Sao TPHCM ít mảng xanh quá vậy?

Trần Văn Tường

(TBKTSG Online) - Một người bạn làm tư vấn trong lĩnh vực quản lý đô thị tại Singapore trong lần về nước được tôi chở trên xe máy dạo quanh qua các tuyến đường tại TPHCM đã thắc mắc, “sao ở đây lại ít mảng xanh quá vậy?".

Cây xanh trên đường Tôn Đức Thắng, TPHCM bị đốn hạ để phục vụ thi công tuyến metro số 1.

Mảng xanh bị thu hẹp dần

TPHCM giữa bầu trời nắng gắt, nhiệt độ lắm khi lên hơn 40^oC. Hơn nữa, chỉ số tia cực tím được dự báo có thể đạt đến cực đại có thể gây nóng bỏng da trong 25 phút tiếp xúc với nắng. Cơ quan chức năng đã khuyến cáo người dân hạn chế ra đường, nhất là thời điểm buổi trưa.

Không phải bây giờ mà những tháng trước, bầu không khí ở thành phố này cũng xuất hiện các màn sương có dấu hiệu ô nhiễm. Thời tiết đó cùng với khói bụi cho thấy sự bất ổn về môi trường sống ngày càng hiện rõ hơn, cần cấp thiết phát triển mảng xanh đến cỡ nào.

Ra đường lúc nào tôi cũng muốn đi trên những đoạn đường rợp bóng cây cổ thụ vừa cảm thấy dễ chịu, hít thở chút không khí trong lành như đường Hùng Vương, Ngô Gia Tự, Phạm Ngọc Thạch… Con người có thể nhịn ăn, uống nhưng không thể nhịn thở. Cây xanh được ví là lá phổi cho thành phố, trồng cây để lọc không khí là giải pháp cần phải làm cho bằng được.

Một người bạn làm nghề tư vấn trong lĩnh vực quản lý đô thị tại Singapore trong lần về nước được tôi chở trên xe máy dạo quanh qua các tuyến đường tại TPHCM đã thắc mắc: “sao ở đây lại ít mảng xanh quá vậy?”. Rồi anh kể rằng, Singapore có được mảng xanh ngày nay nhờ quyết tâm từ chính quyền đến người dân đều có trách nhiệm gìn giữ và phát triển mảng xanh. Chính quyền hoạch định chủ trương, xem cây xanh đường phố là xương sống cho “thành phố trong vườn”, tận dụng mọi cơ hội phát triển mảng xanh được tích hợp vào khung chính sách. Singapore đến nay đã có hơn 2 triệu cây dọc các tuyến đường và những khu đất thuộc nhà nước, hầu hết công trình công cộng và tư nhân đều có mảng xanh.

Trong lần tham dự hội thảo quy hoạch phát triển đô thị, tôi được nghe một nhà khoa học nước ngoài phát biểu rằng tiêu chí hàng đầu đánh giá chất lượng sống ở một đô thị là xét đến cây xanh với không khí trong lành. Đến Singapore, lúc máy bay đang hạ cánh, tôi quan sát thấy đất nước này phủ sắc màu xanh tươi và trong lòng thầm thán phục. Ở lại Singapore chỉ trong một tuần, dạo bộ trên đường phố tôi đã cảm nhận sâu sắc lời phát biểu nhà khoa học người nước ngoài khi đưa ra tiêu chí hàng đầu cho đô thị là cây xanh. 

Nếu so với Sigapore nhìn từ trên cao, TPHCM cũng có nhiều nét tương đồng là những tòa nhà cao tầng và các con đường tấp nập phương tiện giao thông. Tuy nhiên, giữa những khối bê tông thô cứng đủ loại ấy, màu xanh trong tầm mắt quả là khác biệt. Singapore là hòn đảo nhỏ với mật độ dân số cực kỳ cao, tỷ lệ đô thị hóa gần 100%, cảnh quan luôn xanh tươi. TPHCM nếu không có vùng ven chưa đô thị hóa, có lẽ chỉ là các hình thù kiến trúc bức bối.

Theo thống kê, thành phố chỉ có khoảng 102.000 cây xanh có số. Singapore có diện tích hơn 1/3 diện tích thành phố, chỉ 1/2 dân số thành phố nhưng có hơn 2 triệu cây xanh.

Theo đồ án điều chỉnh quy hoạch chung xây dựng TPHCM đến năm 2025, chỉ tiêu quy hoạch đất cây xanh khoảng 6,3 m²/người. Nhưng tính đến tháng 8-2019, mật độ cây xanh công cộng tại thành phố chỉ đạt mức bình quân là 1,6 m²/người (bằng 1/10 so với tiêu chuẩn). Đến nay thành phố đã có hơn 13 triệu người, cây xanh chẳng những không phát triển tương ứng với tốc độ tăng dân số mà còn bị thu hẹp dần, nhiều nơi vắng bóng cây xanh.

Khi làm đường làm cầu, xây dựng công trình đã có không biết bao hàng cây cổ thụ bị đốn hạ như ở đường Tôn Đức Thắng. Những hàng cây trồng mới liệu có thay thế cho mảng xanh từ hàng cây cổ thụ đã mất đi? Nhiều tuyến đường khác có cây xanh nhưng rất ít, còi cọc, trồng cách nhau từ hàng chục đến hàng trăm mét, khó đủ khả năng lọc không khí.

Hầu hết các công viên lớn bị cắt xén mảng xanh nhường chỗ cho thuê mặt bằng, buôn bán, mở quán cà phê. Không biết bao dự án bất động sản hình thành khu dân cư vắng bóng cây xanh bởi chủ đầu tư “bỏ quên” khi làm công trình để kinh doanh. Lúc lập quy hoạch, mảng xanh được vẽ thật đẹp nhưng chậm triển khai, lắm khi xin điều chỉnh giảm mảng xanh để tăng diện tích xây dựng hoặc phân lô bán nền. Trong khi đó, cơ quan chức năng chưa có chế tài đúng mức và bỏ qua với các trường hợp vi phạm không phát triển mảng xanh.

Xem phát triển mảng xanh là điều kiện bắt buộc

Nên chăng, rà soát trên các tuyến đường hiện hữu thiếu mảng xanh. Vỉa hè ngoài phạm vi dành cho người đi bộ có thế khoét các rãnh trồng cây, hoa cảnh vừa tạo cảnh quan vừa giúp thấm nước tự nhiên, giảm tác hại từ mật độ giao thông. Tạo điều kiện, khuyến khích người dân trồng cây trong khuôn viên của mình. Chính quyền có thể mời các nhà quản lý, người có chuyên môn đang làm việc liên quan mảng xanh đến địa phương đóng góp chia sẻ, hướng dẫn người dân nên trồng loại cây gì và cách thức chăm sóc ra sao...

Chính quyền nên quy hoạch mảng xanh phù hợp phát triển dân số, tích hợp thành quy định chung. Phát triển mảng xanh gắn với các hoạt động trong lĩnh vực giao thông, xây dựng, đa dạng sinh học… Qua đó, áp dụng các quy định sao cho chặt chẽ hơn với việc duy trì và mở rộng phát triển mảng xanh. Như đưa yêu cầu phát triển mảng xanh vào tiêu chí xây dựng, bất kỳ công trình nào liên quan cũng phải tuân thủ.

Khi có một dự án xây dựng hay bất động sản mới, buộc chủ đầu tư ưu tiên thực hiện mảng xanh. Trong cấp phép xây dựng nhà ở, xem đáp ứng nhu cầu mảng xanh là điều kiện bắt buộc, như nhà ở cần có mảng xanh trên sân thượng hoặc mái hiên, bờ tường ngoài trời… 

Sự nêu gương từ người lớn sẽ lan tỏa điều tích cực đến các thế hệ sau. Trẻ em ngay trong gia đình được nuôi dưỡng ước mơ bảo vệ môi trường, nâng niu từng mầm sống, ứng xử hài hòa với thiên nhiên. Đó còn là sân chơi, giải trí hữu ích giúp trẻ không sa đà vào trò chơi điện tử suốt ngày. Chăm sóc cây, hoa kiểng, mảng xanh giúp kiềm chế nóng giận, loại trừ khuynh hướng bạo lực. Cứ như vậy, khắp nơi đều có hoa lá. Lúc đó, thành phố có cả một thế hệ trồng cây, ngập tràn sắc xanh, ai cũng thấy thoải mái.

Đây không phải là lãng mạn, xa vời, bắt buộc. Nhưng tôi tin rằng nếu ban đầu có chủ trương và phát động thực hiện hẳn nhiều người sẽ nhiệt tình hưởng ứng, sau đó có cả cộng đồng cùng phát triển mảng xanh và hưởng lợi trực tiếp từ hành động đó.

Cơ quan chức năng trồng cây trên đường phố cần chăm sóc và bảo vệ đúng mức, phù hợp từng chủng loại, thói quen tăng trưởng, đủ khả năng lọc không khí. Trong phát triển cũng phải bảo tồn lợi ích thiên nhiên đã mang lại, mở đường, làm cầu, xây dựng công trình, hãy xem xét tận dụng lại tối đa mảng xanh hiện hữu, nhất là loại cây cổ thụ lâu năm cần gìn giữ.

Với các khu đất trống, cần ưu tiên phát triển mảng xanh, nhất là khu vực có mật độ xây dựng cao. Dải đất dọc hai bên bờ sông Sài Gòn khá lý tưởng để phát triển mảng xanh, tạo bóng mát, thanh lọc không khí, phục vụ cộng đồng.