chiếc khăn đắt tiền và sấy khô hạt để làm món ăn vặt tốt cho sức khỏe.

Trong khi đó, giống lúa mùa nổi phát triển cao mà không cần thuốc trừ sâu hoặc thuốc diệt cỏ, sâu bệnh hoặc nước dâng cao, khiến nó có khả năng chống chịu lũ lụt. Nhưng chất lượng không ngon bằng các loại gạo khác, điều mà các nhà khoa học Viện Biến đổi Khí hậu của Đại học An Giang đang cố gắng thay đổi.

"Lúa mùa nổi thích nghi tốt với ngập lụt", Phó Giám đốc Viện Lê Thanh Phong nói với Nikkei.

Sống chung với nước mặn là một động lực khác để người dân địa phương chuyển đổi ruộng lúa sang ao nuôi thủy sản vào mùa mưa, thường là nuôi tôm.

Đến năm 2020, các trang trại nuôi lúa-tôm-ở Đồng bằng sông Cửu Long vượt quá 2.000 km2, gần gấp đôi trong thập kỷ qua.

Trung tâm Nghiên cứu Nông nghiệp Quốc tế của chính phủ Úc (ACIAR) đã đánh giá các chương trình viện trợ lúa-tôm ở Mekong trong suốt 2 thập kỷ và kết luận rằng mỗi USD chi cho viện trợ đã tạo ra 72 USD tiền lãi.

Ngân hàng Thế giới ước tính rằng những thay đổi này và những thay đổi khác đã mang lại lợi ích cho 788.000 người.

Đồng Tháp, một trong 12 tỉnh đồng bằng, đã làm việc với ngân hàng để giúp 62.000 người dân địa phương thả vịt, cá rô, cá rô phi hoặc tôm vào ruộng lúa của họ. Tỉnh báo cáo lợi nhuận tăng ít nhất 20%. Năng suất cao hơn bắt nguồn từ việc loại bỏ một trong ba vụ lúa, cắt giảm chu kỳ sâu bệnh, kết hợp với cá có thể làm sạch nước và làm giàu đất.

Andrew Wyatt, Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN), cho biết hiện tại có rất nhiều sự đa dạng hóa đang diễn ra và đó là một điều tích cực.