Đây là những thông tin được Bộ trưởng Trần Tuấn Anh nêu tại phiên giải trình thực trạng, giải pháp phát triển điện lực đến năm 2030 nhằm đáp ứng yêu cầu phát triên kinh tế xã hội do Ủy ban Kinh tế của Quốc hội tổ chức ngày 7/9 tại Hà Nội.

Cảnh báo nguy cơ nhập khẩu năng lượng

Báo cáo tại phiên giải trình, Bộ trưởng Công Thương Trần Tuấn Anh cho rằng, sau gần 10 năm thực hiện Quy hoạch điện VII và Quy hoạch điện VII điều chỉnh, ngành điện Việt Nam đã có bước phát triển nhanh, tương đối đồng bộ trong các lĩnh vực, bám sát các quan điểm phát triển và đã đạt được nhiều mục tiêu quy hoạch đề ra..   

Theo Bộ trưởng Trần Tuấn Anh,  giai đoạn từ 2011 đến 2019, tăng trưởng phụ tải điện của cả nước luôn duy trì ở mức cao, trung bình là 10,5%/năm trong giai đoạn 2016 - 2019, tăng trưởng xây dựng nguồn điện đã sụt giảm đáng kể với bình quân chỉ đạt 8%/năm, trong đó giảm nhiều nhất là thủy điện (chỉ còn bình quân 5%/ năm) và nhiệt điện than (chỉ còn bình quân 10%/ năm). Nguyên nhân chủ yếu của hiện tượng này là thủy điện đã khai thác hầu hết; nhiệt điện than gặp nhiều khó khăn trong công tác xây dựng. Năng lượng tái tạo dù có sự bùng nổ về số lượng dự án và công suất đưa vào vận hành nhưng tỷ trọng thấp. Nhiệt điện khí và dầu hầu như không phát triển mới trong suốt giai đoạn 2011 - 2019.

Điều đáng lo nhất chính là các dự án nguồn điện, đặc biệt là các dự án ngoài EVN thường bị chậm so với quy hoạch. Tổng công suất các nguồn điện truyền thống có thể đưa vào vận hành trong giai đoạn 2016-2020 chỉ đạt gần 60%. Thực tế hàng loạt dự án điện lơn đã không được thực hiện dẫn đến việc hệ thống điện bắt đầu xuất hiện tình trạng thiếu nguồn điện dự phòng kéo theo nguy cơ thiếu điện trong giai đoạn 2021-2025.

“Việc đảm bảo nhiên liệu cho phát điện ngày càng phụ thuộc nhiều hơn vào nhập khẩu. Việt Nam đã phải nhập khẩu than và tới đây sẽ phải nhập khẩu LNG cho sản xuất điện do sự suy giảm của các mỏ khí khu vực Đông Nam Bộ từ sau năm 2022. Ước tính cần nhập khoảng 60 triệu tấn than và 12 triệu tấn LNG vào năm 2030. Việc nhập khẩu năng lượng sơ cấp với khối lượng lớn nếu không có chiến lược phù hợp có thể tiềm ẩn rủi ro cho an ninh năng lượng quốc gia”, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh cho hay.

Ông Trần Tuấn Anh cũng thẳng thắn thừa nhận, hiện cơ chế chính sách đối với ngành điện còn thiếu đồng bộ, chậm được đổi mới, nguồn lực đầu tư còn hạn chế và dàn trải. “Sự phối hợp của các địa phương trong công tác triển khai các dự án điện chưa đồng bộ, thiếu quyết liệt, một số địa phương không nghiêm túc thực hiện quy hoạch được duyệt khiến quy hoạch bị phá vỡ”, ông Trần Tuấn Anh nói.

Để tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc trong việc đầu tư phát triển ngành điện, đáp ứng đủ điện cho phát triển kinh tế - xã hội đến năm 2030, Bộ Công Thương kiến nghị Quốc hội xem xét ban hành một Nghị quyết cho phép ngành điện thực hiện thí điểm một số chính sách chưa có luật điều chỉnh hoặc khác với quy định của luật hiện hành để hỗ trợ các chủ đầu tư dự án điện đẩy nhanh tiến độ các dự án. “Đối với dự án đầu tư xây dựng công trình điện nhóm A đã có trong quy hoạch phát triển điện lực được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, kiến nghị cho phép chủ đầu tư không phải lập báo cáo nghiên cứu tiền khả thi mà được lập ngay Báo cáo nghiên cứu khả thi để quyết định đầu tư dự án”, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh kiến nghị.  

Sau 2024 người dân được mua điện bán lẻ trực tiếp

Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, ông Vũ Hồng Thanh cho rằng, cần làm rõ hàng loạt vấn đề liên quan đến việc phát triển điện lực của quốc gia trong thời gian tới. Cùng đó, cần mổ xẻ các nguyên nhân dẫn tới hàng loạt dự án điện chậm tiến độ, các bất cập về thu hút vốn đầu tư cũng như các giải pháp giải liên quan đến nhập khẩu năng lượng thời gian tới. “Các dự án điện vừa qua chậm chủ yếu do giải phóng mặt bằng.

“Với nhiệt điện than, hiện có tình trạng nhiều địa phương đề nghị không đầu tư. Vậy cần xác định vai trò của nhiệt điện than cũng như xử lý vấn đề môi trường như xỉ than của nhiệt điện, pin mặt trời của năng lượng tái tạo trong thời gian tới thế nào”, ông Khanh đặt câu hỏi.

Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, ông Vũ Hồng Thanh

Đặt 3 câu hỏi liên quan đến phát triển điện lực, Phó Chủ tịch Quốc hội Phùng Quốc Hiển cho rằng, giá điện đầu vào và bán ra chưa bám sát thị trường dẫn đến việc thu hút vốn vào lĩnh vực điện thấp. Cùng đó việc nhiều địa phương phản đối nhiệt điện than vậy quan điểm của Bộ Công Thuơng ra sao.

Ông Nguyễn Lâm Thành, Phó Chủ tịch Hội đồng dân tộc của Quốc hội cũng đề nghị làm rõ việc bù giá điện giữa các nhóm khách hàng hiện nay và việc bù chéo này có phù hợp trong giai đoạn tới?

Trả lời các câu hỏi đặt ra, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh cũng thẳng thắn thừa nhận những sự chậm trễ trong công tác quy hoạch và dự báo sự phát triển các nguồn năng lượng mới có sự chậm trễ. Theo quy hoạch, dự báo đến 2020 có 600MW điện năng lượng tái tạo. Nhưng với sự bùng nổ của năng lượng tái tạo, các dự án đã phát triển rất nhanh. Việc chậm dự báo nguồn khí bị cạn kiệt cũng được cảnh báo trong các năm qua nhưng việc tìm các nguồn thay thế cũng bị chậm.

Về việc giá điện đã theo cơ chế thị trường chưa, ông Tuấn Anh cho rằng, giá điện đang hướng tới các cấp độ triển khai hướng tới thị trường thông qua 3 giai đoạn. Theo đó, Bộ Công Thương đã xây dựng đề án đề xuất mô hình thị trường bán lẻ điện cạnh tranh với 3 giai đoạn thực hiện. Cụ thể, giai đoạn 1 (đến hết năm 2021) là giai đoạn chuẩn bị. Giai đoạn 2 (từ năm 2022 đến năm 2024) cho phép khách hàng sử dụng điện được mua điện trên thị trường điện giao ngay và giai đoạn 3 (từ sau năm 2024) cho phép các khách hàng được lựa chọn đơn vị bán lẻ điện. Như vậy, đến năm 2024, thị trường điện cạnh tranh sẽ vận hành đầy đủ.

“Khi đó, thị trường khi đó sẽ có tăng, có giảm. Nhà nước sẽ chỉ quản lý phí truyền tải điện, không can thiệp vào giá điện.  Giá điện chỉ có tăng, không có giảm do từ 2011 đến 2020, chưa có cơ hội để đảm bảo cân đối, cơ cấu giá thành của các nhà đầu tư điện được tính đủ trong giá đầu vào. Thời gian qua, có sự giảm giá đầu vào của khí, gas nên chúng ta đã có sự giảm giá 10% giá điện thông qua việc hỗ trợ người dân, doanh nghiệp trong đợt dịch COVID-19 vừa qua”, ông Trần Tuấn Anh nói.

Nhiệt điện than sẽ được quản lý chặt chẽ hơn

Theo Bộ trưởng Trần Tuấn Anh, trong quy hoạch điện VIII, việc triển khai các dự án điện than sẽ được quản lý chặt chẽ. Bộ Công Thương sẽ không đưa thêm nhiều dự án điện than vào quy hoạch. Các dự án sẽ được đánh gía đầy đủ về yếu tố môi trường. Cùng đó, sẽ có sự điều chỉnh về cơ cấu các nguồn điện trong thời gian tới.

“Không thể trút gánh nặng cho nền kinh tế khi các nguồn năng lượng giá thành cao ồ ạt đi vào hoạt động. Điện than sẽ được tính toán cùng các dự án điện khí để điều chỉnh cho phù hợp. Ngay cả giá điện bán lẻ tới chúng tôi cũng sẽ phối hợp với Bộ KH&ĐT đánh giá đầy đủ tác động với người nghèo, với xã hội để đảm bảo công bằng cho các đối tượng khách hàng”, ông Tuấn Anh nói.

Trong thời gian qua, giá điện cho sản xuất thấp vì tỷ trọng đầu tư của Nhà nước cho các khách hàng sản xuất, đang chiếm 50% lượng tiêu thụ, không đòi hỏi đầu tư nhiều. Thực tế hiện có nhiều ngành như xi măng, sắt thép thâm dụng điện năng rất lớn, tạo gánh nặng cho nền kinh tế. Thời gian tới giá điện sẽ được xây dựng theo hướng hạn chế tình trạng này. “Đến 2024 sẽ không còn câu chuyện can thiệp về giá, không có chuyện bù chéo các mức giá điện giữa các vùng miền, các lĩnh vực”, ông Trần Tuấn Anh nhấn mạnh.

Phạm Tuyên