Hôm nay (22-8), Phó Tổng thống Mỹ Kamala Harris sẽ bắt đầu chuyến thăm đến hai quốc gia ở Đông Nam Á là Singapore và Việt Nam. Trao đổi với Pháp Luật TP.HCM, GS. Nguyễn Mạnh Hùng, chuyên gia Chính trị học và Quan hệ quốc tế tại ĐH George Mason (Mỹ) nhận định quan hệ giữa Việt Nam và Mỹ đang có nhiều triển vọng khi hai nước ngày càng gần nhau hơn, chia sẻ với nhau nhiều quan điểm và mục tiêu chiến lược.
GS. Nguyễn Mạnh Hùng, chuyên gia Chính trị học và Quan hệ quốc tế tại ĐH George Mason (Mỹ).
Thuận lợi trong quan hệ Việt-Mỹ
. Phóng viên: Thưa giáo sư, là nhà nghiên cứu quan sát quan hệ Việt Nam và Mỹ trong mấy chục năm qua, ông đánh giá như thế nào về tình hình quan hệ hai nước hiện nay trước thềm chuyến thăm của Phó Tổng thống Mỹ Kamala Harris?
+ GS. Nguyễn Mạnh Hùng: Quan hệ Việt-Mỹ trong thời gian qua tiến triển tốt. Có nhiều lý do, trong đó có vấn đề tôi cho là rất thời sự và nổi bật chính là: Cả Mỹ và Việt Nam đều có mối quan tâm chiến lược chung về vấn đề an ninh Biển Đông. Hiện tại, Trung Quốc đang thi hành chính sách bành trướng nhằm mục tiêu bá quyền, biến khu vực này thành “ao nhà”; chèn ép và bắt nạt các quốc gia trong khu vực bất chấp quy định luật pháp quốc tế. Hành động này đang đe dọa đến an ninh chung của khu vực, đến chủ quyền của Việt Nam và cả các tuyên bố về quyền tự do hàng hải cũng như những lợi ích chiến lược của Mỹ tại đây.
Môt yếu tố thuận lợi khác đối với quan hệ hai nước chính là thời gian, tần suất và mức độ giao tiếp, tương tác giữa hai nước đã gia tăng đáng kể trong nhiều năm qua. Tháng trước, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Lloyd Austin đến Việt Nam và ký kết bản ghi nhớ (MoU) về hợp tác tìm kiếm, quy tập và xác định danh tính hài cốt liệt sĩ Việt Nam. Mỹ cũng là quốc gia hỗ trợ Việt Nam rất nhiều trong chống dịch COVID-19 qua việc viện trợ và bán vaccine.
Trước đó, tháng 3-2020, Chỉ dẫn Chiến lược An ninh Quốc gia Tạm thời (Interim National Security Strategic Guidance) của Mỹ cũng nêu tên Việt Nam và Singapore là hai quốc gia ở ASEAN mà Mỹ sẽ thắt chặt quan hệ (bên cạnh các quốc gia khác như Ấn Độ, New Zealand...) ở Ấn Độ-Thái Bình Dương. Vài ngày nữa, Phó Tổng thống Mỹ Kamala Harris sẽ thăm Việt Nam…
Tất cả những điều trên đã giúp Việt Nam và Mỹ cởi mở và hiểu nhau hơn, giảm thiểu các mối ngờ vực do di sản chiến tranh để lại. Đó là nền tảng để cả hai đi sâu vào các vấn đề hợp tác quan trọng trong tương lai.
Phó Tổng thống Hoa Kỳ Kamala Harris. Ảnh: AFP
Mỹ chuyển hướng chính sách thời ông Biden
. Ngay sau chuyến thăm của Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Lloyd Austin đến Việt Nam thì Phó Tổng thống Mỹ Kamala Harris tiếp tục chuyến thăm Việt Nam. Những cuộc gặp liên tục như thế nào chuyển đi tín hiệu gì từ Washington về chính sách với khu vực?
+ Dưới thời chính quyền Tổng thống Donald Trump, Mỹ thực thi chính sách “Nước Mỹ trên hết” (America First) khiến mối quan hệ giữa Washington với các đồng minh và nhiều đối tác đã rạn nứt xấu đi. Đặc biệt, có thể kể đến quyết định rút khỏi Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương (TPP), vốn là một thể chế đa phương do Mỹ tổ chức và lãnh đạo với sức ảnh hưởng rất lớn.
Song song đó, Mỹ dưới thời ông Trump từng muốn đạt được một thỏa thuận thương mại song phương “lịch sử” với Trung Quốc trong khuôn khổ xây dựng mối “quan hệ đặc biệt giữa hai đại cường quốc” (new type of big power relationship) do Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đề xuất. Dù điều đó không thành và hai nước xảy ra chiến tranh thương mại, nhưng chính sách của ông Trump đã khiến các nước khác trong khu vực hoài nghi về các cam kết của Mỹ.
Nói một cách ngắn gọn, chính sách của Mỹ thời ông Trump quá tập trung vào lợi ích kinh tế mà bỏ qua các lợi ích chiến lược, điển hình nhất là đã tạo cho các đồng minh và đối tác cảm giác bị bỏ rơi.
Mỹ dưới thời Tổng thống Joe Biden có lẽ đã nhìn thấy điều này, nên đã tuyên bố “chúng tôi đã trở lại” (we are back) vai trò lãnh đạo cố hữu, và cố gắng hàn gắn nhưng đổ vỡ do chính quyền ông Trump gây ra. Song song hàng loạt những lời tuyên bố trấn an các quốc gia trong khu vực, những chiến thăm liên tục gần đây mà mới nhất tới đây là chuyến đi của bà Harris đã bắn đi tín hiệu Mỹ quan tâm đặc biệt đến khu vực Ấn Độ-Thái Bình Dương, nhất là hai quốc gia Singapore và Việt Nam. Mỹ đang muốn chứng minh quyết tâm duy trì sự hiện diện trong khu vực với các mục đích tăng cường bang giao, hợp tác thương mại, an ninh và nhất là đối phó với ý đồ bành trướng của Trung Quốc ở Biển Đông. Mỹ sẵn sàng hợp tác và hỗ trợ các quốc gia trong khu vực, trong đó có Việt Nam, theo các phương diện này.
. Liệu vấn đề Mỹ rút khỏi Afghanistan có ảnh hưởng đến vai trò và uy tín Mỹ tại khu vực Ấn Độ-Thái Bình Dương?
+ Tôi cho là có. Dù tiềm năng hợp tác trong các lãnh vực kinh tế lẫn an ninh giữa Mỹ và các nước khu vực, trong đó có Việt Nam, đang tiến triển thuận lợi, thì cuộc thoái lui của Mỹ có phần vội vã và lộn xộn ở Afghanistan đã khiến uy tín của Mỹ đang bị ảnh hưởng và nội bộ Mỹ cũng xảy ra tranh cãi, lục đục. Điều đó sẽ làm hạn chế khả năng triển khai và thực thi các chính sách đối ngoại ra các khu vực. Bất kể quốc gia nào nhìn vào trường hợp Afghanistan cũng sẽ ít nhiều có những suy nghĩ, cân nhắc và tính toán trong việc xác lập và xây dựng mối quan hệ với Mỹ.
Đại tướng Phan Văn Giang, Bộ trưởng Quốc phòng Việt Nam (trái) đón và hội đàm với Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Lloyd Austin thăm chính thức Việt Nam vào cuối tháng 7-2021. Ảnh: TTXVN
Vai trò Việt Nam trong “Ấn Độ - Thái Bình Dương”
. Với tất cả những gì Mỹ đã tuyên bố, đã làm và đã hỗ trợ cho Việt Nam sau khi ông Biden nhậm chức, liệu vai trò của Việt Nam trong chính sách Ấn Độ-Thái Bình Dương của ông Biden có thay đổi?
+ Về căn bản thì không có thay đổi gì đáng kể nếu nhìn về tổng thể và loại bỏ những ngoại lệ về suy nghĩ và cách xây dựng chính sách chiến lược thời ông Trump. Nói cách khác, chiến lược của Mỹ luôn xem trọng vai trò của Việt Nam.
Nếu Washington không muốn Trung Quốc độc chiếm Biển Đông và trở thành bá quyền khu vực; bị Trung Quốc đẩy ra khỏi khu vực được kỳ vọng là “trung tâm phát triển kinh tế và chiến lược quan trọng nhất thế kỷ 21”, thì chính quyền Biden phải phá vỡ thế “đơn cực” do Trung Quốc mong muốn xây dựng, đồng thời tạo nên thế “đa cực” trong đó Mỹ đóng vai trò quan trọng, kết nối với hệ thống các quốc gia khác bao gồm cả các nước đồng minh (Nhật Bản, Hàn Quốc,…) và các nước đối tác, trong đó có Việt Nam. Muốn thế, Mỹ không những phải duy trì cam kết với các đồng minh lớn ở châu Á, mà còn phải tăng cường hợp tác và hỗ trợ các nước nhỏ ở khu vực, trong đó có Singapore và Việt Nam.
. Ông dự báo như thế nào về một trọng tâm trong chuyến thăm lần này của bà Harris đến Việt Nam?
+ Tại các cuộc gặp với Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc và Thủ tướng Phạm Minh Chính hồi cuối tháng 7-2021, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Lloyd Austin đều khẳng định rằng hai nước có thể mở rộng hợp tác ở nhiều nội dung, thuộc các lĩnh vực mà mỗi bên có tiềm năng. Ngoài ra, ông Austin bày tỏ rất coi trọng quan hệ đối tác toàn diện với Việt Nam. Từ đó, lãnh đạo Lầu Năm Góc đã đề nghị hai nước cần nghiên cứu để nâng cấp quan hệ lên tầm đối tác chiến lược trong tương lai, thay vì đối tác toàn diện như thời gian qua. Tôi cho rằng trong chuyến thăm lần này, bà Harris sẽ tiếp tục chuyển đi thông điệp này.
Mỹ trong chính sách của Việt Nam
. Một mô hình hợp tác kinh tế và an ninh giữa Mỹ và Việt Nam như thế nào là khả dĩ, phù hợp với sự quan tâm và lợi ích hai nước?
+ Về kinh tế, nếu Mỹ mong muốn hợp tác và hỗ trợ Việt Nam thì Washington có thể cân nhắc theo mô hình quan hệ kinh tế theo kiểu Mỹ và Nhật trước đây, tất nhiên phải có điều chỉnh phù hợp với quốc gia đối tác như Việt Nam.
Theo mô hình Mỹ và Nhật trước đây, Mỹ chấp nhận cho Nhật áp dụng nền kinh tế nhà nước chỉ đạo (dirigisme), tức là có sự hỗ trợ và can thiệp nhiều hơn của nhà nước, chứ không hoàn toàn áp dụng quan hệ kinh tế thị trường. Ngoài ra, Mỹ cũng chấp nhận cho phép Nhật xuất siêu sang thị trường Mỹ trong một khoản thời gian nhất định mà không đòi hỏi Nhật phải có những nhượng bộ tương xứng, trừ việc Nhật phải là đồng minh với Mỹ vào giai đoạn sau Thế chiến thứ II kết thúc. Dù với Mỹ thì Việt Nam là đối tác quan trọng chứ không phải đồng minh, nhưng với hợp tác kinh tế-thương mại trong bối cảnh hiện nay thì Mỹ hoàn toàn có thể tạo cơ hội cho Việt Nam hưởng những quyền lợi để thúc đẩy quan hệ song phương.
Ở góc độ an ninh, Mỹ có thể hỗ trợ Việt Nam tăng khả năng phòng thủ; thực hiện các cuộc tuần tra tự do hàng hải; vận động sự tham gia của nhiều nước khác (Nhật, Úc, Ấn Độ, New Zealand, châu Âu…) đến Biển Đông để cùng nhau xây dựng lực lượng đảm bảo an ninh, tự do trên biển và thực thi luật pháp quốc tế. Mỹ cũng có thể tổ chức các cuộc tuần tra đa phương trên biển với các quốc gia khu vực Đông Nam Á, nhất là Malaysia, Indonesia, Philippines, Việt Nam...
. Ông nghĩ gì về đề xuất của Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Lloyd Austin khi gặp Chủ tịch nước và Thủ tướng Việt Nam hồi cuối tháng 7-2021 về ý tưởng hai nước cần nghiên cứu nâng cấp quan hệ lên tầm đối tác chiến lược trong tương lai?
+ Việt Nam có muốn nâng cấp quan hệ hai nước lên tầm đối tác chiến lược hay không tùy thuộc vào những tính toán chiến lược của Việt Nam. Trong đó, Việt Nam phải cân nhắc mình có lợi ích gì; Mỹ có vai trò thế nào, mức độ khả tín trong thực thi các cam kết từ phía Mỹ cũng như biểu hiện từ hành động cụ thể của Washington. Tôi cho rằng hành động cụ thể sẽ rất quan trọng để định hình quan hệ hai nước. Trong bối cảnh hiện nay, Việt Nam cần phải cân nhắc rất kỹ.
. Xin cám ơn giáo sư.
| Người phát ngôn Bộ Ngoại giao: "Việt Nam không liên kết nước này chống nước khác." Chiều 19-8, tại buổi họp báo thường kỳ của Bộ Ngoại giao, Phó Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Việt Nam Phạm Thu Hằng cho biết chương trình chuyến thăm của Phó Tổng thống Mỹ Kamala Harris tới Việt Nam đang được các cơ quan liên quan của Việt Nam và Mỹ tích cực thu xếp. Bà Phạm Thu Hằng nhấn mạnh: Các chuyến thăm của lãnh đạo cấp cao và hoạt động trao đổi đoàn các cấp hai nước đều nhằm làm sâu sắc hơn quan hệ Đối tác toàn diện Việt Nam-Mỹ, vì lợi ích của nhân dân hai nước, vì hòa bình, ổn định, hợp tác và phát triển của khu vực và trên thế giới. Trước đó (5-8), người phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam Lê Thị Thu Hằng khẳng định: “Trong thời gian tới, Việt Nam sẽ triển khai nhiều hoạt động ngoại giao và trao đổi đoàn. Chúng tôi hoan nghênh lãnh đạo các nước, trong đó có lãnh đạo Mỹ, đến thăm Việt Nam.” Trả lời báo chí về quan điểm ngoại giao của Việt Nam, bà Lê Thị Thu Hằng khẳng định: Việt Nam nhất quán đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, đa phương hóa, đa dạng hóa; đẩy mạnh việc đưa quan hệ với các nước đối tác, đặc biệt là các đối tác quan trọng đi vào chiều sâu, hiệu quả và bền vững. Việt Nam không đi với nước này để chống lại nước khác… |
