Sáng nay (7-9), Ủy ban Kinh tế của Quốc hội đã tổ chức phiên giải trình "Thực trạng, giải pháp phát triển điện lực đến năm 2030 nhằm đáp ứng yêu cầu phát triên kinh tế xã hội".

Việt Nam đối mặt nguy cơ thiếu điện

Báo cáo tại phiên giải trình, Bộ trưởng Bộ Công Thương Trần Tuấn Anh cho biết sau gần 10 năm thực hiện Quy hoạch điện VII và Quy hoạch điện VII điều chỉnh, ngành điện đã có bước phát triển nhanh, tương đối đồng bộ trong các lĩnh vực, bám sát các quan điểm phát triển và đã đạt được nhiều mục tiêu quy hoạch đề ra. Cụ thể, giai đoạn từ 2011 đến 2019, tăng trưởng phụ tải điện của cả nước luôn duy trì ở mức cao, trung bình là 10,5%/năm. Tính đến hết năm 2019, điện sản xuất và nhập khẩu toàn hệ thống đạt 239 tỉ kWh, tăng 2,35 lần so với năm 2010.

Tuy nhiên, người đứng đầu Bộ Công thương cho hay trong giai đoạn 2016 - 2019, tăng trưởng xây dựng nguồn điện đã sụt giảm đáng kể với bình quân chỉ đạt 8%/năm, trong đó giảm nhiều nhất là thủy điện (chỉ còn bình quân 5%/ năm) và nhiệt điện than (chỉ còn bình quân 10%/ năm). Nguyên nhân chủ yếu của hiện tượng này là thủy điện đã khai thác hầu hết; nhiệt điện than gặp nhiều khó khăn trong công tác xây dựng. Năng lượng tái tạo dù có sự bùng nổ về số lượng dự án và công suất đưa vào vận hành nhưng tỷ trọng thấp. Nhiệt điện khí và dầu hầu như không phát triển mới trong suốt giai đoạn 2011 - 2019.

Đáng lo ngại là các dự án nguồn điện, đặc biệt là nhiều dự án ngoài Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) bị chậm so với quy hoạch. Theo đó, tổng công suất các nguồn điện truyền thống có thể đưa vào vận hành trong giai đoạn 2016-2020 chỉ đạt gần 60%.

Còn theo Quy hoạch điện VII điều chỉnh, giai đoạn 2016-2030 có tổng cộng 116 dự án nguồn điện cần được đầu tư và đưa vào vận hành nhưng thực tế hàng loạt dự án điện lớn đã không được thực hiện

"Từ hàng loạt nguyên nhân trên dẫn đến việc hệ thống điện bắt đầu xuất hiện tình trạng thiếu nguồn điện dự phòng kéo theo nguy cơ thiếu điện trong giai đoạn 2021-2025"- Bộ trưởng Trần Tuấn Anh lo ngại.

Chưa hết, theo Bộ trưởng Trần Tuấn Anh, việc đảm bảo nhiên liệu cho phát điện ngày càng phụ thuộc nhiều hơn vào nhập khẩu. Theo đó, Việt Nam đã phải nhập khẩu than và tới đây sẽ phải nhập khẩu LNG cho sản xuất điện do sự suy giảm của các mỏ khí khu vực Đông Nam Bộ từ sau năm 2022. Ước tính cần nhập khoảng 60 triệu tấn than và 12 triệu tấn LNG vào năm 2030.

"Việc nhập khẩu năng lượng sơ cấp với khối lượng lớn nếu không có chiến lược phù hợp có thể tiềm ẩn rủi ro cho an ninh năng lượng quốc gia"- ông Trần Tuấn Anh bộc bạch.

Bộ trưởng Trần Tuấn Anh thừa nhận dẫn đến nguy cơ thiếu điện trong những năm gần tới đây có phần do cơ chế chính sách đối với ngành điện còn thiếu đồng bộ, chậm được đổi mới, nguồn lực đầu tư còn hạn chế và dàn trải. Cùng với đó là sự phối hợp của các địa phương trong công tác triển khai các dự án điện chưa đồng bộ, thiếu quyết liệt, một số địa phương không nghiêm túc thực hiện quy hoạch được duyệt khiến quy hoạch bị phá vỡ.

Trước tình hình này, để tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc trong việc đầu tư phát triển ngành điện, đáp ứng đủ điện cho phát triển kinh tế - xã hội đến năm 2030, Bộ Công Thương kiến nghị Quốc hội xem xét ban hành một Nghị quyết cho phép ngành điện thực hiện thí điểm một số chính sách chưa có luật điều chỉnh hoặc khác với quy định của luật hiện hành để hỗ trợ các chủ đầu tư dự án điện đẩy nhanh tiến độ các dự án.

Ông Trần Tuấn Anh kiến nghị đối với dự án đầu tư xây dựng công trình điện nhóm A đã có trong quy hoạch phát triển điện lực được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt thì cho phép chủ đầu tư không phải lập báo cáo nghiên cứu tiền khả thi mà được lập ngay Báo cáo nghiên cứu khả thi để quyết định đầu tư dự án.

Khi nào có thị trường điện đúng nghĩa?

Sau phần giải trình của Bộ trưởng Bộ Công thương, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội ông Vũ Hồng Thanh đề nghị cần làm rõ hàng loạt vấn đề liên quan đến việc phát triển điện lực của quốc gia trong thời gian tới.

Bộ Công thương cần phân tích rõ các nguyên nhân dẫn tới hàng loạt dự án điện chậm tiến độ, các bất cập về thu hút vốn đầu tư cũng như các giải pháp giải liên quan đến nhập khẩu năng lượng thời gian tới. Thực tế, các dự án điện vừa qua chậm chủ yếu do giải phóng mặt bằng. Hay nhiệt điện than không được nhiều địa phương đề nghị không đầu tư.

"Vậy cần xác định vai trò của nhiệt điện than cũng như xử lý vấn đề môi trường như xỉ than của nhiệt điện, pin mặt trời của năng lượng tái tạo trong thời gian tới thế nào"- ông Vũ Hồng Thanh đặt vấn đề.

Làm nóng phiên giải trình, Phó Chủ tịch Quốc hội Phùng Quốc Hiển cho biết có nhiều ý kiến cho rằng Quy hoạch điện còn "sơ cứng", chậm điều chỉnh, chưa linh hoạt dẫn đến mất cơ hội thu hút đầu tư. Về cơ chế giá điện chưa đúng cơ chế thị trường dẫn đến không hấp dẫn thu hút đầu tư, nhất là đầu tư tư nhân.

"Vấn đề nhiệt điện than cũng có ý kiến trái chiều, vậy quan điểm của Bộ trưởng, Bộ Công thương về vấn đề này như thế nào, cũng như đóng góp, vai trò của nhiệt điện than ra sao?"- ông Phùng Quốc Hiển nêu câu hỏi.

Phó Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội Nguyễn Lâm Thành cho rằng do ảnh hưởng Covid-19, việc tác động và hỗ trợ, giảm giá điện của ngành điện đối với các đối tượng được hỗ trợ như thế nào?

Đặt vấn đề được người dân quan tâm, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính - Ngân sách của Quốc hội Hoàng Quang Hàm cho biết đã có 9 lần điều chỉnh giá điện, vậy tới đây, ngành Công thương sẽ điều chỉnh giá điện cụ thể như thế nào?

Giải đáp các chất vấn của đại biểu Quốc hội, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh thẳng thắn thừa nhận những tồn tại trong lĩnh vực điện lực hiện nay, trong đó có quy hoạch điện VII. Cụ thể, sơ đồ điện VII có dự báo về điện năng lượng tái tạo như điện gió không đúng thực tế. Trong khi Việt Nam có tiềm năng về điện năng lượng tái tạo. Hay trữ lượng dầu khí ngày càng suy giảm, thì nguồn khí bổ sung cho nhà máy điện bị thiếu, nguy cơ dẫn đến thiếu điện. Đây chính là vấn đề "sơ cứng" của sơ đồ điện này.

Bên cạnh đó, nhiệt điện than cũng bị bó cứng trong tổng sơ đồ điện 7 về tỉ lệ nhiệt điện than, trong khi nguồn cung loại nhà máy điện này tăng.

"Việc "sơ cứng" này đã ảnh hưởng thu hút nguồn lực, đặc biệt là nguồn lực doanh nghiệp tư nhân. Chúng tôi thừa nhận hạn chế của quy hoạch điện VII và quy hoạch điện 7 điều chỉnh chỉnh"- Bộ trưởng Trần Tuấn Anh nói.

Về thị trường điện cạnh tranh mà Phó Chủ tịch QH Phùng Quốc Hiển chất vấn, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh cho biết có bị trói buộc bởi Luật Giá.

Đặc biệt về việc giá điện đã theo cơ chế thị trường chưa? Bộ trưởng Trần Tuấn Anh thông tin, giá điện đang hướng tới các cấp độ triển khai hướng tới thị trường.

Cụ thể, Bộ Công Thương đã xây dựng đề án đề xuất mô hình thị trường bán lẻ điện cạnh tranh với 3 giai đoạn thực hiện. Cụ thể, giai đoạn 1 (đến hết năm 2021) là giai đoạn chuẩn bị. Giai đoạn 2 (từ năm 2022 đến năm 2024) cho phép khách hàng sử dụng điện được mua điện trên thị trường điện giao ngay và giai đoạn 3 (từ sau năm 2024) cho phép các khách hàng được lựa chọn đơn vị bán lẻ điện.

"Theo đề án này, đến năm 2024, thị trường điện cạnh tranh sẽ vận hành đầy đủ"- Bộ trưởng Công thương nhấn mạnh.

Làm rõ thêm, ông Trần Tuấn Anh cho biết khi đó, thị trường điện khi đó sẽ có tăng, có giảm. Theo đó, nhà nước sẽ chỉ quản lý phí truyền tải điện, không can thiệp vào giá điện.

"Giá điện chỉ có tăng, không có giảm từ 2011 đến 2020 là do chưa có cơ hội để đảm bảo cân đối, cơ cấu giá thành của các nhà đầu tư điện được tính đủ trong giá đầu vào. Thời gian qua, có sự giảm giá đầu vào của khí, gas nên có sự giảm giá 10% giá điện thông qua việc hỗ trợ người dân, doanh nghiệp trong đợt dịch Covid-19 vừa qua"- ông Trần Tuấn Anh nói.

Đáng chú ý, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh cho hay, trong quy hoạch điện VIII, việc triển khai các dự án điện than sẽ được quản lý chặt chẽ. Nền kinh tế sẽ không đưa thêm nhiều dự án điện than vào quy hoạch. Các dự án sẽ được đánh giá đầy đủ về yếu tố môi trường. Cùng đó, sẽ có sự điều chỉnh về cơ cấu các nguồn điện trong thời gian tới.

"Đặc biệt, không thể trút gánh nặng cho nền kinh tế khi các nguồn năng lượng giá thành cao ồ ạt đi vào hoạt động. Điện than sẽ được tính toán cùng các dự án điện khí để điều chỉnh cho phù hợp"- Bộ trưởng Trần Tuấn Anh nói.