Thực phẩm chay không chỉ được bán nhiều ở chợ mà trong những năm gần đây còn được bán trong các siêu thị, nhiều cửa hàng chuyên bán sản phẩm chay cũng mọc khắp nơi. Ngoài ra, đồ chay các loại còn được bán tràn lan trên mạng xã hội và cả những sàn thương mại điện tử.

Ông Bùi Quốc Thái, phụ trách kinh doanh của một cửa hàng thực phẩm chay tại quận 5, TP HCM, cho biết ngày càng có nhiều người tìm mua sản phẩm chay, đặc biệt vào những ngày rằm, 30, mùng 1 âm lịch. Riêng tháng giêng, tháng 7 và tháng 10 âm lịch, lượng người tập trung ăn chay rất nhiều nên thực phẩm chay các loại nhập về không bán không kịp. Ngoài ra, còn có nhiều mặt hàng chay nhập khẩu từ Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc, với mức giá thường cao gấp 3-4 lần so với hàng trong nước sản xuất cũng có người chọn mua.

Tại các chợ lẻ ở TP HCM như Thị Nghè, Bà Chiểu (quận Bình Thạnh), Hòa Bình (quận 5), Bàn Cờ (quận 3)…, phóng viên ghi nhận có rất nhiều sạp bán thực chay chế biến giống như đồ mặn với tên gọi đùi gà chay, heo quay, lẩu, pate, xúc xích, chả các loại... được đóng gói bằng ni-lon và bán với giá từ 80.000-120.000 đồng/kg. Riêng mặt hàng sườn non chay có giá bán khá cao từ hơn 200.000 đồng/kg. Một số sản phẩm có nhãn mác, nguồn gốc rõ ràng, còn lại đa số đều không nhãn mác, không địa chỉ, không hạn sử dụng.

Khảo sát tại chợ đầu mối Bình Tây (còn gọi là Chợ Lớn), quận 6, TP HCM, có hàng chục sạp chuyên kinh doanh thực phẩm chay giả mặn. Mỗi sạp có hàng chục món chay giả mặn các loại. Bà Hồng, chủ sạp đồ chay tại chợ, cho biết đồ mặn có cái gì thì đồ chay đều có hết. Nào là sườn non 120.000 đồng/kg, heo lát và gà lát 140.000 đồng/kg, bò lát 150.000 đồng/kg, bóng cá 145.000 đồng/kg, thịt bằm 150.000 đồng/kg, gà cục 140.000 đồng/kg, giò sống 110.000 đồng/kg, cá thu 110.000 đồng/kg, cá cơm 60.000 đồng/kg, chả lụa 64.000 đồng/kg, giò thủ 130.000 đồng/kg... Khách hàng mua về có thể tùy ý chế biến thành những món mình ưa thích.

Ngoài ra còn có những món chay chế biến sẵn, khách chỉ mua về là có thể sử dụng được ngay như thịt kho tiêu, khô nai, thịt gà xé, khô cá đuối, khô gà lát mè….

Khi phóng viên thắc mắc sản phẩm không nhãn mác, không hạn sử dụng có an toàn cho người dùng thì được người bán giải thích "có thịt cá thật gì đâu mà lo sợ bị hư hỏng", "để cả năm sau cũng vẫn ăn được ngon lành".

Người bán còn cho biết đồ chay không có nhãn mác thường là do hộ gia đình làm rồi bỏ mối cho chợ bán lại. Tuy nhiên, theo giới chuyên môn, thực phẩm đóng gói theo dạng tự phát thường không bảo đảm an toàn vệ sinh thực phẩm. Bởi, công đoạn đóng gói sơ sài, vi khuẩn dễ dàng xâm nhập gây hại cho sức khoẻ. Chưa kể, một số loại còn có phẩm màu, phụ gia độc hại.

Theo các chuyên gia dinh dưỡng, người tiêu dùng nên hạn chế sử dụng thức ăn chay công nghiệp hay còn gọi là đồ chay giả mặn, vì thực phẩm lúc này đã được bổ sung thêm vào nhiều chất khác không tốt cho sức khỏe như chất bảo quản, chất tạo màu, tạo mùi cho giống thật, chất định hình.

Ban quản lý an toàn thực phẩm TP HCM cũng cảnh báo các loại thực phẩm chay chế biến sẵn hiện nay rất dễ mua nhưng người mua rất khó xác định được mức độ an toàn của những món ăn chay này. Để bảo đảm độ dai và có hương vị tương tự như các loại thực phẩm có nguồn gốc từ động vật, thủy sản, các cơ sở sản xuất, chế biến thực phẩm chay thường bổ sung phụ gia, hương liệu thực phẩm tạo mùi, màu, chất định hình và chất chống ẩm mốc.... Từng loại nguyên liệu đều có nguy cơ mất an toàn thực phẩm như thực phẩm bị ôi thiu, thực phẩm nhiễm các loại nấm mốc, vi khuẩn gây bệnh, nhiễm hóa chất độc hại. Việc không kiểm soát được nguyên liệu, khi chế biến không bảo đảm quy trình về vệ sinh làm cho sản phẩm dễ bị ô nhiễm có nguy cơ bị ngộ độc thực phẩm như rối loạn tiêu hóa, đau bụng, buồn nôn tiêu chảy.... ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêu dùng.

Thực phẩm chay đóng hộp cũng có nguy cơ nếu quá trình đóng hộp có sự xâm nhập của vi khuẩn Clostridium botulinium, như đã xảy ra với sản phẩm pate Minh Chay gần đây. Đây là vi khuẩn kị khí tuyệt đối, sinh bào tử, vi khuẩn này tiết ra chất cực độc tác động lên thần kinh gây liệt cơ, ảnh hưởng nặng nề đến sức khỏe, kéo dài và dễ tử vong.

Nếu để ở nhiệt độ thường hoặc quá hạn sử dụng, vi khuẩn, vi sinh vật sẽ sinh sôi, phát triển. Một khi ăn vào có thể gây ngộ độc với triệu chứng đau bụng, tiêu chảy, đau đầu, buồn nôn, nôn, choáng váng… thậm chí tử vong.

Để sản xuất thực phẩm chay an toàn, các cơ sở kinh doanh, sản xuất phải đáp ứng được các quy định về đảm bảo an toàn thực phẩm như: Giấy chứng nhận cơ sở đủ điều kiện an toàn thực phẩm hoặc một trong các Giấy chứng nhận: GMP, HACCP, ISO 22000, IFS, BRC, FSSC 22000 hoặc tương đương còn hiệu lực.