Ông bà của Manuel Heredia Halcón đã trồng cây ô liu trong khu rừng rộng 1.200 mẫu Anh ở Andalusia, Tây Ban Nha, gần một thế kỷ trước.

Đây là loài cây nổi tiếng với khả năng phát triển ngay cả ở những vùng đất khô cằn nhất nhưng năm nay do thời tiết nắng nóng khắc nghiệt và thiếu hụt lượng mưa nghiêm trọng đã gây ra cho họ nhiều thiệt hại.

"Chúng tôi rất lo ngại", Halcón nói với hãng tin CNN (Mỹ). "Bạn không thể thay thế cây ô liu bằng bất kỳ cây trồng hoặc sản phẩm nào khác", anh nói.

Giống như nhiều nông dân ở châu Âu, Halcón đã phải chống chọi với hạn hán khắc nghiệt vào mùa hè này - anh ước tính, thu hoạch dầu ô liu từ trang trại của mình, Cortijo de Suerte Alta, sẽ giảm khoảng 40% trong năm nay do điều kiện thời tiết bất thường.

Theo Đài quan sát hạn hán châu Âu, trong tháng 7, nhiệt độ đã phá kỷ lục đạt đỉnh 40 độ C ở khắp các vùng của Pháp, Tây Ban Nha, Ý và Bồ Đào Nha. Đến đầu tháng 8, nắng nóng oi bức và thiếu mưa đã đẩy gần 2/3 diện tích đất ở Liên minh châu Âu (EU) vào tình trạng khô hạn.

Các nhà sản xuất dầu ô liu đã bị ảnh hưởng nặng nề. Kyle Holland, nhà phân tích định giá các loại hạt chứa dầu và ngũ cốc tại Mintec (Anh) cho biết, dự kiến vụ thu hoạch dầu ô liu của Tây Ban Nha bắt đầu vào tháng 10 sẽ "giảm đáng kể" từ 33% đến 38%.

Theo Hội đồng Ô liu Quốc tế, Tây Ban Nha là nhà sản xuất dầu ô liu lớn nhất thế giới, chiếm hơn 2/5 nguồn cung toàn cầu vào năm ngoái. Hy Lạp, Ý và Bồ Đào Nha cũng là những nhà sản xuất lớn tiếp theo.

Người tiêu dùng đang phải trả nhiều tiền hơn cho các sản phẩm dầu ô liu. Giá bán lẻ trên toàn EU tăng 14% trong năm nay tính đến tháng 7 vừa qua. Nhưng giá dự kiến sẽ tăng hơn nữa trong những tháng tới.

Holland nói với CNN rằng: "Hạn hán thật tồi tệ, chỉ đơn giản là đất quá khô. Một số cây ra rất ít quả, một số cây không ra quả".

Đây là lời cảnh báo cho ngành công nghiệp dựa vào vòng đời có thể đoán trước của cây ô liu. Những người nông dân đã quen với vụ thu hoạch trong khoảng thời gian 24 tháng, nhưng biến đổi khí hậu đã phá vỡ nhịp điệu hàng thế kỷ này

Cây không thể ra trái

Sản xuất dầu ô liu tốn rất nhiều thời gian. Cây bắt đầu đâm chồi vào tháng 3 và nở hoa vào tháng 5. Ô liu phát triển trong những tháng mùa hè trước khi thu hoạch vào mùa thu.

Andalusia, vùng cực nam của Tây Ban Nha, cung cấp khoảng 1/3 lượng dầu ô liu trên thế giới. Nơi này đã quen với nhiệt độ thường xuyên chạm ngưỡng 40 độ C, nhưng không phải vào tháng 5, khi hoa bắt đầu nở.

Halcón nói: "[Nếu nắng nóng cao] vào thời điểm đó, chúng tôi có thể đã mất từ 15% đến 20% sản lượng thu hoạch".

Anh hy vọng dầu oliu năm nay sẽ bán cho khách hàng, bao gồm các nhà nhập khẩu ở châu Á và châu Mỹ, với giá 3,97 USD/kg. Đây là mức tăng 30% so với năm ngoái.

Đợt nắng nóng trùng với năm thứ ba liên tiếp ít mưa . Mực nước ở sông Guadalquivir, chuyên phục vụ tưới tiêu cho những rặng ô liu xung quanh, đang ở mức cực kỳ thấp. Halcón cho biết, anh chỉ có thể cung cấp cho khu vườn oliu của mình khoảng một nửa lượng nước thông thường trong mùa sinh trưởng này.

"Năm tới sẽ tồi tệ hơn vì các con đập sẽ hoàn toàn trống rỗng", anh than thở.

Juan Jímenez, Giám đốc điều hành của Công ty Dầu ô liu Green Gold thuộc sở hữu của gia đình, cách trang trại của Halcón khoảng 160km, đối mặt với một vấn đề tương tự.

"[Vấn đề] không chỉ nằm ở mức độ nóng như thế nào, mà còn là thời điểm nóng", anh nói. "Vào thời điểm hoa ô liu nở rộ, và [nếu thời tiết] nóng, thì hoa sẽ bị cháy, nên không thể kết trái được".

Jímenez trồng ô liu ở khu vực rộng 740 mẫu Anh. Nhiệt độ tăng cao hồi tháng 5 dự kiến sẽ làm giảm lượng thu hoạch của gia đình anh từ 35% đến 60% so với vụ thu hoạch của một năm bình thường nếu mưa không giảm trong vài tuần tới.

Nếu vậy, đó sẽ là "vụ thu hoạch tồi tệ nhất trong 10 năm qua", Jimenez nói.

Ở những nơi khác tại Nam Âu, tình trạng hạn hán cũng gây ra những khủng hoảng lớn. Filippo Berio bán dầu ô liu ở 72 quốc gia, và hầu hết nhập dầu từ các nhà cung cấp ở Ý, Tây Ban Nha và Hy Lạp.

Công ty cũng tự sản xuất dầu ô liu từ 25.000 cây ở Ý. Walter Zanre, Giám đốc điều hành bộ phận Filippo Berio ở Vương quốc Anh, mô tả khu rừng Tuscan là "khô cằn" vào mùa hè vừa qua. Vào cuối tháng 7, một trận cháy rừng bùng phát rất gần nhà máy duy nhất của công ty - nơi tất cả các loại dầu ô liu của công ty được pha trộn, tinh chế và đóng chai - nhấn chìm nhà máy trong khói và tro.

Zanre nói: "Chúng tôi đã từng trải qua nhiều đợt hạn hán, nhưng [đợt hạn hán năm nay] là tồi tệ nhất".

Giá cao

Bộ Nông nghiệp Mỹ hồi tháng trước dự báo, sản lượng ô liu toàn cầu giảm 14%, trong khi Mintec dự đoán, riêng Tây Ban Nha sẽ đối mặt mức lỗ 30%.

Mức giá tiêu chuẩn của nhà sản xuất đối với dầu ô liu nguyên chất của Tây Ban Nha đã chạm mức cao nhất trong hơn 5 năm vào cuối tháng 8. Trong hai năm qua, chúng đã tăng gần 80% - từ 2,18/kg vào tháng 8/2020 lên 3,90 USD trong tháng này.

Dữ liệu của Mintec cho thấy, giá cả tăng vọt vào đầu năm 2021 do người mua lo ngại thời tiết xấu sẽ làm giảm nguồn cung. Sức mua lại tăng vọt vào cuối tháng 2 sau khi xung đột Ukraine bùng phát, khi xuất khẩu dầu hướng dương từ khu vực này giảm đáng kể khiến người mua dự trữ dầu ô liu để thay thế.

Kể từ tháng 6, những dấu hiệu cho thấy vụ thu hoạch tiếp theo sẽ giảm đã thúc đẩy giá tăng cao hơn.

Cho đến nay, các hợp đồng dài hạn giữa các nhà cung cấp và nhà bán lẻ đã bảo vệ người tiêu dùng khỏi một số đợt tăng giá tồi tệ nhất. Nhưng khách hàng có thể phải đón nhận một đợt gia tăng đáng kể trong bốn tháng tới, khi các nhà bán lẻ gia hạn các thỏa thuận cung cấp.

Yacine Amor, Giám đốc Công ty Dầu ô liu Artisan, một nhà bán buôn ở Anh, nói với CNN rằng ông hy vọng giá bán cho một chai nửa lít dầu ô liu của mình sẽ tăng tới 20% trong thời gian tới. Khách hàng của Amor chủ yếu là siêu thị và nhà hàng.

Giá của một chai ô liu đã tăng vọt ở một số thị trường lớn. Tại châu Âu, mức tăng mạnh nhất được ghi nhận ở Hà Lan và Hy Lạp, nơi giá bán lẻ đã tăng hơn 1/4 trong tháng 7 so với cùng kỳ năm ngoái.

Một chai dầu ô liu nguyên chất Filippo Berio có kích thước tương tự ở Vương quốc Anh - thị trường lớn nhất của thương hiệu bên ngoài Mỹ - hiện có giá kỷ lục 5,76 USD tại một số cửa hàng, tăng từ 4,32 USD hồi đầu năm.

Mối quan tâm lớn nhất của Zanre là hành vi của người tiêu dùng có thể thay đổi như thế nào khi giá cả chắc chắn tăng. Anh nói: "Chúng tôi đang phải đối mặt với một trong những giai đoạn khó khăn nhất trong ngành công nghiệp dầu ô liu".

Chi phí đang tăng ở mọi nơi

Các nhà sản xuất dầu ô liu đã vượt qua nhiều cơn bão trong quá khứ, nhưng năm nay, sự kết hợp của thời tiết khắc nghiệt, tắc nghẽn chuỗi cung ứng và chi phí năng lượng tăng cao đã gây ra khó khăn chưa từng có.

Halcón cho biết, chi phí điện cần thiết để bơm nước cho trang trại của gia đình anh đã tăng gấp đôi, trong khi chai thủy tinh đựng ô liu đắt hơn 40%.

Đối với Zanre cũng vậy, "bất cứ thứ gì bạn chạm vào chuỗi cung ứng" đều tăng giá. Anh cho rằng một số chi phí, chẳng hạn như phí vận chuyển, khó có thể giảm xuống.

"Kệ kê hàng tăng gia, chai lọ tăng giá, nhãn mác tăng giá, nắp đậy tăng giá, năng lượng để vận hành nhà máy tăng giá. Tất cả mọi thứ. Và trên hết, giá dầu của chúng tôi cũng tăng giá", anh nói.

Nhưng từ nguy sinh cơ, Halcón cho hay, giá dầu hạt, bao gồm cả dầu hướng dương, đã làm cho dầu ô liu trở nên cạnh tranh hơn.

"Nếu một năm trước, giá dầu ô liu đắt gấp đôi, thậm chí gấp ba lần so với một số [lựa chọn thay thế], thì ngày nay chúng ta có thể chỉ đắt hơn dầu hạt 20%, 30%", anh nói.

Jímenez cũng lạc quan. Anh tiết lộ, dầu ô liu vẫn chỉ là một phần nhỏ của thị trường dầu ăn toàn cầu, một thị phần mà anh tin rằng chỉ có thể tăng trưởng.

Anh nhấn mạnh: "Nhưng chúng ta cần chuẩn bị để hiểu rằng có thể [hạn hán] này sẽ xảy ra, không phải 20 năm một lần, mà là 1/10, 1/5 hoặc 1/4 của 20 năm. Chúng ta cần chuẩn bị làm điều đó nếu muốn tồn tại trong một thị trường cạnh tranh".