Nỗ lực gia tăng ảnh hưởng kinh tế

Ngày 16/9, Bộ trưởng Thương mại Trung Quốc Vương Văn Đào đã gửi đơn của Trung Quốc xin gia nhập CPTPP cùng các tài liệu đến Bộ trưởng Thương mại New Zealand Damien O'Connor. Hai bên đã trao đổi về quy trình tiếp theo qua điện thoại. New Zealand hiện đóng vai trò là bên lưu chiểu cho CPTPP. Chính phủ nước này xử lý nhiều công việc hành chính cho cơ chế, bao gồm cả tiếp nhận đơn xin gia nhập. 

CPTPP được 11 quốc gia ký kết vào năm 2018, bao gồm Canada, Mexico, Peru, Chile, New Zealand, Australia, Nhật Bản, Singapore, Brunei, Malaysia và Việt Nam. Hiệp định chính thức có hiệu lực từ ngày 30/12/2018 đối với nhóm 6 nước đầu tiên hoàn tất thủ tục phê chuẩn Hiệp định gồm Mexico, Nhật Bản, Singapore, New Zealand, Canada và Australia. Đối với Việt Nam, hiệp định có hiệu lực từ ngày 14/1/2019.

Theo Bloomberg, CPTPP hiện là Hiệp định thương mại tự do lớn thứ 3 thế giới với 11 nền kinh tế có quy mô 13,5 nghìn tỷ USD, chiếm khoảng 13% Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) toàn cầu. Nếu có thêm sự tham gia của Trung Quốc, CPTPP sẽ trở thành hiệp định thương mại tự do lớn nhất thế giới, vượt qua Hiệp định thương mại Mỹ - Mexico – Canada (USMCA) với quy mô 21,1 nghìn tỷ USD và thậm chí là Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) với quy mô 26 nghìn tỷ USD mà Trung Quốc đã tham gia ký kết hồi năm ngoái.

Với sự tham gia của Trung Quốc, CPTPP sẽ trở thành hiệp định thương mại tự do lớn nhất thế giới, vượt qua RCEP và USMCA (Nguồn: Global Times)

Nếu gia nhập thành công, Trung Quốc sẽ là nền kinh tế lớn nhất khối CPTPP. Đây được coi là bước đi quan trọng để Bắc Kinh tăng cường ảnh hưởng kinh tế tiếp sau Hiệp định RCEP. Cần lưu ý rằng, CPTPP hiện được đánh giá là một hiệp định thương mại tự do thế hệ mới hơn hẳn RCEP với những cam kết cải cách sâu rộng hơn giữa các quốc gia thành viên. Tầm ảnh hưởng về mặt địa lý của CPTPP cũng lớn hơn so với RCEP vốn chỉ tập trung vào khu vực châu Á.

Theo WSJ, tại Trung Quốc, một số chuyên gia phân tích đã mô tả mong muốn tham gia CPTPP của Bắc Kinh là sự duy trì cam kết về việc tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế. Ông Wang Huiyao – chủ tịch Trung tâm Trung Quốc và Toàn cầu hóa – một tổ chức nghiên cứu tại Bắc Kinh cho biết "Giới lãnh đạo coi việc tham gia CPTPP là một cách hữu hiệu để tăng cường độ mở cửa của nền kinh tế Trung Quốc."

Nhóm nghiên cứu của ông Wang thậm chí đã đề xuất việc xem xét tham gia CPTPP ngay sau khi Mỹ rút khỏi hiệp định này dưới thời cựu Tổng thống Donald Trump. Ban đầu, ý tưởng này đã vấp phải rất nhiều sự phản đối từ các bộ và cơ quan khác nhau tại Bắc Kinh. Tuy nhiên, tuyên bố của chủ tịch Tập Cận Bình hồi năm ngoái về việc Trung Quốc sẽ xem xét việc tham gia hiệp định, đã chấm dứt cuộc tranh luận này.

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình thông báo sẽ xem xét nghiêm túc việc gia nhập CPTPP hôm 20/11/2020 (Nguồn: Reuters)

Chuyên gia Gao Lingyun tại Học viện Khoa học Xã hội Trung Quốc tại Bắc Kinh nhận xét, việc tham gia hiệp định sẽ góp phần giúp Trung Quốc có một vị thế tốt hơn trong việc quyết định các quy tắc thương mại của thế giới trong tương lai. Bên cạnh đó, điều này cũng sẽ hỗ trợ các nỗ lực của giới chức Trung Quốc nhằm cải cách sâu rộng và mở cửa hơn nữa nền kinh tế nước này, đặc biệt là trong vấn đề nới lỏng các quy định thương mại và đầu tư. Một nghiên cứu gần đây của Viện kinh tế quốc tế Peterson cho thấy, việc tham gia CPTPP sẽ có thể mang lại 298 tỷ USD giá trị kinh tế cho Trung Quốc vào năm 2030. 

Vì sao lại gia nhập bây giờ?

Điểm đáng chú ý là thông báo của Bắc Kinh được đưa ra chỉ một ngày sau khi chính quyền Tổng thống Mỹ Joe Biden công bố quan hệ đối tác an ninh 3 bên với Anh và Australia tại khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, gọi tắt là AUKUS, một động thái được cho là để ứng phó với tầm ảnh hưởng ngày càng gia tăng của Trung Quốc trong khu vực.

Tổng thống Mỹ Joe Biden thảo luận trực tuyến với Thủ tướng Anh Boris Johnson và Thủ tướng Australia Scott Morrison về quan hệ đối tác an ninh 3 bên hôm 15/9 (Nguồn: AP)

Theo các chuyên gia, việc Trung Quốc cố gắng tham gia vào một hiệp định từng được chính quyền cựu Tổng thống Mỹ Barack Obama thiết lập để ứng phó với nước này, nhưng lại bị "từ bỏ" bởi chính quyền Tổng thống Donald Trump, là diễn biến mới nhất trong cuộc cạnh tranh quyết liệt nhằm giành vị trí lãnh đạo toàn cầu giữa hai quốc gia này.

Bà Wendy Cutler – Phó chủ tịch Viện Chính sách Xã hội châu Á, một chuyên gia tư vấn và cựu quan chức đàm phán thương mại cấp cao của Mỹ nhận xét "Điều này nhấn mạnh rằng cả Mỹ và Trung Quốc đang tích cực thu hút các đối tác và tìm kiếm các liên minh để tham gia, hoặc thành lập mới, từ đó thúc đẩy lợi ích của mình."

Trong bối cảnh vẫn chưa có dấu hiệu nào cho thấy chính quyền Tổng thống Mỹ Joe Biden muốn quay trở lại CPTPP, việc Trung Quốc nộp đơn xin gia nhập có thể coi là bước đi nhằm giành quyền chủ động tại khu vực. Lợi thế của Bắc Kinh càng lớn hơn khi mà nền kinh tế nước này đã tăng trưởng mạnh mẽ sau đại dịch COVID-19 trong khi các nền kinh tế lớn khác phải đối mặt với nhiều thách thức hơn. Bloomberg dẫn lời chuyên gia Hosuk Lee Makiyama – Giám đốc Trung tâm Chính trị Kinh tế Quốc tế châu Âu tại Brussels cho biết: "Đây là một tính toán hoàn toàn hợp lý của giới chức Trung Quốc. Căn cứ vào việc thị trường Trung Quốc đang thúc đẩy sự phục hồi kinh tế thế giới, vị thế của họ chưa bao giờ mạnh mẽ như hiện nay. Nói cách khác, việc từ chối Trung Quốc gia nhập vào thời điểm này sẽ có cái giá rất đắt đỏ."

Trung Quốc muốn bắt đầu quá trình đàm phán trước khi Anh gia nhập hiệp định CPTPP? (Nguồn: Conversation)

Báo Bưu điện Hoa Nam buổi sáng lại chỉ ra một lý do khác của việc Trung Quốc quyết định gia nhập CPTPP vào thời điểm này: đó là sự gia nhập của nước Anh. Trước Trung Quốc, Anh đã nộp đơn xin gia nhập CPTPP hồi đầu năm nay, và đặt mục tiêu sẽ hoàn tất quá trình đàm phán vào cuối năm 2022. Theo chuyên gia Sourabh Gupta thuộc Viện nghiên cứu Mỹ - Trung tại Washington, "Trung Quốc muốn bắt đầu đàm phán trước khi Anh gia nhập hiệp định vì nguy cơ việc gia nhập của họ bị phủ quyết sẽ cao hơn nếu Anh đã là một thành viên. Hiện nay, bên duy nhất tỏ ý không hoan nghênh Trung Quốc là Nhật Bản, trong khi một số quốc gia khác có thể hài lòng với sự tham gia của Trung Quốc."

Tiến trình đầy thách thức

Để được gia nhập CPTPP, Trung Quốc sẽ cần phải đạt được sự đồng ý của 11 nước thành viên hiện tại. Khi đơn xin gia nhập được chấp thuận, một nhóm sẽ được thành lập để tiến hành đánh giá. Ứng viên xin gia nhập phải tuân thủ các quy định của CPTPP và bắt đầu đàm phán thuế trên cơ sở song phương với các thành viên trong khối. Tiến trình này được đánh giá là sẽ không hề dễ dàng với Trung Quốc bởi hai nguyên nhân chính: những căng thẳng trong quan hệ ngoại giao và sự khác biệt về mặt chính sách.

Việc gia nhập CPTPP của Trung Quốc sẽ cần tới sự đồng thuận của 11 nước thành viên (Nguồn: Reuters)

Về mặt ngoại giao, trong những năm gần đây, quan hệ giữa Trung Quốc với một số nước thành viên CPTPP thường rơi vào tình trạng không thực sự êm đẹp, từ Nhật Bản, Australia, Canada cho tới một số nước ASEAN.    

Với Australia, quan hệ thương mại với Bắc Kinh đã trở nên căng thẳng chưa từng có, sau khi Canberra yêu cầu một cuộc điều tra quốc tế về nguồn gốc của đại dịch COVID-19 tại Trung Quốc và Bắc Kinh sau đó đã áp thuế hoặc chặn lượng hàng xuất khẩu trị giá hàng tỷ USD từ Australia. Trên phương diện chính trị, Australia cũng vừa tham gia quan hệ đối tác an ninh với Mỹ tại khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, nhằm ứng phó với tầm ảnh hưởng của Trung Quốc.

Một nước thành viên CPTPP khác là Canada cũng đang có nhiều tranh chấp với Trung Quốc, xung quanh việc bắt giữ Giám đốc Tài chính của tập đoàn công nghệ viễn thông Huawei, hay mới đây là việc Ottawa yêu cầu hãng viễn thông China Mobile ngừng hoạt động tại nước này vì lo ngại an ninh quốc gia.

Nhật Bản – nền kinh tế lớn nhất CPTPP và có lịch sử căng thẳng kinh tế, chính trị lâu dài với Trung Quốc cũng tỏ ra thận trọng. Nhật Bản hiện là nước đang nắm quyền Chủ tịch đối với cơ quan ra quyết định CPTPP. Trước động thái xin gia nhập của Trung Quốc, Ngoại trưởng Nhật Bản Motegi Toshimitsu ngày 17/9 tuyên bố: "Nhật Bản sẽ xem xét nghiêm túc liệu nước này có sẵn sàng đạt được những tiêu chuẩn cấp cao của CPTPP hay không. Chúng tôi sẽ trao đổi với các nước thành viên khác và giải quyết vấn đề này, nhất là các vấn đề chiến lược," ông Toshimitsu cho biết và bổ sung thêm rằng đơn xin gia nhập của Anh sẽ được xem xét trước.

Một rào cản khác chính là những khác biệt lớn về mặt chính sách. Ví dụ như việc các tiêu chuẩn của CPTPP cấm những chính sách bảo hộ doanh nghiệp nhà nước – thành phần quan trọng trong nền kinh tế Trung Quốc. Ngoài ra, việc Trung Quốc triển khai Luật an ninh dữ liệu mới cấm chuyển dữ liệu ra nước ngoài cũng không phù hợp với những quy định của CPTPP.

Luật an ninh dữ liệu mới của Trung Quốc sẽ là một trở ngại lớn trong quá trình đàm phán với các nước thành viên CPTPP (Nguồn: Reuters)

Do đó, không ít chuyên gia đã bày tỏ hoài nghi về việc Trung Quốc có thể đáp ứng được các tiêu chuẩn cao của CPTPP. Bà Wendy Cutler - Phó chủ tịch Viện Chính sách Xã hội châu Á cho biết sẽ không thể đảm bảo Trung Quốc có đủ tư cách gia nhập do cơ chế và đường lối thương mại tập trung vào kiểm soát nội địa. "Rất khó, nếu không muốn nói là không thể, để Trung Quốc có thể tuân thủ các quy tắc thương mại của CPTPP từ điều chỉnh hoạt động của doanh nghiệp quốc doanh, luật lao động, thương mại điện tử, luồng thông tin minh bạch… cho đến các cam kết tiếp cận thị trường toàn diện khác".

Theo Kyodo News, ngay sau khi Trung Quốc nộp đơn xin gia nhập CPTPP, phía Mỹ cũng đã lên tiếng kêu gọi các bên tham gia ký kết hiệp định cần cẩn trọng trong việc đưa ra quyết định, viện dẫn nền thương mại tiêu chuẩn cao và các quy tắc tiếp cận thị trường của CPTPP có rất nhiều mâu thuẫn với các chính sách kinh tế của chính phủ Trung Quốc.

Ở chiều ngược lại, một số chuyên gia khác lại tin tưởng rằng, Trung Quốc có thể sẽ thành công. Ông Henry Gao – Phó giáo sư luật tại Đại học Quản lý Singapore nhận định "Về lâu dài, họ có thể sẽ giải quyết được một số khác biệt, đặc biệt là khi các nước thành viên CPTPP nhận ra rằng, Trung Quốc sẽ là thị trường lớn nhất đối với họ, bởi Mỹ sẽ không sớm quay trở lại." Dẫu vậy, ông cũng cho rằng, kết quả này sẽ không đến sớm, bởi "quá trình gia nhập có thể sẽ kéo dài trong vài năm."

Nguồn: Bloomberg, Kyodo News, WSJ, Global Times, Strait Times

* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!