Sự trở lại của Taliban ở Afghanistan đã đưa ra lời cảnh tỉnh cách xa hàng nghìn km ở Đông Nam Á, nơi sinh sống của hàng triệu người Hồi giáo.

Các nhà hoạch định chính sách, quan chức an ninh và chuyên gia trong Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) cảnh báo rằng sự áp đảo của nhóm phiến quân Hồi giáo Taliban sẽ truyền cảm hứng cho chủ nghĩa cực đoan tôn giáo gần khu vực, đồng thời phải chuẩn bị cho nguy cơ phải đón dòng người tị nạn.

Philippines lo ngại về sự trỗi dậy của Taliban

"Tôi đảm bảo với công chúng rằng cảnh sát và quân đội sẽ không để xung đột Afghanistan lan rộng", cảnh sát trưởng Philippines, Tướng Guillermo Eleazar, cho biết vào tuần trước trong một bình luận trước những lo ngại về chủ nghĩa khủng bố do Taliban gây ra ở nước này.

Các quốc gia đa số theo đạo Hồi ở Đông Nam Á bao gồm Indonesia, Malaysia và Brunei, trong khi các cộng đồng Hồi giáo nhỏ hơn nằm rải rác trong khu vực, bao gồm cả ở miền nam Thái Lan và miền nam Philippines. Ngăn chặn sự lây lan của chủ nghĩa cực đoan từ lâu đã là ưu tiên hàng đầu của ASEAN.

Các sĩ quan cảnh sát thuộc lực lượng đặc nhiệm tham gia một cuộc diễn tập chống khủng bố ở Jakarta vào năm 2018. Ảnh: Reuters

Đầu tháng này, các bộ trưởng ngoại giao của khối đã nhất trí về "tầm quan trọng của cách tiếp cận tập thể và toàn diện để giải quyết chủ nghĩa khủng bố và chủ nghĩa cực đoan bạo lực có lợi cho chủ nghĩa khủng bố và cực đoan".

Khu vực này không xa lạ với các cuộc tấn công liều chết của các phần tử Hồi giáo cực đoan. Trong số những vụ việc khủng bố tồi tệ nhất là vụ đánh bom ở Bali năm 2002, nhắm vào các hộp đêm nổi tiếng với nhiều khách du lịch và khiến hơn 200 người thương vong.

Một khu vực tiềm ẩn rủi ro có thể xảy ra khủng bố là hòn đảo Mindanao, miền nam Philippines, khu vực này lâu nay vốn là căn cứ địa của các chiến binh Hồi giáo, bao gồm cả những người liên minh với nhóm Nhà nước Hồi giáo. Bất chấp thỏa thuận hòa bình năm 2014 giữa chính phủ và Mặt trận Giải phóng Hồi giáo Moro, nhóm ly khai có vũ trang lớn nhất, chủ nghĩa cực đoan vẫn là một mối đe dọa. Năm 2017, các tay súng liên kết với Nhà nước Hồi giáo đã vây hãm thành phố Marawi trong 5 tháng, khiến ít nhất 920 quân nổi dậy, 165 binh sĩ và 47 thường dân thiệt mạng trong khi hàng chục nghìn cư dân phải di dời.

Hòn đảo cũng đã bị rung chuyển bởi các cuộc tấn công liều chết. Năm ngoái, một vụ nổ và một vụ đánh bom liều chết tại thành trì của phiến quân ở tỉnh Jolo đã giết chết ít nhất 14 người và khiến cho hơn 70 người bị thương.

Tuy nhiên, cảnh sát quốc gia Philippines tuần trước đảm bảo rằng tình hình ở Mindanao "vẫn nằm trong tầm kiểm soát của lực lượng quốc gia", đồng thời nhấn mạnh nhà chức trách sẽ "cảnh giác cao độ" và tăng cường các hoạt động thu thập thông tin tình báo.

Taliban cho biết chính phủ Afghanistan mới của họ sẽ khác với chính phủ cai trị hầu hết đất nước Trung Á cho đến hai thập kỷ trước – vốn sử dụng bạo lực đối với công dân và áp đặt những hạn chế nghiêm ngặt đối với phụ nữ. Những tuyên bố đó đã gây ra nhiều hoài nghi và các chuyên gia cho rằng thành công của tổ chức Taliban có thể ảnh hưởng đến cuộc chiến trong ý tưởng.

"Còn quá sớm để đánh giá những tác động của việc Taliban tiếp quản Afghanistan [đối với Đông Nam Á]", Norshahril Saat, thành viên cấp cao tại Viện nghiên cứu ISEAS-Yusof Ishak của Singapore, nói với Nikkei Asia. "Chắc chắn, điều quan trọng là tác động của Taliban tới lối suy nghĩ của mọi người".

Saat nói thêm: "Cho dù Taliban có chiếm đóng Afghanistan hay không, bản chất của chủ nghĩa cực đoan và chủ nghĩa khủng bố không chỉ nằm ngoài sự chiếm giữ hay quản lý nhà nước, nhưng cũng nên nhìn vào vai trò của truyền thông xã hội. Giờ đây, không gian vật lý không còn là lý do duy nhất để cực đoan hóa. "

Chính phủ Singapore cũng đang đề phòng

"Chúng tôi sẽ phải theo dõi điều này rất chặt chẽ. Chủ nghĩa khủng bố và chủ nghĩa cực đoan là những mối nguy hiểm rõ ràng và hiện hữu trong khu vực của chúng tôi, dù có hay không có Afghanistan", Bộ trưởng Ngoại giao Singapore Vivian Balakrishnan cho biết hôm 16/8.

Ông Balakrishnan nhấn mạnh "chúng ta sẽ phải chờ xem" điều gì sẽ xảy ra ở Afghanistan. "Sẽ là một thảm kịch nếu nó trở thành thánh địa hoặc điểm nóng của chủ nghĩa cực đoan và chủ nghĩa khủng bố.... Chúng ta hãy chờ xem, nhưng mối nguy hiểm từ chủ nghĩa cực đoan và chủ nghĩa khủng bố vẫn rõ ràng và hiện hữu đối với tất cả chúng ta ở Đông Nam Á."

Trong khi đó, tình hình hỗn loạn ở Afghanistan có thể khiến người tị nạn đổ xô đến Đông Nam Á. Gần 400.000 người đã phải rời bỏ nhà cửa của họ kể từ đầu năm nay, cùng với 2,9 triệu người Afghanistan đã phải di dời trong nước vào cuối năm 2020, theo số liệu của Cao ủy Liên hợp quốc về người tị nạn (UNHCR).

Cơ quan Thông tấn Nhà nước Philippines (PNA) cho biết, chính phủ Philippines sẽ mở cửa cho người tị nạn Afghanistan, Cơ quan Điều tra Quốc gia và Cơ quan Điều phối Tình báo Quốc gia (NICA) Philippines sẽ thực hiện các biện pháp để xác định xem liệu những người nộp đơn có gây ra mối đe dọa đối với an ninh quốc gia hay không, cơ quan này cho biết.

Tại Indonesia, tờ Jakarta Post ngày 16/8 đã đăng một bài xã luận cho biết, những tác động quốc tế trước mắt về việc Taliban trở lại sẽ là "một cuộc di cư của những người tị nạn chạy trốn khỏi chế độ Taliban với mọi hậu quả, bao gồm cả các mối đe dọa an ninh."

Bộ Ngoại giao Indonesia cho biết Đại sứ quán Indonesia tại Kabul sẽ vẫn thực hiện sứ mệnh của mình với số lượng nhân viên thiết yếu hạn chế, "với sự giám sát chặt chẽ về an toàn và an ninh ở Afghanistan."

Việt Nam, quốc gia Đông Nam Á duy nhất hiện đang là thành viên trong Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, đã kêu gọi hòa bình ở Afghanistan. "Với tư cách là thành viên không thường trực của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, [Việt Nam] kêu gọi các bên liên quan tránh sử dụng vũ lực và đảm bảo an ninh, trật tự, cơ sở hạ tầng quan trọng, tính mạng và tài sản cho người Afghanistan và người nước ngoài, đặc biệt là phụ nữ và trẻ em và đảm bảo nhân đạo truy cập khi cần thiết."

Lưu Bình