Ngôi nhà của nhà văn Kurt Vonnegut tại Iowa, Mỹ - Ảnh: HIỀN TRANG

1 Không một biển báo nào cho thấy đây là nơi nhà văn vĩ đại bậc nhất nước Mỹ thế kỷ 20 từng sống và viết tiểu thuyết Slaughterhouse-Five kinh điển (tựa tiếng Việt: Lò sát sinh số 5).

Tôi chỉ gặp một người đàn ông già đang nhặt hạt dẻ trong vườn. Khi biết tôi là một nhà văn tham gia chương trình lưu trú International Writing Program (IWP) của Trường đại học Iowa, ông vui mừng đề nghị tôi giả bộ tạo dáng như được hồn ma Vonnegut nhập và khải thị cho một tác phẩm lớn lao, còn ông sẽ chụp một tấm ảnh cho tôi.

Ở Iowa City, nơi đầu tiên trên nước Mỹ được UNESCO công nhận là thành phố văn chương, với 17 cây bút từng đoạt giải Pulitzer, ta có thể bắt gặp tình yêu văn chương ở bất cứ đâu: không chỉ trong hiệu sách nơi nhiều nhà văn đoạt giải Nobel từng ghé, mà còn trong câu chuyện của một người nhặt hạt dẻ, trên những nắp ống cống vỉa hè khắc thơ ca, trên biển hiệu một quán sushi (quán Soseki, theo tên văn hào Nhật), thậm chí vào thứ năm hằng tuần, một cửa tiệm pizza sẽ trích một phần hóa đơn bữa ăn của bạn cho thư viện thành phố.

"Không phải cây súng, mà là cây bút" - đây là tựa đề một bài báo nói về hai nhà đồng sáng lập IWP, nhà văn gốc Hoa Nieh Hualing và chồng bà, nhà thơ Paul Engle. 

Trong 55 năm qua, IWP đã từng đón chào Orhan Pamuk, Mạc Ngôn, rồi Tàn Tuyết, John Banville, Minae Mizumura, Han Kang, Kim Young Ha... Engle và Nieh đã được đề cử Nobel hòa bình năm 1976 nhờ nỗ lực đưa các nhà văn từ các thể chế chính trị ngồi lại cùng nhau. Tinh thần ấy vẫn còn đến hôm nay, dù Engle đã mất còn Nieh đã ở tuổi 97 với trí nhớ bị bào mòn.

2 Trong 33 nhà văn tới Iowa năm nay, có nhà thơ Palestine sống ở Dải Gaza và nhà văn Israel; có nhà văn từ Trung Quốc đại lục và nhà văn đến từ Đài Loan; có nhà văn tới từ Venezuela.

Hầu như tất cả đều nói về văn chương một cách rất đời thường. Trong một buổi thảo luận về "Những xung đột khi là một nhà văn hiện đại", nhà thơ người Ba Lan Krystyna Dbrowska nói về việc khi chiến tranh nổ ra ở Ukraine, cô chợt cảm thấy mọi thứ mình viết đều vô nghĩa, nhưng rồi cô nhận ra những thứ nhỏ bé phi chính trị ấy là cách để người ta chạm tới tự do. "Tôi bị đau răng, tôi đói, tôi cô độc" - đôi khi thơ ca chỉ cần nói ra những điều giản dị như thế.

Người ta cũng chẳng cố tỏ ra chữ nghĩa luôn là điều gì đó rất mực cao cả. Một sáng nọ, tôi trò chuyện cùng một nhà viết kịch người Tây Ban Nha từng đồng viết kịch bản cho serie Money Heist nổi tiếng toàn cầu của Netflix và nghe cô chia sẻ rằng cô không thực sự thích công việc ấy, nhưng nó giúp cô trang trải dự án sân khấu của mình.

Một hôm khác, trong một bữa tối với Anthony Marra (anh không phải thành viên IWP), nhà văn có nhiều tác phẩm lọt vào danh sách bán chạy của New York Times, tôi hỏi tại sao anh mất tám năm để viết cuốn tiểu thuyết mới nhất, tôi chờ đợi nghe anh kể những khổ ải của một nhà văn khe khắt với bản thân, nhưng không, anh bảo... vì đã trót ký hợp đồng với nhà xuất bản, nên phải cố hoàn thành sách. 

Họ không yêu văn chương ư? Không, họ yêu văn chương đến độ có thể thành khẩn với cảm xúc dành cho văn chương. Vì văn chương là cuộc sống, mà cuộc sống thì có khi đam mê có khi chán nản.

3 Trở lại ngôi nhà của Vonnegut, sau khi chụp cho tôi tấm hình lưu niệm, người nhặt hạt dẻ liền bảo tôi nhất định phải tới khu Black's Gaslight, nơi Vonnegut, Philip Roth, John Cheever từng hay lui tới. Đó là một nơi yên tĩnh, giấu mình sau những tán lá đỏ mùa thu. Không có bóng dáng ai, chỉ có một con mèo ngồi bên cửa kính. 

Có lẽ bạn đã đoán ra, bên cạnh nó là vài số tạp chí văn chương. Trong phút chốc, tôi nghĩ về triết lý trên hành tinh Tralfamadore mà Vonnegut sáng tạo trong Slaughterhouse-Five, rằng "Mọi khoảnh khắc, quá khứ, hiện tại và tương lai đều đã luôn tồn tại, và sẽ luôn tồn tại".

Cái bóng của văn chương hiện diện trong từng giây phút ở đây, dù chẳng cần có mặt của Vonnegut, hay Roth, hay Cheever, dù chỉ có một con mèo.

Chất liệu văn chương từ những mảnh đời châu thổ

TTO - Lâu rồi mới có dịp đắm mình trong những trang văn của Ngô Khắc Tài - nhà văn quê xứ châu thổ sông Cửu Long, và phong vị cảnh đời người dân nơi đây cũng ăm ắp dạt dào trong mỗi truyện của ông.