Tờ South China Morning Post ngày 3-10 dẫn một nguồn tin quân sự cho biết quân đội Trung Quốc từng lo lắng rằng Mỹ sẽ cố kích động khiến Bắc Kinh đưa ra phản ứng trả đũa "có thể dẫn đến chiến tranh". Lo ngại này đến sau một loạt động thái mà Trung Quốc cho là "hành động khiêu khích" từ phía Mỹ trong những ngày cuối cùng của chính quyền Tổng thống Donald Trump, trước khi một chỉ huy cấp cao của Mỹ có động thái trấn an Bắc Kinh.
Trong bản ghi nhớ dài bảy trang được đệ trình lên Ủy ban Quân vụ Thượng viện hôm 28-9, Tướng Mark Milley - Chủ tịch Hội đồng Tham mưu trưởng Liên quân Mỹ - cho biết đã liên lạc với Tham mưu trưởng Bộ Tham mưu liên hợp Quân ủy trung ương Trung Quốc Lý Tác Thành vào tháng 10-2020 và tháng 1 năm nay.
Ông Milley đã thực hiện cuộc gọi đầu tiên vào ngày 30-10-2020 - chỉ bốn ngày trước cuộc bầu cử tổng thống Mỹ - sau khi thông tin tình báo cho thấy quân đội Trung Quốc đã nâng mức báo động chiến đấu. Sau đó, ông Milley đã thực hiện một cuộc gọi khác vào ngày 8-1 để trấn an Trung Quốc rằng Mỹ sẽ không thực hiện một "cuộc tấn công bất ngờ".
Tướng Mark Milley - Chủ tịch Hội đồng Tham mưu trưởng Liên quân Mỹ. Ảnh: REUTERS
Bắc Kinh lo ngại Mỹ dùng "chiến thuật khiêu khích"
Tuy nhiên, nguồn tin cho rằng cuộc gọi đầu tiên của ông Milley đã không làm giảm bớt lo ngại của Bắc Kinh. Tháng 11-2020, Bắc Kinh đã tức giận khi một số phương tiện truyền thông Nhật đưa tin về chuyến thăm không báo trước của Chuẩn Đô đốc Mỹ Michael Studeman tới Đài Loan.
Truyền thông Đài Loan sau đó đưa tin rằng Đại sứ Mỹ tại Liên Hợp Quốc – bà Kelly Craft, và ngoại trưởng Mỹ khi đó là ông Mike Pompeo cũng đang có kế hoạch đến thăm hòn đảo này, động thái càng khiến Bắc Kinh phẫn nộ.
“Tin tức đó được đưa ra chỉ vài tuần sau cuộc gọi của ông Milley, khiến Bắc Kinh tin rằng chính quyền của ông Trump đang áp dụng ‘chiến thuật khiêu khích ’để khiến quân đội Trung Quốc phải thực hiện các biện pháp trả đũa, vốn có thể dẫn đến xung đột hoặc thậm chí là chiến tranh” - nguồn tin cho biết.
"Quân đội Trung Quốc cần biết liệu chuyến thăm Đài Bắc của ông Studeman có ngụ ý rằng có nhiều tiếng nói khác nhau tại Lầu Năm Góc ủng hộ kế hoạch khả thi của ông Trump hay không. Nếu Mỹ kiên quyết làm điều đó, thì đó sẽ là chiến tranh” – nguồn tin cho hay.
Theo nguồn tin, quân đội Trung Quốc đã ngay lập tức chuyển những quan ngại tới các tùy viên quân sự Mỹ tại Đại sứ quán của nước này tại Bắc Kinh, trong khi đó, cấp dưới của ông Lý Tác Thành cũng cố gắng sử dụng các kênh phi quân sự để bày tỏ quan điểm của họ, bao gồm cử người đưa tin để duy trì liên lạc với tổng lãnh sự Mỹ tại Hong Kong.
“Sau vài tuần liên lạc qua một số kênh, ông Milley đã thực hiện cuộc gọi thứ hai cho ông Lý [vào tháng 1]” – nguồn tin cho biết.
“Sau đó máy bay của bà Kelly Craft đã không hạ cánh xuống Đài Bắc, trong khi Bộ Ngoại giao Mỹ cũng thông báo rằng ông Pompeo sẽ không đến thăm hòn đảo này” – nguồn tin nói thêm.
Căng thẳng Mỹ - Trung leo thang
Theo báo cáo của Viện Nghiên cứu Chiến lược và Quốc phòng Knowfar – một tổ chức nghiên cứu do các sĩ quan quân đội Trung Quốc đã nghỉ hưu thành lập, quân đội Mỹ đã thực hiện ít nhất 17 lần xuất kích gần bờ biển phía nam Trung Quốc bằng máy bay ném bom chiến lược B-52 và B-1B vào năm 2020, nhiều hơn khoảng một phần ba so với những năm trước.
Trước đó, một nguồn tin cho biết Mỹ hồi tháng 6-2020 đã cử “siêu ong bắp cày” F-18 để theo dõi một tàu giám sát điện tử Type 815 của hải quân Trung Quốc đang di chuyển gần eo biển Miyako. Đồng thời, các máy bay chiến đấu của Mỹ đã dàn dựng một số cuộc tấn công mô phỏng ngay khi bay phía trên tàu chiến của Trung Quốc.
Quân đội Mỹ tại Biển Đông. Ảnh: AP
Vụ việc trên đã khiến Bộ trưởng Quốc phòng Trung Quốc Ngụy Phụng Hòa ngày 8-8 phải gọi điện cho người đồng cấp Mỹ Mark Esper để nói rằng hai bên cần làm việc để tránh xung đột.
South China Morning Post dẫn một nguồn tin giấu tên khác tiết lộ Trung Quốc cũng đã chỉ đạo quân đội nước này “không nổ súng đầu tiên trong cuộc đối đầu với lực lượng Mỹ ngay sau cuộc điện thoại của ông Ngụy và ông Esper”.
Theo bản ghi nhớ do ông Milley đệ trình, trong giai đoạn cuối của cuộc bầu cử tổng thống Mỹ, có đồn đoán rằng ông Trump có thể cố gắng tăng cơ hội của mình bằng một "tháng 10 bất ngờ" và khả năng tấn công Trung Quốc.
"Các động thái khiêu khích ngày càng tăng của quân đội Mỹ ở Biển Đông khiến Bắc Kinh không biết phải phản ứng như thế nào, đặc biệt là khi những đồn đoán về một ‘điều bất ngờ tháng 10' được truyền thông trong và ngoài nước lan truyền và trích dẫn" - ông Zhou Chenming, nhà nghiên cứu tại Viện Công nghệ và Khoa học Quân sự Yuan Wang ở Bắc Kinh, cho hay.
“Những gì quân đội Trung Quốc có thể làm là tăng cường mức độ sẵn sàng hoạt động để đối phó các máy bay và tàu chiến ngày càng tăng của Bộ Tư lệnh Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương của Mỹ đến gần Trung Quốc” – ông Zhou nói thêm.
Tướng Mỹ gọi điện trấn an Trung Quốc?
Theo bản ghi nhớ, vào ngày 21-10-2020, các phương tiện truyền thông nước ngoài đưa tin rằng tất cả năm chiến khu của quân đội Trung Quốc đều trong tình trạng “cảnh giác cao độ” như một phản ứng trước căng thẳng trong khu vực, động thái đã khiến ông Esper và các quan chức liên ngành khác chỉ đạo ông Milley liên lạc với người đồng cấp Trung Quốc.
Ông Zhou cho biết những cam kết mạnh mẽ giữa quân đội hai bên trong hai tháng cuối cùng của nhiệm kỳ tổng thống của ông Trump đã giúp xây dựng lòng tin.
Tướng Mark Milley - Chủ tịch Hội đồng Tham mưu trưởng Liên quân Mỹ. Ảnh: REUTERS
Ông Điền Chí Thần (Tian Shichen) - chủ nhiệm Trung tâm Nghiên cứu Luật hành động Quân sự Quốc tế Trung Quốc – nhận định: “Các cuộc điện đàm đã giúp hai bên tăng cường kiểm soát khủng hoảng đối với binh lính tiền tuyến, những người có thể bị ảnh hưởng từ sự thù địch 'những cuộc cạnh tranh khốc liệt’ giữa hai cường quốc".
Tuy nhiên, tình hình trở nên tồi tệ hơn sau khi ông Bộ trưởng Quốc phòng Esper bị ông Trump sa thải vào ngày 9-11-2020, sau đó là việc một số sĩ quan quân đội cấp cao trong Lầu Năm Góc đã đệ đơn từ chức.
"Quân đội Trung Quốc cần phải đối phó với năm người đứng đầu cơ quan quốc phòng của Mỹ trong bốn năm nhiệm kỳ của Tổng thống Trump, bạn có thể tưởng tượng họ đã nản lòng như thế nào" – ông Zhou nói, đề cập ông James Mattis, ông Esper và ba quyền bộ trưởng quốc phòng khác của Mỹ.
Lo ngại về một cuộc tấn công bất ngờ gia tăng khi những người ủng hộ ông Trump xông vào Điện Capitol Mỹ vào ngày 6-1. Hai ngày sau, ông Milley đã gọi điện cho ông Lý.
“Tôi chắc chắn rằng Tổng thống Trump không có ý định tấn công Trung Quốc, và trách nhiệm trực tiếp của tôi là truyền đạt ý định đó cho phía Trung Quốc” – ông Milley hôm 28-9 báo cáo với Ủy ban Quân vụ Thượng viện, bảo vệ bản thân trước những cáo buộc từ ông Trump và các thành viên đảng Cộng hòa rằng ông không trung thành.
“Thông điệp của tôi một lần nữa nhất quán. Hãy bình tĩnh, vững vàng và giảm leo thang” – ông Milley nhấn mạnh.
Ngày 30-1, các báo cáo tình báo của Mỹ xác nhận rằng quân đội Trung Quốc đang giảm mức độ sẵn sàng hoạt động trong khu vực, theo bản ghi nhớ.
Ông Drew Thompson - cựu quan chức giám sát các quan hệ quốc phòng của Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ - cho biết bản ghi nhớ trên đã chứng minh ông Milley chỉ đang làm công việc của mình.
“Rõ ràng từ bản ghi nhớ, ông ấy đã tuân theo các giao thức và phối hợp với liên ngành, vì vậy không có gì phải nghi ngờ khi ông ấy hoàn toàn làm việc trong quyền hạn của mình” – ông Thompson nói.
