Hồi giữa tháng 8, khi vụ ép mía đường vừa kết thúc, giá bán đường từ các nhà máy vẫn còn ở mức 20.000 - 22.200 đồng/kg nhưng chưa tới 2 tuần, có nhà máy đã báo giá tăng lên 26.000 - 27.000 đồng/kg.

Biến động bất thường

Phản ánh với phóng viên Báo Người Lao Động, ông Nguyễn Văn Thắng - chủ thương hiệu bánh trung thu Thành Đô, Hỷ Đồng Khánh (TP HCM) - cho biết rất bất ngờ khi đường bỗng dưng tăng giá. Hồi đầu mùa sản xuất đường tinh luyện chỉ 21.200 đồng/kg, tuần trước đại lý tăng thêm 2.000 đồng/kg, nay lại tăng thêm 3.000 đồng/kg.

"Đường chiếm tỉ lệ cao trong bánh trung thu, giờ đang vào cao điểm thì giá đường lại tăng trong khi giá bánh đã chốt từ trước khiến lợi nhuận của nhà sản xuất giảm sâu. Với sức mua thị trường yếu như năm nay, có thể chúng tôi phải kết thúc sản xuất sớm hơn mọi năm vì không có lãi" - ông Thắng bày tỏ.

Ông Nguyễn Đặng Hiến, Tổng giám đốc Công ty TNHH Sản xuất và Thương mại Tân Quang Minh (Bidrico), cũng cho hay mấy ngày nay các doanh nghiệp (DN) sản xuất đồ uống như Bidrico rất căng thẳng với giá đường. "Chúng tôi có hợp đồng mua sỉ nhưng vẫn bị tăng, dù chậm hơn thị trường đôi chút. Điều này khiến sản phẩm bị đội giá thành, gây khó khăn cho mùa kinh doanh cuối năm" - ông Hiến nhìn nhận.

Đường là một trong những mặt hàng lương thực, thực phẩm thiết yếu nằm trong danh mục bình ổn thị trường của TP HCM hiện nay. Có 2 DN tham gia chương trình là Công ty CP Thương mại Bách Hóa Xanh đăng ký tham gia sản phẩm đường mía Toàn Phát, giá bán 25.000 đồng/kg, sản lượng 400 tấn/tháng thường và 480 tấn/tháng Tết; Liên hiệp HTX Thương mại TP HCM tham gia bình ổn đường RE, giá bán lẻ 24.500 đồng/kg, sản lượng 900 tấn/tháng thường và 1.400 tấn/tháng Tết.

Trong khi đó, giá bán lẻ đường cát tại các chợ TP HCM đều đã nhảy vọt lên 26.000 - 30.000 đồng/kg. Giá khác nhau tại nhiều điểm do một số đại lý vẫn bán hàng tồn với giá cũ.

Hiệp hội Mía đường Việt Nam (VSSA) cho rằng giá đường trên thị trường thời gian gần đây có những biến động bất thường. Thậm chí, bắt đầu có những dấu hiệu của hành vi găm hàng, tăng giá của một số đơn vị. Nếu xu hướng này tiếp tục, giá đường có thể bị đẩy đến mức vượt quá mức độ hợp lý đối với người tiêu dùng.

Một thành viên VSSA lý giải đường tăng giá gần đây do tác động từ nhiều yếu tố. Nổi bật là các dự báo nguồn cung thế giới và trong nước giảm. Đặc biệt là lo ngại Thái Lan mất mùa, nơi ảnh hưởng đến nguồn cung đường cho Việt Nam và mới đây nhất Ấn Độ và Pakistan hạn chế xuất khẩu.

Nhập hay không nhập?

Hồi đầu tháng 8, Hội Lương thực Thực phẩm TP HCM (FFA) có văn bản gửi Thủ tướng Phạm Minh Chính và các bộ, ngành liên quan kiến nghị xung quanh việc điều hành nhập khẩu đường theo hạn ngạch.

Theo FFA, tổng lượng đường sản xuất trong nước và lượng đường dự kiến nhập khẩu chính ngạch đạt xấp xỉ 1,19 triệu tấn, con số này chỉ đáp ứng 50% mức nhu cầu tiêu thụ năm 2023 là 2,389 triệu tấn. Dựa vào các số liệu này, Việt Nam cần phải nhập khẩu thêm gần 1,199 triệu tấn đường thì mới đủ để đáp ứng nhu cầu trong nước.

Theo bà Lý Kim Chi, Chủ tịch FFA, đường là nguyên liệu chính và đóng góp vai trò rất quan trọng trong quá trình sản xuất thực phẩm, ảnh hưởng lớn đến chất lượng thực phẩm. Việc các nhà máy đường trong nước không đủ nguồn đường thô để sản xuất đường thành phẩm đã dẫn tới việc không thể đáp ứng được nhu cầu các DN thực phẩm.

"Hệ quả tất yếu là dây chuyền sản xuất không được tận dụng hết, sản lượng thực phẩm bị suy giảm nghiêm trọng kéo theo giá thành sản phẩm tăng cao" - bà Chi phân tích và FFA kiến nghị bổ sung thêm lượng hạn ngạch thuế quan nhập khẩu tối thiểu 600.000 tấn đường để bảo đảm cân đối cung - cầu trong nước bên cạnh việc tiếp tục triển khai đấu giá hạn ngạch thuế quan với số lượng 119.000 tấn đường theo cam kết với WTO (Tổ chức Thương mại Thế giới). Con số này được đưa ra trên cơ sở lượng thiếu hụt như phân tích ở trên trừ đi khoảng 600.000 tấn đường nhập khẩu bình quân theo đường không chính thức (đường nhập lậu - PV).

Tuy vậy, VSSA cho rằng thông tin FFA đưa ra là không đầy đủ và giữ quan điểm lượng hạn ngạch thuế quan nhập khẩu đường 2023 là 119.000 tấn theo cam kết WTO (đấu giá vào tháng 9-2023). Sau khi thực hiện khối lượng đấu giá 119.000 tấn, nếu có dấu hiệu giá tăng do thiếu nguồn cung hoặc hiện tượng găm hàng khiến giá đường vượt qua mức giá hài hòa lợi ích giữa các bên, VSSA xin nhận trách nhiệm. Đồng thời, sẽ báo cáo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn và các cơ quan quản lý nhà nước để đề xuất bổ sung hạn ngạch thuế quan 2023 trước khi vào vụ ép 2023 - 2024.

Trao đổi thêm với phóng viên Báo Người Lao Động, ông Nguyễn Văn Lộc, Chủ tịch VSSA, cho rằng nếu kiến nghị của FFA được chấp thuận, lượng đường nhập về sẽ tác động khiến nguồn cung dư thừa. Bằng chứng là năm ngoái Hiệp hội Sữa Việt Nam cũng kiến nghị nhập khẩu 800.000 tấn đường vì lo ngại thiếu đường nhưng thực tế lại không thiếu.

Thay vào đó, để bình ổn thị trường, hiệp hội kêu gọi các DN hội viên có đường thì bán ra, không găm hàng để ổn định giá. Theo ông Lộc, mức giá đường đang ở mức cao nên khó có khả năng tăng tiếp từ nay cho đến cuối năm.

Ông Ngô Vân Tú, Tổng giám đốc Công ty TNHH Mía đường Nghệ An - một thành viên của VSSA, khẳng định công ty không đầu cơ tích trữ, sẵn sàng bán ra đường thành phẩm để ổn định thị trường. "Công ty cũng cam kết không tăng giá trong thời gian tới, không chỉ ổn định thị trường mà còn bảo vệ được sản xuất trong nước. Bởi, nếu tăng giá đường không hợp lý, nhà nước can thiệp sẽ cho nhập khẩu đường sẽ ảnh hưởng đến ngành mía đường trong nước" - ông Tú giải thích thêm.