Những bệnh nhân có mức cholesterol cao, những người bị đau tim, đột quỵ, đặc biệt là những người không đáp ứng với thuốc giảm cholesterol ở Anh mới đây đã có thêm một lựa chọn điều trị mới sau khi cơ quan y tế nước này phê duyệt một loại thuốc có tên là inclisiran sản xuất bởi hãng dược phẩm Novatis.

Đây là một mũi tiêm sử dụng công nghệ gen dựa trên RNA. Khi đi vào cơ thể, nó sẽ tác động trực tiếp để làm tắt một gen có tên là PCSK9, giúp hạ nồng độ cholesterol xấu (LDL) trong máu.

Khác với các loại thuốc hạ mỡ máu khác cần uống hàng ngày, bệnh nhân sử dụng inclisiran chỉ cần tiêm 2 mũi mỗi năm. Mỗi mũi tiêm này hiện có giá khoảng 2.000 Bảng tương đương hơn 60 triệu VNĐ.

Cơ quan Y tế Anh ước tính sẽ có ít nhất 300.000 bệnh nhân nước này sử dụng các mũi tiêm inclisiran hàng năm. Khoảng 30.000 người sẽ được cứu sống nhờ tác dụng phòng ngừa đau tim và đột quỵ của nó.

Meindert Boysen, giám đốc Trung tâm Đánh giá Công nghệ Y tế Nice của Anh cho biết inclisiran từ nay sẽ đại diện cho một loại thuốc "làm thay đổi cuộc chơi" trong lĩnh vực điều trị mỡ máu, bệnh tim mạch và đột quỵ.

Liệu pháp làm im lặng gen đầu tiên được cấp phép rộng rãi

Chúng ta biết máu nhiễm mỡ hay tăng cholesterol là tình trạng xảy ra khi nồng độ cholesterol xấu (LDL) trong máu vượt ngưỡng 4,1 mmol/L, làm giảm nồng độ cholesterol tốt (HDL). Cholesterol xấu chính là tác nhân gây ra các mảng bám trong thành mạch, lâu dài sẽ dẫn đến các bệnh và biến chứng tim mạch như tăng huyết áp, bệnh mạch vành, tai biến mạch máu não, đột quỵ…

Để giúp bệnh nhân mắc mỡ máu kiểm soát cholesterol, các bác sĩ có thể cho họ uống một số loại thuốc như statin liên tục trong một vài tuần. Thuốc có tác dụng điều hòa enzyme trong gan, ức chế quá trình sản sinh cholesterol đồng thời tái hấp thu nó thông qua cơ chế sinh hóa.

Tuy nhiên, có một số bệnh nhân được biết đến với các đột biến trong gan ký hiệu là PCSK9, làm ức chế quá trình hấp thụ lại cholesterol và dường như không đáp ứng với statin cũng như các liệu pháp hạ cholesterol khác.

Các nhà khoa học từ lâu đã biết họ phải tìm ra cách tắt hoặc làm im lặng gen PCSK9 thì mới giúp những người này điều trị được bệnh tim mạch. Ngoài ra, việc tắt gen PCSK9 ở những người khỏe mạnh cũng cho phép họ phòng ngừa được bệnh tim mạch trong tương lai.

Vì vậy, nếu có một mũi tiêm có thể làm được điều đó, đây sẽ là một liệu pháp phòng ngừa và điều trị tận gốc bệnh tim mạch.

Cơ chế hoạt động của liệu pháp im lặng gen với thuốc inclisiran.

Nỗ lực này trước đây được một công ty dược phẩm tên là The Medicines theo đuổi. Năm 2019, họ đã phát triển được một loại thuốc, chính là inclisiran để thực hiện điều này.

Inclisiran thực chất là một phiên bản tổng hợp của RNA can thiệp nhỏ (siRNA). Đây là một đoạn RNA đặc biệt được tổng hợp trong phòng thí nghiệm. Khi được tiêm vào cơ thể, nó sẽ đi tới gan, nhắm mục tiêu và phá hủy các đoạn mã mRNA thông tin của gen PCSK9.

Khi các mRNA của gen PCSK9 bị phá hủy, nó sẽ tắt biểu hiện của gen này, giải phóng quá trình sinh ra các thụ thể hấp thụ cholesterol xấu LDL trên gan. Điều này giúp gan tái hấp thụ được nhiều cholesterol hơn, làm hạ nồng độ mỡ trong máu.

Kết quả từ các thử nghiệm lâm sàng cho thấy các mũi tiêm chứa inclisiran có thể giảm nồng độ cholesterol xấu xuống tới 55%. Nếu được dùng kết hợp với statin, hiệu quả có thể lên tới 75-80%.

Giáo sư Kausik Ray, Giám đốc Trung tâm Phòng ngừa Bệnh tim mạch Hoàng gia Anh, cho biết inclisiran có thể giúp những người có nồng độ cholesterol máu cao, tiền sử bệnh tim mạch giảm được nguy cơ đột quỵ hoặc đau tim trong 10 năm tới từ 29% xuống 20%.

Năm 2019, nhận thấy tiềm năng của loại thuốc này sau khi The Medicines Company đưa được inclisiran tới thử nghiệm lâm sàng giai đoạn III, hãng dược phẩm khổng lồ Novatis đã mua lại toàn bộ công ty này với giá 9,7 tỷ USD chỉ để có được quyền kinh doanh thương mại nó.

Thương vụ đã giúp Novatis vượt lên cuộc đua với AstraZeneca và Pfizer khi hai hãng dược phẩm này cũng đang phát triển những liệu pháp gen tương tự nhắm đến bệnh tim mạch.

Năm 2020, thuốc inclisiran của Novatis đã nộp đơn và được cấp phép ở Châu Âu. Và năm nay, nó đã được thông qua sử dụng ở Anh và trở thành loại thuốc im lặng gen đầu tiên được phê duyệt ra bên ngoài mục đích điều trị các bệnh rối loạn di truyền hiếm gặp.

Phương pháp điều trị tương lai dành cho nhiều căn bệnh khác

Với ưu điểm là tác động trực tiếp tới nguyên nhân hay nguồn gốc gây ra căn bệnh, các loại thuốc làm im lặng gen cũng đang được phát triển cho nhiều tình trạng khác, chẳng hạn như ngăn ngừa phản ứng phụ sau ghép thận, làm lành da sẹo, điều trị ung thư bao gồm các loại ung thư da, tuyến tiền liệt, ung thư não…

Các nhà nghiên cứu cũng đang tìm hiểu liệu việc làm im lặng gen có thể có tác dụng trong việc điều trị các rối loạn thần kinh và não bộ, chẳng hạn như bệnh Huntington và bệnh Alzheimer hay không?

Các phương pháp này sử dụng kỹ thuật tương tự như các loại thuốc hiện có khác. Chúng nhắm mục tiêu vào một gen hoặc protein cụ thể và tắt nó đi. Nhưng trong trường hợp các bệnh ung thư bởi vì nó rất phức tạp, nhiều loại protein khác nhau có thể cần được nhắm mục tiêu cùng một lúc.

Mặc dù vậy, ngoài thuốc inclisiran đã được cấp phép, chúng ta vẫn sẽ phải chờ đợi các liệu pháp khác chứng minh được hiệu quả của chúng trong các thử nghiệm lâm sàng trước khi có thể được triển khai trên quy mô rộng lớn.

Một thách thức khác nằm ở giá thành của các loại thuốc này thường rất đắt. Chẳng hạn như inclisiran được Novatis bán dưới nhãn thương mại là Leqvio, ngay cả khi cơ quan y tế Anh Quốc đạt được thỏa thuận hạ giá với hãng, mỗi mũi tiêm của họ vẫn có giá tới 1987,36 Bảng Anh, tương đương hơn 62 triệu VNĐ.

Tuy nhiên trong tương lai, khi có nhiều hãng dược phẩm tham gia vào thị trường liệu pháp im lặng gen, giá thành của các loại thuốc này được hi vọng là sẽ giảm xuống để tiếp cận được với nhiều đối tượng bệnh nhân hơn.

Tham khảo Theguadian , Theconversation

THANH LONG