Thị trường trái phiếu doanh nghiệp là một kênh dẫn vốn hết sức quan trọng đối với doanh nghiệp - mở ra một kênh huy động vốn có kỳ hạn dài, lãi suất tương đối ổn định giúp doanh nghiệp có thể triển khai phát triển sản xuất có chiều sâu.

Phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp cũng đem lại cho các nhà đầu tư thêm cơ hội thực hiện việc đầu tư, quản lý nguồn tiền nhàn rỗi một cách hiệu quả. 

Quy mô huy động vốn trái phiếu doanh nghiệp thời gian gần đây ngày càng lớn mạnh và có sự tham gia tích cực của nhà đầu tư (gồm các ngân hàng thương mại, các công ty chứng khoán, các quỹ đầu tư và cuối cùng nhà đầu tư cá nhân).

Đặc biệt, trong 3 năm gần đây với xu hướng lãi suất ngày càng giảm, sự hiểu biết của người dân về tài chính ngày càng tăng, số lượng nhà đầu tư cá nhân tăng nhanh. Cùng với đó, khối lượng mua trái phiếu riêng lẻ của các nhà đầu tư này có xu hướng ngày càng tăng. Tuy nhiên, tăng trưởng nhanh luôn đi kèm với rủi ro, đặc biệt rủi ro dành cho đối tượng yếu thế như nhà đầu tư cá nhân. 

Cần minh bạch thông tin

Chia sẻ tại tọa đàm "Cá nhân đầu tư trái phiếu doanh nghiệp: Nhận diện và ứng xử với rủi ro" do VnEconomy tổ chức, ông Nguyễn Hoàng Dương, Phó Vụ trưởng vụ Tài chính các ngân hàng và tổ chức tài chính, bộ Tài Chính đưa ra ý kiến về vấn đề này.

"Nhằm hạn chế rủi ro trên thị trường trái phiếu doanh nghiệp, bảo vệ nhà đầu tư, đặc biệt là các nhà đầu tư cá nhân không có khả năng phân tích, đánh giá rủi ro, bộ Tài chính đã đẩy mạnh thông tin tuyên truyền, đồng thời, trình Chính phủ báo cáo Quốc hội quy định thống nhất tại Luật Chứng khoán và Luật Doanh nghiệp theo hướng chỉ nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp được mua và giao dịch trái phiếu doanh nghiệp phát hành riêng lẻ như thông lệ quốc tế. 

Đối với các nhà đầu tư cá nhân khác, có thể đa dạng hóa việc đầu tư thông qua các sản phẩm đầu tư an toàn hơn trên thị trường tài chính như quỹ đầu tư trái phiếu, quỹ hưu trí... 

Việc không cho phép nhà đầu tư không chuyên nghiệp được mua và giao dịch trái phiếu doanh nghiệp phát hành riêng lẻ ngoài việc bảo vệ nhà đầu tư, còn có tác dụng giảm thiểu rủi ro của thị trường tài chính nói chung, khi các doanh nghiệp sẽ không thể phát hành trái phiếu huy động vốn bằng mọi giá.

Ông Đỗ Ngọc Quỳnh, Tổng Thư ký hiệp hội Thị trường Trái phiếu Việt Nam cho rằng, với sự bóc tách rõ ràng trên, một mặt giúp cho các nhà đầu tư cá nhân có bước chặn ngay từ đầu không thể tiếp cận với trái phiếu phát hành riêng lẻ nếu không phải là nhà đầu tư cá nhân chuyên nghiệp.

Còn với doanh nghiệp, nếu doanh nghiệp muốn tiếp cận một nền tảng rộng hơn, doanh nghiệp phải thay đổi, chấp nhận một công thức phát hành ra công chúng là sự minh bạch. Bộ Tài chính đưa ra quy định hình thành trung tâm thông tin thị trường trái phiếu doanh nghiệp tập trung ở Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội. Việc này giúp nhà đầu tư cá nhân có thêm thông tin, giải pháp rủi ro khi đầu tư vào trái phiếu doanh nghiệp.

Rủi ro bủa vây nhà đầu tư cá nhân

Nhìn chung, các chuyên gia cho rằng dù đã có hành lang pháp lý khá chi tiết nhưng người mua trái phiếu doanh nghiệp vẫn có rủi ro. Theo ông Nguyễn Quang Thuân, Chủ tịch HĐQT FiinRatings cho rằng nhà đầu tư cá nhân sẽ bị bủa vây bởi bốn loại rủi ro chính.

Đầu tiên, trái phiếu chính phủ thường có mức độ rủi ro thấp nhất, vì Chính phủ có khả năng thu thuế hoặc phát hành tiền để trả nợ. Các doanh nghiệp không có quyền đó. Do vậy trong trường hợp bất khả kháng hoặc chủ quan, nhà đầu tư không thể thu hồi được lãi và nợ gốc thì gọi là rủi ro tín dụng.

Thứ hai, rủi ro thanh khoản. Mặc dù trái phiếu có thể giao dịch bán lại cho công ty chứng khoán, đơn vị phân phối hoặc trao tay nhưng cơ sở hạ tầng cũng như hành lang pháp lý chưa có nên chưa thể đảm bảo quyền lợi lợi cho nhà đầu tư. Đồng thời, thanh khoản thị trường vẫn ở mức khiêm tốn với tỷ lệ luân chuyển chỉ ở mức 0,08 lần, rất nhỏ so với các quốc gia trong khu vực.

Thứ ba, rủi ro định giá về lãi suất trên cơ sở đã điều chỉnh rủi ro, tức lãi suất phải tương xứng với rủi ro.

Thứ tư, rủi ro khác bao gồm rủi ro lãi suất tiền gửi, tái đầu tư, mua lại, bảo lãnh, lạm phát, bất ổn kinh tế, thảm họa hay đại dịch…

Bí kíp lựa chọn trái phiếu doanh nghiệp tốt

Vậy làm thế nào để nhà đầu tư cá nhân chọn được trái phiếu doanh nghiệp tốt, tránh rủi ro?

Theo ông Đỗ Ngọc Quỳnh, Tổng Thư ký Hiệp hội Thị trường Trái phiếu Việt Nam, hiện có rất nhiều cơ hội đầu tư như bỏ tiền ra mua trái phiếu, gửi tiền tiết kiệm, mua vàng, mua bất động sản, trái phiếu… Để đưa ra quyết định nhà đầu tư phải tự hiểu về bản thân, phải có bức tranh về tình hình tài chính cá nhân của mình để tránh trường hợp bỏ tất cả trứng vào một rỏ. Bởi lẽ, không một kênh đầu tư nào, sản phẩm đầu tư nào chỉ có lợi nhuận mà không có rủi ro.

“Thường các công ty tư vấn sẽ giúp nhà đầu tư phân tán rủi ro vào nhiều kênh đầu tư khác nhau. Khi nhà đầu tư đã chấp nhận được rủi ro để đem một phần tài sản bỏ vào thị trường trái phiếu thì lúc đó mới tiếp tục bàn đến câu chuyện lựa chọn loại trái phiếu để phù hợp khẩu vị rủi ro”, ông Quỳnh chia sẻ.

Cũng theo ông Quỳnh, nếu chỉ đặt ở góc độ rủi ro, rất dễ để tìm loại trái phiếu an toàn. Trong đó, nhà đầu tư có thể chọn các doanh nghiệp đã có uy tín, thương hiệu, hoạt động trên thị trường trong một thời gian dài. Về phương thức phát hành nên chọn trái phiếu phát hành công chúng, thậm chí có xếp hạng tín nhiệm thì càng tốt.

Ngoài ra, hiện có nhiều trái phiếu doanh nghiệp được ngân hàng bảo lãnh thanh toán hoặc ngân hàng quản lý tài sản bảo đảm. “Bản thân ngân hàng là các tổ chức tài chính chuyên nghiệp, họ đã đồng ý bảo lãnh như vậy có nghĩa trái phiếu đó có mức độ an toàn cao”, ông Quỳnh nói.

Tuy nhiên, Tổng thư ký Hiệp hội Thị trường Trái phiếu Việt Nam cũng lưu ý, nếu tìm một trái phiếu vừa phù hợp với khẩu vị rủi ro, điều kiện tài chính, kỳ vọng lãi suất của nhà đầu tư cá nhân thì câu chuyện sẽ phải rẽ sang hướng khác.

“Những trái phiếu của doanh nghiệp chưa có tên tuổi, chưa có thương hiệu và chỉ được bảo lãnh phát hành thì các nhà tư vấn tài chính thường xếp vào loại có mức độ rủi ro tương đối cao. Do đó mức lãi suất mới đạt 12 - 13%/năm”, ông Quỳnh nhấn mạnh.

Trên phương diện là đơn vị cung cấp dịch vụ xếp hạng tín nhiệm, Chủ tịch FiinRatings đưa ra lời khuyên với nhà đầu tư cá nhân để phòng tránh rủi ro: Nhà đầu tư cần sử dụng tư vấn chuyên nghiệp, tự đánh giá rủi ro nếu có khả năng, đa dạng hóa kênh đầu tư cùng đặc điểm như quỹ trái phiếu, quỹ hưu trí… 

Với phương diện chuyên gia tư vấn tài chính, TS. Nguyễn Trí Hiếu cho rằng nhà đầu tư cá nhân mua trái phiếu doanh nghiệp không chỉ nhìn vào hiện tại ham muốn lãi suất cao, mà phải tìm lối thoát cho những năm sắp tới.

“Trong giai đoạn nền kinh tế bị tê liệt vì dịch bệnh, đây không phải lúc nhà đầu tư cá nhân bùng nổ và kiếm lợi nhuận bằng mọi giá, mà là thời điểm của sự chọn lọc và cẩn trọng”, TS. Hiếu đưa ra khuyến nghị.