Sản xuất gạo thuộc nhóm ảnh hưởng môi trường hàng đầu, cần 3.000-5.000 lít nước để ra một kg lúa, theo Viện nghiên cứu Lúa quốc tế (IRI). Để giảm tác động, ông Nguyễn Duy Thuận, CEO Lộc Trời nói công ty có giải pháp giảm phát thải và tạo ra tín chỉ carbon từ trồng lúa. Ngân hàng Thế giới đánh giá họ có tiềm năng bán 11-30 USD mỗi tín chỉ, sản lượng quy đổi tổng cộng 15 triệu tấn carbon.

Không chỉ vậy, 20 triệu tấn rơm và 2 triệu tấn trấu mà tập đoàn tạo ra hàng năm là nguồn nguyên liệu không nhỏ để làm nhiên liệu sinh học. Tại viện nghiên cứu của công ty, giống lúa chịu mặn đã ra đời. Tuy nhiên, những giải pháp phát triển bền vững này chủ yếu còn quy mô thử nghiệm và chờ ngày thương mại hóa diện rộng.

Lý do chủ yếu là thiếu nhân lực. Do đó, công ty đang tìm các startup tham gia phát triển thị trường. "Chúng tôi hy vọng tìm được những người cùng tham gia chạy tiếp sức. Công ty có sẵn sản phẩm mẫu để họ khai thác", ông Thuận nói.

Một số doanh nghiệp khác cũng tất bật tìm kiếm các giải pháp liên quan đến phát triển bền vững, kinh tế xanh. Trong sự kiện "Open Innovation Day 2023 - TechTraverse 2023" hồi tháng 7, Tổng giám đốc Trần Phương Nga cho biết Thiên Long bán ra hơn một tỷ sản phẩm mỗi năm. Mục tiêu của họ là tạo ra những sản phẩm "xanh" hơn thời gian tới.

"Chúng tôi chuẩn bị thách thức cho các startup là làm sao phát triển được các sản phẩm bền vững, phục vụ bảo vệ môi trường. Chúng tôi chấp nhận đầu tư giải những bài toán này", bà Nga nói. Công ty đang tìm ý tưởng qua hợp tác với viện trường, khuyến khích khởi nghiệp nội bộ và chờ đón startup bên ngoài.

Gần đây nhất, để chiêu mộ người có ý tưởng tốt về kinh tế xanh, Viện Nghiên cứu phát triển TP HCM (HIDS), quỹ Touchstone Partners và Temasek Foundation (Singapore) treo thưởng 15 tỷ đồng cho các dự án chiến thắng cuộc thi "Thách Thức Net Zero", khởi động từ 21/8.

Các startup, dự án kinh doanh liên quan đến phát triển bền vững ngày càng được tìm kiếm do mức độ quan tâm của doanh nghiệp về ESG (viết tắt của Môi trường, Xã hội và Quản trị - Environmental, Social, Governance) ngày càng cao.

Craig Martin, Chủ tịch Dynam Capital - chủ quản Vietnam Holding (VNH), nói ESG và trách nhiệm quản lý nó ngày càng được các doanh nghiệp toàn cầu quan tâm. "Điều này càng rõ nét với Việt Nam - nơi đang ở bước ngoặt quan trọng trong quá trình công nghiệp hóa và đô thị hóa", ông đánh giá.

Ông Trương Minh Huy Vũ, Phó viện trưởng HIDS cho biết riêng TP HCM đang có nhiều nhu cầu về các giải pháp "Net Zero". Theo đó, Nghị quyết 98 về cơ chế đặc thù cho thành phố quy định một loạt chính sách thúc đẩy kinh tế xanh trong năng lượng tái tạo, thị trường carbon.

Đầu tàu kinh tế đã đặt mục tiêu "Net Zero" cho huyện Cần Giờ vào năm 2030 và định hướng cơ cấu lại ngành công nghiệp sản xuất. "Định hướng chuyển đổi các khu công nghiệp sang bền vững là dư địa lớn cho các startup", ông Vũ cho hay.

Theo báo cáo của hãng kiểm toán PwC mới đây, 80% doanh nghiệp được hỏi có cam kết ESG hoặc định thực hiện trong 2-4 năm tới. Lý do chính là nhằm nâng cao thương hiệu và danh tiếng (82% đồng ý) và duy trì tính cạnh tranh (68%).

Tuy nhiên, các doanh nghiệp thừa nhận trở ngại chính để triển khai ESG là thiếu kiến thức, vốn, quy mô công ty hạn chế và thiếu dữ liệu minh bạch. Việc hợp tác với các startup có thể phần nào giải quyết vấn đề này.

Ông Trần Viết Huân, Giám đốc Công nghệ Tập đoàn Sơn Kim (Quản lý chuỗi G25) cho rằng hợp tác với startup trong đổi mới sáng tạo có thể giúp đẩy nhanh đưa giải pháp ra thị trường, tăng tính cạnh tranh. "Startup có yếu tố công nghệ còn doanh nghiệp hiểu thị trường", ông giải thích.

Thực tế, đã có một số startup trong ngành phát triển bền vững tìm được cơ hội vươn lên trong thị trường khởi nghiệp nhờ hợp tác với các doanh nghiệp lớn.

Buyo là một công ty nhựa sinh học, tức sản xuất nhựa làm từ rác thải hữu cơ. Họ ra đời cách đây 2 năm trong nhà kho của một nhà máy bánh kẹo. Thông qua hợp tác với AB InBev, họ có nguồn nguyên liệu đầu vào là phế phẩm sản xuất bia.

Trong khi AB InBev được lợi khi có đơn vị nhận xử lý rác thải, cùng tầm nhìn hạn chế ảnh hưởng môi trường, tránh lãng phí. Bà Đỗ Hồng Hạnh, Nhà sáng lập Buyo cho rằng ngành công nghiệp thực phẩm Việt Nam rất phát triển và các chính sách khuyến khích giảm rác thải nhựa làm động lực. "Tôi tin là nếu mình có sáng kiến tốt sẽ sẵn sàng có các nguồn lực hỗ trợ", bà đúc kết.

Tái chế Duy Tân - startup nội bộ của Nhựa Duy Tân - tìm được khách hàng lớn thông qua giải pháp tái chế rác thải nhựa. Ông Lê Anh, Giám đốc Phát triển bền vững cho hay thu gom 90 tấn rác thải nhựa mỗi ngày (tương đương 6 triệu chai).

Nhà máy của họ xây năm 2019, dùng công nghệ "chai ra chai" (bottle-to-bottle recycling line), tức từ chai thải bỏ ra chai mới. "Năm rồi chúng tôi tạo vòng đời mới cho 1,3 tỷ chai nhựa và xuất khẩu 4.000 tấn sang Mỹ", ông Lê Anh nói. Công ty hiện là đối tác của Coca-Cola, Nestlé, Unilever.

Trong lĩnh vực logistics, nhu cầu giảm phát thải của các ông lớn mở cơ hội cho Selex Motors - startup xe điện giao hàng 2 bánh ra đời năm 2018. Trước đó, vào 2014, nhà sáng lập Nguyễn Hữu Phước Nguyên, tiến sỹ tại Đại học Michigan (Mỹ) từ chối lời mời đầu quân của các tập đoàn lớn để về nước khởi nghiệp.

"Chuyển dịch xe xăng sang xe điện là cơ hội hiếm gặp chỉ trăm năm có một", ông nói Đến nay, Selex Motor đã bắt tay với Lazada Logistics, GrabExpress, Baemin, Viettel Post...ở các cấp độ triển khai thử nghiệm khác nhau.

Dẫu vậy, thách thức cho những mối "lương duyên" trên cũng không nhỏ. Về phía doanh nghiệp, trước khi muốn theo đuổi ESG bằng bất kỳ phương thức nào cần hiểu biết nhất định. Và đó chính là rào cản hiện hữu.

Khảo sát do Công ty CP Báo cáo Đánh giá Việt Nam (Vietnam Report) tổng hợp ý kiến từ các doanh nghiệp thuộc bảng xếp hạng 500 doanh nghiệp tăng trưởng nhanh nhất Việt Nam (FAST500) cho biết 83,3% xác nhận chưa có đầy đủ thông tin là khó khăn lớn nhất khi cam kết và thực hành ESG.

Nếu không nắm bắt đủ dữ liệu và thông tin chi tiết, họ có thể gặp khó từ khâu xác định các ưu tiên, thiết lập mục tiêu cho đến đo lường hiệu quả triển khai. Cùng với đó, thông tin không đầy đủ cũng có thể cản trở khả năng của doanh nghiệp trong việc tương tác với các bên liên quan, xây dựng niềm tin, quản lý các cơ hội và rủi ro liên quan đến ESG, theo khảo sát.

Trong bối cảnh làm ăn còn khó khăn, nguồn lực doanh nghiệp đầu tư cho startup cũng có thể bị cản trở ngắn hạn. Theo các chuyên gia, vốn rót vào các startup liên quan phát triển bền vững ở Việt Nam chưa có thống kê cụ thể nhưng ước vẫn nhỏ.

Về phía startup, dù được trợ lực (vốn và am hiểu) từ doanh nghiệp, bài toán thị trường cũng không đơn giản. Bà Đỗ Hồng Hạnh nói thách thức lớn của Buyo là những sản phẩm có giá thành cao, cần làm sao để khách hàng chấp nhận. "Chúng tôi may mắn có đầu vào miễn phí nên nghĩ rằng nếu đạt được một quy mô thị trường nhất định sẽ có cơ hội phát triển", bà nói.

Còn đối với ông Nguyễn Hữu Phước Nguyên, xe điện là xu thế không tránh khỏi nhưng vấn đề là làm sao để sản phẩm thiết thực và đại đa số có thể tiếp cận một chiếc xe điện với hiệu suất, chất lượng như một chiếc xe xăng.

"Ngoài ra, muốn phát triển cần một hạ tầng năng lượng mới cho xe điện, tương tự như hệ thống cây xăng cho xe xăng", ông Nguyên mô tả. Để làm việc này, Selex Motor đang theo đuổi phát triển hệ thống trạm đổi pin trong 2 phút để đi được 150 km, tức tốn thời gian tương đương đổ xăng và chi phí nhiên liệu tiêu hao xấp xỉ một chiếc xe xăng bình dân.

Viễn Thông