Ngã sáu An Dương Vương đã thấm vào ký ức nhiều thế hệ dân Sài Gòn - Ảnh: TỰ TRUNG

Ba vòng xoay này nằm liền kề nhau, tạo thành một tam giác như kết nghĩa "vườn đào" lý thú.

"Ngã sáu Nỏ thần" - đường vào Chợ Lớn

Tôi thích gọi đó là "ngã sáu Nỏ thần" vì mỗi lần qua đây dù đi đường nào cũng trông thấy từ xa chiếc cột trắng cao vút, nơi đặt tượng An Dương Vương mặc giáp trụ hiên ngang, cầm một cây cung lớn. Ông như vừa bước ra từ quyển tập đọc sử ký lớp 1 thời của chúng tôi. Quyển sử có kể chuyện và vẽ hình An Dương Vương xây thành Cổ Loa và chế tạo nỏ thần để chống quân Tần xâm lược. Chúng tôi mê những trang sử Việt đầu đời qua những câu chuyện và hình ảnh hào hùng như thế.

Sau này đến châu Âu, tôi nhận ra tượng đài An Dương Vương được thiết kế đồng dạng tượng đài Trafalgar ở London và Vendome, Paris. Tuy nhiên, tượng đài anh hùng nỏ thần ở Sài Gòn vẫn mang ấn tượng và câu chuyện khác biệt. Nó được đặt ở một giao lộ, giáp ranh giữa Sài Gòn và Chợ Lớn. Khi "trấn giữ" các giao lộ chính yếu ở Sài Gòn, tượng đài An Dương Vương cùng các tượng đài Phù Đổng Thiên Vương, Trần Hưng Đạo, Trần Nguyên Hãn, Phan Đình Phùng... đã làm gia tăng niềm tự hào dân tộc bất khuất và nhắc nhở bài học cảnh giác trước những kẻ ngoại xâm hung hãn.

Thuở nhỏ, từ xóm Bàn Cờ tôi thường theo mẹ vào Chợ Lớn để mua hàng đều qua bùng binh ngã sáu. Ngồi trên xích lô máy, tôi hớn hở nhìn cảnh hai bên đường khác lạ. Khắp nơi treo la liệt những bảng hiệu vừa ghi chữ Việt, vừa ghi chữ Tàu.

Trên đường Nguyễn Tri Phương có hẳn một dãy phố chuyên bán trái cây các loại, nổi bật là sầu riêng. Mẹ tôi gọi đó là khu "La Cai", cái tên nghe là lạ. Hóa ra đó là từ biến âm của "Lacaze" - tên đường từ thời Pháp. Về đêm, từ ngã sáu ra đến La Cai là khu nhậu nhẹt hải sản và ăn khuya. 

Đến mùa Trung thu và tết, từ đường Đồng Khánh (nay là Trần Hưng Đạo, quận 5) đổ về đây là hai dãy sạp hàng sáng đèn lung linh. Người Sài Gòn thích dạo chợ đêm "La Cai" để mua bánh kẹo, lồng đèn, trà sen và đủ loại quà tặng sản xuất ở "Hong Kong... bên hông Chợ Lớn"!

"Đặc khu bệnh viện" và "xóm sinh viên"

Từ ngã sáu Nguyễn Tri Phương, các con đường tỏa ra khá nhiều bệnh viện và cơ sở y tế. Có lẽ vùng này là nơi có mật độ người đi chữa bệnh cao nhất Sài Gòn. Phía La Cai nằm san sát bên nhau là các nhà thương tư của các bang hội người Hoa như Y viện Quảng Đông (nay là Bệnh viện Nguyễn Tri Phương), Triều Châu (An Bình) và Phúc Kiến (Nguyễn Trãi). Trong các nhà thương này đều có đền miếu cổ cầu an bình cho những người quá vãng.

Trong khi ấy, trên đường Nguyễn Chí Thanh, Bệnh viện Chợ Rẫy đồ sộ là cơ sở y tế lớn nhất ở miền Nam cho đến tận bây giờ. Đi về phía nhà thờ ngã sáu - tên chính thức là nhà thờ Thánh Jeanne d'Arc, gặp Bệnh viện lao Hồng Bàng (Phạm Ngọc Thạch), Trung tâm Truyền máu và Bảo sanh viện Hùng Vương. Đối diện bên kia đường, những năm gần đây có thêm Bệnh viện Đại học Y Dược rất bề thế.

Ngã bảy Lý Thái Tổ là nơi tỏa về các phố phường bình dân - Ảnh: TỰ TRUNG

Ngã bảy "bình dân" và hàng phố dân dã

Kể ra "xóm sinh viên" còn tỏa ra nhiều nhánh quanh khu Ngã bảy Lý Thái Tổ. Bản thân giao lộ ngã bảy là nơi tiếp giáp các quận 1, 3, 5, 10 rất thuận tiện cho đi lại. Tại đây có hằng hà các xóm lao động và con hẻm để sinh viên và người nghèo tá túc giá rẻ. 

Những năm 1960, trước khi dọn về Bàn Cờ, gia đình tôi thuê nhà trong một con hẻm nhỏ ở đường Vĩnh Viễn. Đầu hẻm có một cây si cổ thụ trông rất cổ quái nên mỗi lần vào hẻm tôi lại nổi da gà. Sau Tết Mậu Thân 1968, vùng này có thêm các xóm lao động "nhà lầu" là chung cư Sư Vạn Hạnh, Ấn Quang, Minh Mạng, Nguyễn Kim, Nhựt Tảo, Nguyễn Thiện Thuật.

Trong khi ấy, ngã bảy Lý Thái Tổ còn là cửa ngõ ra vào dễ dàng nhiều chợ búa lớn nhỏ. Phần lớn là chợ vỉa hè hay chợ lòng đường như chợ Nguyễn Tri Phương, Bà Hạt, Nhựt Tảo, Bàn Cờ, Vườn Chuối. Khoảng trước năm 2000, từng có một chợ cá khổng lồ nằm ở giao lộ Lý Thái Tổ và Trần Quốc Toản (bây giờ là đường 3-2). Đi cách chợ nửa cây số, mọi người vẫn ngửi thấy mùi tôm cá hừng hực khó quên! Những năm 1980, trên đường Lý Thái Tổ ra đời chợ hoa Hồ Thị Kỷ, nguyên là khu tạm cư của dân tị nan từ Campuchia trở về.

Nói chuyện thức ăn, phải kể khu ngã bảy có nhiều phố ẩm thực tấp nập của người Sài Gòn. Các loại chè xôi dân dã, bún nước lèo, bánh canh, bánh xèo và hủ tiếu, mì bò viên, cháo Quảng... đều có mặt ở các chợ và ngõ hẽm. Sau năm 1954, người Bắc di cư vào mở ra những hàng quán nổi tiếng như phở Tàu Bay, Tàu Thủy, Nghi Xuân và bánh mì Hòa Mã, bánh mì Hà Nội, thạch chè Hiển Khánh...

Mặt khác, ngã bảy còn là khu phố chuyên bán các mặt hàng gia dụng và dịch vụ gia đình. Trước nhất là ba con phố "cặp kè" nhau, bao gồm "phố đồ gỗ, giường tủ" trên đường Ngô Gia Tự, "phố mành cửa và sơn nhà" ở đoạn Lý Thái Tổ - Sư Vạn Hạnh. Và rồi "phố màn cửa, chăn gối" ở đầu đường Phan Thanh Giản (nay là Điện Biên Phủ). 

Xoay quanh ngã bảy còn có "phố vỏ xe hơi" và "phố photocopy - đánh máy" ở đoạn Lý Thái Tổ, gần cư xá Đường sắt. Có lẽ "phố vỏ xe hơi" là cánh tay nối dài của bến xe Petrus Ký, hay còn gọi bến xe Đà Lạt nay không còn nữa, từng nằm ở đoạn Lê Hồng Phong hướng ra Việt Nam quốc tự. 30 năm trước, ở góc Nguyễn Đình Chiểu - Nguyễn Thiện Thuật đã mọc thêm "phố hàng cưới" rất đình đám.

Rạp hát, bệnh viện một thời vang bóng

Ngã bảy Lý Thái Tổ còn là nơi quy tụ nhiều bệnh viện, rạp hát, trường học rộn ràng nhiều năm tháng. Gần gũi với xóm tôi là Bệnh viện Nhi Đồng trên đường Sư Vạn Hạnh và Bệnh viện Bình Dân ngay cạnh cư xá Đô Thành đều là những cơ sở y tế ra đời cuối những năm 1950. Ở góc đường Nguyễn Thiện Thuật - Phan Thanh Giản thuở xưa còn có một tòa nhà mang tên Viện Bài lao. Riêng con đường Cao Thắng ở đoạn hướng ra Bệnh viện Từ Dũ có một loạt nhà bảo sanh tư mang tên Đức Chính, Đức Huệ, Cô Mười. Hơn 70 năm qua, bao nhiêu đứa trẻ đã chào đời từ những cơ sở y tế này?

Gần Viện Bài lao là rạp hát Long Vân khá lớn nhưng đều toàn ghế gỗ. Giống như rạp Đại Đồng ở góc Cao Thắng - Phan Thanh Giản, rạp Long Vân thường chiếu "pẹcmanăng" hai phim một lúc. Giá vé hai rạp thuộc loại xoàng, khách vào xem lúc nào cũng được. Rạp Long Vân những năm gần đây đã bị phá bỏ, xây mới thành Nhà văn hóa Sinh viên. Còn rạp Đại Đồng thì hóa thành sân khấu kịch Sài Gòn hay diễn kịch ma. Về phía đường Trần Nhân Tôn có rạp hát xưa mang tên Thanh Chung, bây giờ gọi là rạp Vườn Lài. Xóm Vườn Lài nằm sau Nhà máy giày Bata (Hiệp Hưng), từng là "xóm đèn đỏ" nơi nhiều khách "mua hoa" tìm đến.

Cuộc sống vật đổi sao dời, bút mực nào viết hết được những góc yêu dấu của Sài Gòn từ những phố phường sang trọng đến những xóm nghèo, bình dân...

--------------------

Lâu nay, người ta hay viết về hồ Con Rùa theo tư tịch "đầy mùi" chiến tranh và đô hộ, nhưng thật ra còn có một có một hồ Con Rùa khác của tình yêu lãng mạn.

Kỳ tới: Hồ Con Rùa, chiến tranh và hoa hồng tình yêu

Sài Gòn - những vòng xoay ký ức - Kỳ 7: Ngã sáu Cộng Hòa và 'con đường Áo trắng'

TTO - Hiếm thấy nơi nào ở Sài Gòn có ba giao lộ kế cận, tạo thành một tam giác xếp thứ hạng gần nhau, giống như ba anh em ruột thịt.