Gần đây, nhà vườn khu vực ĐBSCL đã đẩy mạnh việc áp dụng cơ giới hóa trong sản xuất nông nghiệp nói chung và trái cây nói riêng. Thể hiện rõ nhất là việc sử dụng máy móc thay lao động thủ công trong khâu làm đất, lên liếp, phun tưới nước, bón phân và cả vận chuyển khi thu hoạch. Nổi bật như trong công việc thiết kế vườn để trồng cây ăn quả đã ứng dụng cơ giới như máy cày, máy cuốc, máy xới,... giúp tiết kiệm 30-35% thời gian và 20-25% chi phí vận hành. Đa số các vườn cây ăn trái đều có hệ thống tưới bán hay tự động, lắp đặt các máy bơm điện và hệ thống ống dẫn nước, vòi phun tự động. Nhà vườn chỉ cần bật cầu dao đóng điện hay cài đặt qua bộ hẹn giờ tưới hoặc điều khiển tưới bằng điện thoại thông minh là vườn cây được tưới nước đủ đầy. Tùy vào điều kiện kinh tế của chủ vườn mà có thể trang bị hệ thống tưới nhỏ giọt tiết kiệm nước, tưới hợp bón phân, camera giám sát vườn, máy cắt tỉa, tạo tán, tạo hình.
Hiện nay, nhà vườn sử dụng một số thiết bị như máy cắt cỏ chạy bằng năng lượng (máy tự vận hành và có động cơ 2-3 mã lực), máy cắt bụi đã phát huy hiệu quả cắt cỏ từ vườn cây ăn quả trong thời gian ngắn hơn. Riêng phun thuốc bảo vệ thực vật bằng máy phun áp lực hoặc cần phun cầm tay bán tự động hay bằng máy bay không người lái mang lại hiệu quả từ 50-70%.
Tại vùng trồng trên 15.000 hecta cây sầu riêng chuyên canh của huyện Cai Lậy, Cái Bè và Thị xã Cai Lậy, tỉnh Tiền Giang, nhà vườn bước đầu đã ứng dụng 100% cơ giới hóa vào việc tưới cây, phun thuốc bảo vệ thực vật cho vườn cây. Ông Dương Văn Đây, chủ 2 hecta vườn cây sầu riêng tại xã Ngũ Hiệp, huyện Cai Lậy cho biết, nhờ áp dụng cơ giới hóa vào khâu chăm sóc nên cả khu vườn chỉ thuê mướn vài lao động thường xuyên.
“Vườn tôi có một số công việc đã làm cơ giới hóa, một số làm thủ công như: lĩnh vực tưới tiêu 100%, mình ngồi nhà điều khiển luôn, phun xịt bằng máy chạy điện. Đúng ra làm cơ giới hóa tiện lợi hơn chứ phun xịt thủ công như trước làm không nổi. Làm cơ giới phải từng bước vì diện tích vườn mình không lớn, một số việc phải làm thủ công”, ông Dương Văn Đây cho biết.
Công ty TNHH Huy Long An đã sử dụng máy móc vào sản xuất chuối, nhất là khâu thu hoạch chuối đạt khoảng 10 tấn chuối mỗi ngày. Trang trại rộng 120 hecta của công ty chỉ cần 5 người hái cáp và chỉ trong buổi sáng là thu hoạch xong.
Việc cơ giới hóa thu hoạch quả thanh long tại Long An, Tiền Giang cũng được nghiên cứu và áp dụng đạt hiệu quả cao hơn 30% so với thu hoạch thủ công, chất lượng sản phẩm vẫn đảm bảo tốt, không bị dập. Tuy nhiên, cũng như các địa phương trong cả nước, lĩnh vực thu hoạch và sau thu hoạch trong sản xuất trái cây của vùng ĐBSCL tỉ lệ cơ giới hóa còn thấp do đặc thù của vườn cây và thiết kế mương vườn kiểu truyền thống chưa phù hợp với việc di chuyển các phương tiện cơ giới.
Riêng đối với các doanh nghiệp chế biến trái cây vùng ĐBSCL đa phần ứng dụng cơ giới hóa từ khâu vệ sinh trái cây, cắt tỉa, bổ xẻ, sấy khô và vận chuyển đến nơi tiêu thụ... Nhiều thiết bị, máy móc doanh nghiệp phải đầu tư nhiều tỉ đồng mua sắm từ nước ngoài để đạt tiêu chuẩn chế biến xuất khẩu.
Ông Huỳnh Hữu Lộc - Giám đốc công ty TNHH Xuất nhập khẩu Hòa Lộc RR tại xã Tân Thanh, huyện Cái Bè, Tiền Giang là một trong số các doanh nghiệp đi tiên phong trong việc ứng dụng máy móc vào hoạt động sản xuất, kinh doanh trái cây xuất khẩu chia sẻ: “Trước đây, khi thu hoạch trái cây về bán mình phải rửa để sạch nấm mốc, vi khuẩn, côn trùng bám vào bề mặt trái cây. Do làm thủ công nên tốn nhiều nhân công chi phí. Sau đó, tôi tìm hiểu các hệ thống sấy rửa của quốc tế áp dụng vô như: như máy rửa xoài, rửa chanh leo, cam, mít sầu riêng để đạt theo chất lượng của các nước nhập khẩu. Năm 2018, tôi đã xuất đi thị trường Nga, singapore, Dubai... Năm 2022, dù thị trường Trung quốc đang áp dụng nhưng sản phẩm của tôi cũng đưa vài chục container đi thành công”.
Thời gian qua, ngoài việc cung ứng, giới thiệu các loại hình cơ giới tiên tiến, hiện đại của các nước trên thế giới phục vụ cơ giới hóa sản nông nghiệp của ngành chức năng, tại vùng ĐBSCL đã xuất hiện nhiều “kỹ sư chân đất, nhà nông sáng chế”, các cơ sở cơ khí sáng tạo ra các loại nông cụ hữu ích giải phóng sức lao động của con người. Nổi bật như: máy vệ sinh trái Sa pô (Hồng Xiêm) của anh Trần Huỳnh Long (ấp Tây, xã Kim Sơn, huyện Châu Thành, Tiền Giang), kéo cắt tỉa đa năng của nhà vườn Lê Phước Lộc (xã An Hữu, huyện Cái Bè, Tiền Giang) đã được xây dựng nhãn hiệu hàng hóa độc quyền và ứng dụng rộng rãi rất hữu ích.
Theo ông Huỳnh Quang Đức, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Bến Tre, công tác cơ giới hóa muốn thành công thì phải có cơ chế, chính sách huy động cả xã hội cùng tham gia, nhất là phải đẩy mạnh mô hình sáng chế, cải tiến kỹ thuật, sản xuất, chế tạo ra các dụng cụ, phương tiện cơ giới phù hợp với điều kiện vườn cây từng địa phương.
“Cơ giới hóa để phát triển thì mình phải tạo điều kiện cho xã hội cùng tham gia. Mình phải kích động nguồn lực của xã hội cùng tham gia, miễn sao người ta có lợi thì sẽ đầu tư làm. Nên có chính sách bảo hộ sáng kiến của người ta, không để bị mai một, thứ hai là phải tạo điều kiện cho người ta đầu tư phát triển rộng ra trở thành nghề. Cơ giới hóa của mình chưa mạnh không phải là do thiếu sáng tạo, cái sáng tạo của người dân mình rất lớn, về mặt công nghệ, nguồn vốn mình chưa đủ sức”, ông Huỳnh Quang Đức cho biết.
Nhiều địa phương trong vùng đã đầu tư, xây dựng các dự án hỗ trợ nhà vườn, doanh nghiệp trong việc cơ giới hóa sản xuất trái cây: trang bị hệ thống dây chuyền sản xuất, xây kho lạnh, đầu tư máy móc sơ chế... Chỉ tại tỉnh Tiền Giang, Quỹ Phát triển Khoa học và Công nghệ đã giải ngân cho vay với tổng số vốn hơn 14,7 tỷ đồng. Qua đó, có nhiều đề tài, dự án đã phát huy hiệu quả như: “Đầu tư mở rộng nhà xưởng - ứng dụng công nghệ mới vào sản xuất thanh long sấy” tại Công ty TNHH Phước Hưng; “Đầu tư hệ thống dây chuyền chế biến trái cây sấy dẻo với quy mô công nghiệp phục vụ xuất khẩu mang lại hiệu quả kinh tế cao”; “Xây dựng mô hình trồng dưa lưới ứng dụng công nghệ cao”, các kho lạnh lưu trữ trái cây...
Thực tế cho thấy, cơ giới hóa là hướng đi tất yếu của nền nông nghiệp hiện đại, phù hợp với sản xuất hàng hóa, nâng cao chất lượng phục vụ xuất khẩu. Tuy nhiên, cơ giới hóa vùng ĐBSCL cũng còn nhiều hạn chế như: chưa có nhiều chủng loại máy, thiết bị đáp ứng yêu cầu của sản xuất, làm việc hiệu quả và phù hợp với thực tế sản xuất; năng lực tài chính của các hộ dân, doanh nghiệp còn khiêm tốn, trong khi thời gian sử dụng máy trong năm ít, dẫn đến hiệu quả sử dụng máy thấp. Đầu tư kinh phí cho nghiên cứu, nhất là cho lĩnh vực cơ giới hóa phục vụ sản xuất nông nghiệp thời gian qua còn ít, chưa đáp ứng được yêu cầu ngày một cao và đa dạng của sản xuất. Quy mô sản xuất trái cây còn nhỏ lẻ, manh mún, các hộ nông dân vẫn là chủ thể sản xuất chính. Quy trình sản xuất, kỹ thuật canh tác chưa đồng bộ, khả năng đầu tư của chủ thể sản xuất cho cơ giới hóa còn hạn chế và kết cấu hạ tầng nông thôn chưa phát triển đồng bộ.
Để cơ giới hóa thành công, cần có giải pháp đồng bộ từ tư duy, nhận thức của nhà vườn, doanh nghiệp đến sự quan tâm, hỗ trợ của nhà nước, nhà khoa học về các vấn đề đất đai, tài chính, khoa học kỹ thuật. Vườn cây áp dụng cơ giới hóa phải trồng theo quy hoạch, trồng tập trung để phát triển thành vùng chuyên canh; hoàn chỉnh hệ thống thủy lợi nội đồng, cống tưới tiêu nước, đảm bảo thoát nước trong mùa mưa lũ và chủ động ngăn chặn xâm nhập mặn trong mùa khô; nâng cấp cơ sở hạ tầng, cầu, đường giao thông, hệ thống điện. Các doanh nghiệp cần đầu tư về nguồn nhân lực trình độ chuyên môn cao, thường xuyên đổi mới thiết bị, dây chuyền công nghệ tiên tiến, hiện đại và đồng bộ để nâng cao công suất bảo quản, chế biến trái cây; đa dạng hóa sản phẩm chế biến để giải quyết đầu ra cho trái cây.
Ông Võ Hữu Thoại, Phó Viện trưởng Viện Cây ăn quả Miền Nam cho rằng, giải pháp canh tác là điều kiện tiên quyết trong cơ giới hóa sản xuất trái cây: “Giải pháp thứ nhất là cây giống chất lượng cao thích ứng với biến đổi khí hậu. Viện cây ăn quả miền Nam đã lai tạo thành công cho 13 giống mới và 13 cây đầu dòng. Giải pháp về quy hoạch, thiết kế phải sử dụng cơ giới để đào trồng cây, kích thước mương liếp nên thiết kế phù hợp để trữ nước trong mùa nắng và thuận tiện trong việc áp dụng cơ giới hóa nên trồng trong kiểu hình vuông và di chuyển trên liếp. Khoảng cách giữa các hàng nên thiết kế rộng trên 2 mét để sử dụng các thiết bị, máy móc trong chăm sóc và thu hoạch. Áp dụng các giải pháp lỹ thuật trong chăm sóc như: sử dụng hệ thống tưới bán tự động, hệ thống tưới kết hợp bón phân, hệ thống tưới nhỏ giọt”.
Hiện nay, các Bộ, ngành, nhất là Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Khoa học và Công nghệ đang đẩy mạnh chương trình cơ giới hóa trong sản xuất nông nghiệp, trong đó có sản xuất trái cây vùng ĐBSCL. Đi đôi với đó là nhiều giải pháp, biện pháp hỗ trợ để hoạt động này đi vào thực chất, giúp nhà vườn và doanh nghiệp áp dụng đạt hiệu quả hơn. Ông Nguyễn Đức Long, Phó Viện trưởng Viện Cơ điện nông nghiệp và Công nghệ sau thu hoạch (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) cho biết, để thực hiện cơ giới hóa vùng ĐBSCL cũng như cả nước cần có các chính sách bỗ trợ kèm theo về tài chính, cơ chế, nguồn nhân lực, đất đai...
“Chính sách về quy hoạch, khảo sát đánh đánh giá nhu cầu thị trường máy móc, thiết bị phục vụ sản xuất nông nghiệp (trong nước và khu vực). Trên cơ sở đó, xác định lĩnh vực có lợi thế để ưu tiên đầu tư có trọng tâm, trọng điểm; khắc phục tình trạng cơ chế khuyến khích dàn trải và không hấp dẫn. Rà soát quy hoạch ngành cơ khí chế tạo máy nông nghiệp trên cơ sở gắn kết các doanh nghiệp theo chuỗi giá trị chế tạo cơ khí, hình thành các doanh nghiệp đầu tàu và các doanh nghiệp vệ tinh, phát triển công nghiệp phụ trợ. Bên cạnh đó, ban hành chính sách ưu đãi về tín dụng, đặc biệt để hỗ trợ ngành cơ khí chế tạo máy phục vụ sản xuất nông nghiệp. Tạo điều kiện để nông dân và các tổ chức tiếp cận nguồn vốn vay được thuận lợi. Căn cứ vào yếu cầu sản xuất xây dựng kế hoạch, lộ trình cung ứng số lượng, chủng loại máy phù hợp từng giai đoạn”, ông Long chia sẻ.
Với sự quan tâm, hỗ trợ của các cơ quan hữu quan, sự nỗ lực của doanh nghiệp, nhà vườn, tin rằng thời gian tới, hoạt động cơ giới hóa trong sản xuất trái cây vùng ĐBSCL sẽ ngày càng phát triển đồng bộ và hiệu quả hơn; ứng dụng các thành tựu khoa học - kỹ thuật vào sản xuất sẽ đem lại lợi ích về nhiều mặt, góp phần nâng cao giá trị ngành trái cây của Việt Nam./.