Chiều 21-9, tiếp tục phiên họp thứ ba, Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTV QH) cho ý kiến về đề xuất việc giao TAND Tối cao chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành liên quan xây dựng và ban hành quy chế tổ chức phiên tòa trực tuyến.
Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ tại phiên họp. Ảnh: QUỐC HỘI
Hoạt động xét xử bị ảnh hưởng bởi COVID-19
Trình bày trước UBTV QH, Phó Chánh án TAND Tối cao Nguyễn Trí Tuệ cho hay hiện các đạo luật về tố tụng tư pháp đã có một số quy định về tố tụng điện tử, tố tụng trực tuyến, tạo cơ sở bước đầu cho việc tổ chức phiên tòa trực tuyến.
Cụ thể, Bộ luật Tố tụng hình sự đã bổ sung nguồn chứng cứ là dữ liệu điện tử; Bộ luật Tố tụng dân sự và Luật Tố tụng hành chính đã cho phép thu thập chứng cứ là dữ liệu điện tử, thực hiện các thủ tục tố tụng cấp, tống đạt, thông báo văn bản tố tụng bằng phương tiện điện tử, khởi kiện đến tòa án qua cổng thông tin điện tử.
Các đạo luật này cũng cho phép tổ chức phiên tòa ngoài trụ sở tòa án nhưng phải bảo đảm tính trang nghiêm.
Cũng theo ông Tuệ, thực tiễn thời gian qua, một số tòa án khi tổ chức phiên tòa hình sự xét xử vụ án xâm hại tình dục, vụ án tham nhũng và một số vụ án khác có nhiều người tham gia tố tụng đã cho luật sư, bị hại, người làm chứng… tham gia phiên tòa tại phòng cách ly hoặc phòng khác, với sự hỗ trợ của các thiết bị điện tử…
Đặc biệt, phó chánh án TAND Tối cao đánh giá tình hình dịch bệnh COVID-19 hiện diễn biến hết sức phức tạp. Nhiều tỉnh, thành phải áp dụng biện pháp cách ly toàn xã hội theo Chỉ thị 16 của Thủ tướng. Theo đó, hoạt động xét xử của tòa án cũng bị ảnh hưởng; nhiều vụ án đến hạn nhưng không thể đưa ra xét xử theo quy định.
“Điều này đòi hỏi phải sớm có giải pháp nhằm thực hiện hiệu quả, đưa các vụ án ra xét xử theo đúng thời hạn luật định, kịp thời bảo vệ quyền con người, quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của tổ chức, cá nhân, ổn định trật tự an toàn xã hội và bảo đảm công tác phòng chống dịch bệnh an toàn” - ông Tuệ nhấn mạnh.
Phó chánh án TAND Tối cao khẳng định tổ chức phiên tòa trực tuyến là nhu cầu, xu hướng tất yếu của hoạt động tư pháp. Tổ chức phiên tòa trực tuyến còn là bước đi cần thiết cho việc xây dựng tòa án điện tử, tòa án số, tiến tới xây dựng tòa án thông minh.
Các phiên tòa trực tuyến phải được ghi âm, ghi hình có âm thanh
Cũng theo phó chánh án TAND Tối cao, phiên tòa trực tuyến là việc tổ chức phiên tòa để xét xử vụ án theo trình tự luật định có sử dụng các thiết bị điện tử, liên kết với nhau thông qua môi trường mạng.
Điều này cho phép bị cáo, bị hại, đương sự, người tham gia tố tụng khác không nhất thiết phải có mặt tập trung tại một phòng xử án nhưng vẫn bảo đảm trực tiếp theo dõi và tham gia mọi diễn biến của phiên tòa bằng lời nói, hành vi tố tụng trực diện, liên tục, công khai, có sự chứng kiến của các chủ thể và vào cùng một thời điểm.
Phiên tòa trực tuyến tuân thủ trình tự, thủ tục tố tụng theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự, Bộ luật Tố tụng dân sự, Luật Tố tụng hành chính và bảo đảm quyền, lợi ích chính đáng của bị cáo, đương sự, cá nhân, cơ quan, tổ chức có liên quan.
Ông Tuệ cũng cho hay phạm vi áp dụng phiên tòa trực tuyến là xét xử sơ thẩm, phúc thẩm các vụ án hình sự, hành chính, dân sự. “Trước mắt là các vụ án không phức tạp về chứng cứ và nghĩa vụ chứng minh” - ông Tuệ nói và nhấn mạnh để xét xử trực tuyến cần có sự đồng thuận của các chủ thể tham gia.
Phó chánh án TAND Tối cao cũng thông tin dự kiến các điểm cầu của phiên tòa trực tuyến gồm điểm cầu trung tâm và điểm cầu thành phần. Trong đó, điểm cầu trung tâm được tổ chức tại trụ sở tòa án hoặc địa điểm do tòa án lựa chọn. Phòng xử án tại điểm cầu trung tâm được tổ chức theo quy định tại Thông tư số 01 năm 2017 của chánh án TAND Tối cao quy định về phòng xử án và bảo đảm các yêu cầu về trang thiết bị công nghệ hỗ trợ tổ chức phiên tòa trực tuyến. Thành phần tham gia tại điểm cầu này gồm những người tiến hành tố tụng và người tham gia tố tụng khác.
Về điểm cầu thành phần, số lượng điểm cầu thành phần trong một phiên tòa trực tuyến trước mắt tối đa không quá ba điểm cầu. Thành phần tham gia tại điểm cầu này gồm bị cáo, người làm chứng, các bên đương sự và những người tham gia tố tụng khác theo quy định của pháp luật (nếu không tham gia tại điểm cầu trung tâm).
“Tất cả phiên tòa trực tuyến phải được tòa án tổ chức ghi âm, ghi hình có âm thanh để lưu trữ cùng hồ sơ vụ án phục vụ công tác giám đốc thẩm, tái thẩm, thanh tra, kiểm tra” - ông Tuệ nhấn mạnh.
Ủy ban Thường vụ Quốc hội đồng tình về chủ trương
Tại phiên họp, TAND Tối cao đề xuất UBTV QH xem xét, quyết định thông qua các đề xuất nói trên của TAND Tối cao được thể hiện trong tờ trình.
Đồng thời, giao cho TAND Tối cao chủ trì, phối hợp với Bộ Công an, VKSND Tối cao và các cơ quan liên quan nghiên cứu, xây dựng quy chế tổ chức phiên tòa trực tuyến. Trên cơ sở ý kiến tham gia của các bộ, ngành trung ương, chánh án TAND Tối cao ban hành quy chế. Sau một thời gian thích hợp, TAND Tối cao tổng kết thực tiễn thi hành và báo cáo UBTV QH có chủ trương tiếp theo.
Thẩm tra, Thường trực Ủy ban Tư pháp tán thành chủ trương tổ chức phiên tòa trực tuyến.
Về thẩm quyền cho phép tổ chức phiên tòa trực tuyến, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga cho biết đa số ý kiến cũng tán thành với đề xuất của TAND Tối cao. Tuy nhiên, có ý kiến cho rằng để bảo đảm đầy đủ căn cứ pháp lý, nội dung cho phép tòa án tổ chức phiên tòa trực tuyến cần được quy định trong nghị quyết của QH (tại kỳ họp thứ hai, tháng 10-2021).
“Chúng tôi xét thấy cái gì có lợi cho công việc chung, không trái luật thì làm” - Chánh án TAND Tối cao Nguyễn Hòa Bình giải trình thêm sau đó. Ông Bình cũng khẳng định tổ chức xét xử trực tuyến là việc không sớm thì muộn sẽ phải làm. “Thế giới họ làm lâu rồi” - ông Bình nói thêm và cho rằng đại dịch COVID-19 đã thúc đẩy việc triển khai tổ chức xét xử trực tuyến nhanh hơn.
Bàn về chủ trương, ông Bình thừa nhận đang “vướng” về giải thích pháp luật. Do vượt quá thẩm quyền, TAND Tối cao phải báo cáo UBTV QH giải thích “trực tuyến” hay “trực tiếp”.
Kết luận phiên họp, Chủ tịch QH Vương Đình Huệ cho rằng việc này không thuộc phạm vi thẩm quyền của UBTV QH. “Phương án UBTV QH giải thích luật chúng ta không thể làm được, luật quy định “cứng” rồi, trực tuyến là trực tuyến, trực tiếp là trực tiếp” - ông Huệ nói.
Chủ tịch QH cho hay UBTV QH đồng tình chủ trương nói trên của TAND Tối cao. “Chủ trương là cần thiết rồi. Làm thế này không trái quy định của pháp luật nhưng vấn đề này pháp luật cũng chưa quy định” - ông Huệ nhấn mạnh và đề nghị về thủ tục cần làm chặt chẽ.
Cho rằng đây là vấn đề liên quan đến hiến pháp, quyền của công dân, ông Huệ đề nghị báo cáo Bộ Chính trị cho chủ trương và trình ra QH cho phép tổ chức xét xử trực tuyến tại kỳ họp thứ hai.