Credit Suisse và hơn thế nữa

Mấy ngày hôm nay Credit Suisse (CS) đang gặp khó khăn. Giới đầu tư lo ngại hiện tượng đá lở sụp đổ dây chuyền.

Tôi để ý theo dõi và có đôi dịp hợp tác cùng CS từ lâu. Ngân hàng Đầu tư (NHĐT) này hoạt động khá mạnh mẽ ở Việt Nam và có công thu xếp được nhiều phi vụ đình đám. CS đầu tư mạnh tay, sản phẩm phong phú, đội ngũ kinh doanh rất "cá mập" và đeo bám, chấp nhận "Rủi ro lớn, Lợi nhuận cao" nên tham gia nhiều giao dịch khá mong manh cấu trúc phức tạp. Hoạt động quản lý tài sản (Wealth Management) của CS rất mạnh, có lẽ nhất thế giới.

Credit Suisse là ngân hàng Thuỵ Sỹ toàn cầu mang tính hệ thống, rủi ro của nó là rủi ro hệ thống ngân hàng - toàn cầu

Sự việc gây ấn tượng nhất với tôi là vụ việc giữa Tidjane Thiam - CEO của CS từ 2015-2020 và Iqbal Khan - GĐ mảng Quản lý Tài sản của CS. Hai người cùng là dân nhập cư nhưng rất khác nhau về địa vị gia đình.

Khan sinh ra ở Pakistan ở một gia đình trung lưu, đến châu Âu năm 12 tuổi và năm 31 tuổi trở thành Partner trẻ nhất của Ernst & Young Thuỵ Sỹ. Khan gia nhập CS năm 2013 và trở thành một trong những ngôi sao: từ năm 2016 đến 2018 Khan huy động được thêm 46 tỷ USD tài sản mới và lợi nhuận ròng tăng 80%.

Thiam sinh ra ở Bờ Biển Ngà trong một trong những gia đình danh gia vọng tộc: Mẹ là cháu của người sáng lập Bờ Biển Ngà độc ​​lập và là người lãnh đạo đất nước trong 30 năm, cha là một thành viên của chính phủ, chú là người đứng đầu Quốc hội. Thiam đã từng làm bộ trưởng tại quê nhà, sau đó là lãnh đạo một số công ty bảo hiểm lớn ở Pháp và Anh.

Họ rất thân nhau. Thiam đã từng có ý định dắt ngôi sao đang lên Khan ngồi vào ghế của mình. Tham vọng và tính cách thủ lĩnh của Khan vì thế lớn lên cũng nhanh, nhanh đến mức Khan đã tưởng mình đang ngồi ở vị trí của Thiam rồi. Thế là mâu thuẫn.

Đỉnh điểm là năm 2017 Khan mua nhà cạnh Thiam ven hồ Gold Coast là vị trí đắc địa và đắt bậc nhất Thuỵ Sỹ. Vợ Khan trồng cây che khuất tầm nhìn ra hồ của nhà Thiam. Trong một buổi ăn tối tại nhà Thiam tháng 1/2019 vợ Khan và bạn gái Thiam cãi cọ về việc này. Thế là hai ông bạn lao vào đánh nhau tay bo.

Sự việc được nêu ra thảo luận ở cấp HĐQT của CS. Không còn gì để làm chung. Khan buộc phải ra đi thật nhanh theo thủ tục rút gọn: Có 6 tháng bàn giao để nghỉ từ 1/7/2019. Sau 3 tháng Khan có thể đi làm ở nơi khác. Đó là quyết định nóng vội và sai lầm của CS. Ngay lập tức Khan được ngân hàng đối thủ UBS mời làm việc.

Cần phải nói thông thường phải có 12 tháng cho những lãnh đạo cấp cao như Khan bàn giao. Trong 12 tháng ấy người ra đi không làm việc vẫn hưởng lương và không tiếp cận hồ sơ, khách hàng hay thông tin mới để bảo mật và tránh rò rỉ thông tin chiến lược cập nhật, đồng thời không mời chào nhân viên khác của tổ chức đi theo.

Đầu tháng 9/2019, Khan nhận thấy mình bị 3 người theo dõi. Đã có va chạm của Khan với 3 người này. Khan báo cảnh sát. Cảnh sát lập tức khởi tố hình sự, bắt ba người này và hóa ra đó là các thám tử tư từ văn phòng Investigo do CS thuê. CS thừa nhận đã thuê thám tử giám sát Khan để xác định những người anh ta gặp vì sợ Khan dụ dỗ nhân viên giỏi của CS đến UBS.

Vụ bê bối bùng nổ toàn bộ Thuỵ Sỹ. Phần lớn cho rằng Thiam phải từ chức bởi hành vi đó là không xứng đáng với một ngân hàng lớn của Thụy Sĩ.

Một cuộc điều tra độc lập được thực hiện đã không tìm ra bất kỳ dấu hiệu nào cho thấy Thiam biết về việc này mà chỉ COO của CS là Pierre-Olivier Bouée thực hiện. Ngày 1/10/2019 Buée nộp đơn từ chức.

Điều tồi tệ hơn xảy ra ào ngày tuyên bố từ chức của Buée, người trung gian giấu tên (viết tắt là T.) giúp CS thuê thám tử đã tự tử không rõ lý do. Tháng 2/2020 đến lượt Thiam từ chức dù được các cổ đông ủng hộ. Sự việc này đã làm hoen ố phần nào tên tuổi Credit Suisse. Hệ thống ngân hàng Thuỵ Sỹ vốn khép kín cũng rúng động.

Tuy sự việc dường như đã kết thúc ở đó nhưng dư âm của nó cùng với nhiều vụ bê bối khác của CS đã ảnh hưởng rất xấu đến NHĐT này.

Đầu năm 2021, CS là trung tâm của hai vụ việc lớn cùng một lúc. Đầu tiên là vụ phá sản của công ty khởi nghiệp Fintech Bao thanh toán Greensill, nơi CS đầu tư 10 tỷ USD bằng tiền của khách hàng. Tiếp theo là sự sụp đổ của quỹ đầu cơ Archegos, khiến CS lỗ ròng 5,5 tỷ USD…

Tháng 2/2022 một nhóm các nhà báo điều tra với vụ Hồ sơ Panama nổi tiếng OCCRP đã công bố một lượng lớn các tài liệu nội bộ của CS tiết lộ các cơ chế tạo điều kiện và rửa tiền cho các nhà độc tài, tội phạm và quan chức tham nhũng tại CS.

Vì lý do đó từ đầu năm 2021 đến nay mức vốn hóa của CE đã giảm cỡ ba lần và hiện chỉ còn hơn 11 tỷ USD.

Ngày 27/10 tới, Credit Suisse sẽ công bố một kế hoạch tái cơ cấu để thoát khỏi cuộc khủng hoảng

"Dầu được đổ vào lửa" khi ngày thứ Sáu vừa qua 30/09, Ulrich Körner, CEO hiện tại của CS, gửi một bức thư trấn an cho nhân viên. Trong thư Ulrich Körner khuyên nhân viên không nên chú ý quá nhiều đến biến động hàng ngày của cổ phiếu CS cũng như thông tin truyền thông, rằng ngân hàng đang hoạt động tốt về thanh khoản và vốn. Kêu gọi nhân viên "phải kỷ luật hơn bao giờ hết" vì những tuần tới sẽ rất quan trọng: Ngày 27/10 tới, Credit Suisse sẽ công bố một kế hoạch tái cơ cấu để thoát khỏi cuộc khủng hoảng.

Bức thư đã gây tác dụng ngược bởi hiệu ứng Streisand (hiện tượng càng nỗ lực chặn, xóa thông tin nhất định khỏi quyền truy cập của công chúng lại dẫn đến việc thông tin lan truyền rộng rãi hơn).

Người ta liên tưởng đến Lehman Brothers năm 2008 khi ông chủ cũng gửi bức thư tương tự cho nhân viên. Sự hoảng loạn theo kiểu "Chúng ta có thể đang chứng kiến một Lehman Brothers mới xuất hiện" đã gây phản ứng dữ dội.

Thứ Hai (3/10), sau khi mở cửa giao dịch cổ phiếu của CS bị bán tháo và lập tức giảm 12%. Các khoản phí mua hợp đồng hoán đổi tín dụng (CDS) tăng giá nhiều lần: Báo giá CDS của các ngân hàng vào buổi sáng thứ Hai đã chính thức thể hiện 23% khả năng CS vỡ nợ trong 5 năm tới - mức cao bất thường đối với một trong những ngân hàng lớn nhất thế giới.

Đến tối thứ Hai cơn hoảng loạn đã giảm bớt phần nào sau khi các báo cáo từ các nhà phân tích có uy tín tại một số NHĐT được phát hành với các nhận định trấn an rằng về cơ bản, Credit Suisse hoàn toàn không ở bên bờ vực phá sản, bức tranh tài chính của CS không hề tệ như Lehman Brothers năm 2008, và tốt hơn đáng kể so với Deutsche Bank năm 2015-2016. Các nhà phân tích cho rằng ban lãnh đạo CS có khả năng dẫn dắt ngân hàng vượt qua khủng hoảng. Kết quả cuối phiên giao dịch ngày 3/10, cổ phiếu của CS đã tăng trở lại ở mức cuối ngày thứ Sáu.

Nhưng rõ ràng cuộc khủng hoảng ở Credit Suisse, vốn đã âm ỉ trong vài năm, không thể giải quyết được chỉ bằng các báo cáo xoa dịu của các nhà phân tích. Nó chỉ tạm dịu lại mà thôi.

Tình trạng tại Credit Suisse khiến giới đầu tư lo ngại về một Lehman Brothers thứ hai

Vào ngày 27/10 này, ban lãnh đạo Credit Suisse sẽ trình bày kế hoạch tái cấu trúc hoạt động của CS, bao gồm cắt giảm chi phí và nhân viên, bán một số tài sản và cải tổ hoạt động kinh doanh ngân hàng đầu tư bị thua lỗ.

Có lẽ còn sớm để kết thúc câu chuyện với Credit Suisse và quá vội để kết luận CS là Lehman Brothers thứ hai.

Vấn đề nằm ở chỗ khác: việc bùng phát khủng hoảng vào lúc này mà không phải trước đó chỉ ra những vấn đề không chỉ ở CS mà ở cả hệ thống hệ thống.

Vấn đề hệ thống sinh ra bởi đồng tiền dễ dãi!

Thời đại tiền tệ dễ dãi đã tạo ra những cơ hội làm ăn thành công với rủi ro rất cao. Việc các NHTW đột ngột chuyển sang chính sách tiền tệ thắt chặt, tiền trở nên khó khăn hơn, trong bối cảnh dự báo suy thoái gần như không thể tránh khỏi ở châu Âu và Mỹ đã tạo cơn sốc mạnh đối với một thị trường quen sống trong điều kiện tiền tệ dễ dãi, giá rẻ.

Phản ứng của thị trường chỉ ra rằng giới đầu tư không còn chỉ lo sợ về chính sách tiền tệ thắt chặt cùng các sai sót của các NHTW và lạm phát kèm nguy cơ suy thoái kinh tế toàn cầu, mà bắt đầu chuyển sang lo sợ về sức khỏe của chính thị trường trong điều kiện mới sau nhiều chục năm được nuôi dưỡng bởi đồng tiền dễ dãi.

Lạm phát là hiện tượng tiền tệ, nhưng không duy nhất mà còn là một hiện tượng tâm lý. Một thời gian dài lạm phát thấp đã ảnh hưởng đến các nguyên tắc ra quyết định của các nhà đầu tư sẵn sàng chấp nhận rủi ro cao trong kỷ nguyên tiền tệ dễ dãi. Những rủi ro cao mà các nhà đầu tư trước đây sẵn sàng chấp nhận vì sợ bị mất lợi nhuận đang bị đánh giá lại, danh mục tương ứng bị cắt khỏi danh mục làm thị trường sụt giảm sâu hơn trong chu kỳ mới.

Đừng đổ tội cho các nhà phát hành: họ phát hành vì chúng ta mua. Cũng đừng đổ tội cho quản lý thị trường: họ in tiền dễ dãi vì không còn công cụ nào đẩy tăng trưởng kinh tế. Các nhà đầu tư chúng ta hãy nhìn lại mình: Thói quen xài đồng tiền dễ dãi ăn sâu đến đâu trong chúng ta rồi?

Làm gì?

Từ các đánh giá trong vài năm qua và các nhận định rất chủ quan trong bối cảnh lạm phát bất an, địa chính trị bất ổn như hiện nay, có lẽ nên tìm cách cơ cấu danh mục đầu tư bền vững và dẻo dai theo một số tiêu chí:

Chuyển một phần đáng kể đầu tư tài sản tài chính sang các tài sản thực hay gắn với tài sản thực: hàng hoá và phái sinh hàng hoá, bất động sản hay quỹ BĐS và phái sinh của nó (nếu được phép).

Cơ cấu danh mục đầu tư bền vững được xem là một trong những giải pháp trong bối cảnh biến động hiện nay

Nếu đầu tư vào cổ phiếu hãy chọn các loại cổ phiếu có Pricing Power tức nó có thể chuyển gánh nặng tăng giá lên vai người tiêu dùng: sản xuất hàng hoá hay dịch vụ tiêu dùng thiết yếu, ít đối thủ cạnh tranh và ít mặt hàng thay thế, giá trị gia tăng cao. Một cách "tán lực" xuống dưới.

Chọn cổ phiếu có P/E/G thấp (G: Growth) chứ không chỉ P/E. (G bình quân tối thiểu 5 năm).

Nếu cược lạm phát là ngắn hạn (dưới 12 tháng) có thể mua các loại cổ phiếu tăng trưởng cao;

Cần nghiên cứu đánh giá các lĩnh vực tăng trưởng và hiệu quả tốt của mọi nền kinh tế khi GDP per Capita tăng từ 2.500 USD đến 5.500 USD. Nên nhớ GDP per Capita của Việt Nam chắc chắn sẽ đạt mức này 10-15 năm nữa dù điều gì có xảy ra chăng nữa. Bẫy thu nhập trung nình chỉ xảy ra sau khi đạt con số này.

Tuy nhiên chỉ tập trung vừa đủ vào các yếu tố vĩ mô hay lĩnh vực, tập trung nhiều hơn vào hiệu quả hoạt động của chính doanh nghiệp, khả năng cạnh tranh và khả năng thích ứng với xu hướng số hóa và đáp ứng Green Transformation, ESG.

Giảm đòn bẩy, trữ thanh khoản cho 2 năm - cẩn thận hơn là 3 năm - với các kịch bản Stress Test mạnh.

Cũng đừng cố bắt đáy - chỉ có "thầy bói" mới dám phán đáy ở đâu và "Chúa Trời" mới bắt đáy được. Chúng ta đều người phàm không là cả hai.

Tính toán, lượng hoá chiến lược vào ra tiền và tuân thủ kỷ luật tài chính. Không lượng hoá được rủi ro và mức lợi nhuận chấp nhận được để vào ra thì tìm tư vấn chứ đừng đầu tư mù… thói quen của thời đồng tiền dễ dãi.