Yến "rau câu", đông trùng "củ cải"

Chị Thu Nga (ngụ TP Thủ Đức, TPHCM) kể, chị mua 1 gói đông trùng hạ thảo khô hiệu “Đà Lạt Farm Bussan Hàn Quốc” với giá 399.000 đồng của một cơ sở kinh doanh ở TP Đà Lạt. Sản phẩm được quảng cáo là “đông trùng hạ thảo Bussan Hàn Quốc”.

Theo hướng dẫn, chị mang về bảo quản trong ngăn mát tủ lạnh để sử dụng dần. Nhưng dùng được 1/4 gói thì chị phát hiện sản phẩm nằm giữa gói không phải là đông trùng hạ thảo mà là củ cải phơi khô.

“Họ dùng loại bao bì trong suốt ở 2 đầu nên nhìn vào thì thấy đông trùng hạ thảo. Nào ngờ ở giữa, bị che kín bởi nhãn mác, lại toàn là củ cải. Trong 1 gói chỉ 1 phần là đông trùng hạ thảo, 3 phần còn lại là củ cải phơi khô với cọng to hơn. Tôi gọi điện nhiều lần đến số điện thoại in trên bao bì để phản ánh thì không ai nghe máy. Buôn bán vậy chẳng khác “treo đầu dê, bán thịt chó”. Đáng nói, họ vẫn tiếp tục rao bán sản phẩm rầm rộ trên mạng và nhiều người không biết dễ mua lầm giống tôi” - chị Nga bức xúc. 

Theo tìm hiểu của chúng tôi, các sản phẩm đông trùng hạ thảo đang được rao bán rất nhiều dưới dạng tươi, khô, ngâm mật ong, ngâm rượu… với đủ mức giá, dao động từ 400.000-2.000.000 đồng/sản phẩm. Sản phẩm đông trùng hạ thảo nhãn hiệu “Đà Lạt Farm Bussan Hàn Quốc” mà chị Nga đã mua, hiện đang được rao bán với giá 700.000 đồng/kg, tặng kèm 1kg táo đỏ và 1 hộp nhụy hoa nghệ tây (saffron).

Tuy nhiên, về trường hợp của chị Nga thì họ cho rằng sản phẩm không phải của cửa hàng. Địa chỉ và số điện thoại in trên bao bì cũng không đúng. 

Anh Nguyễn Hiếu (ngụ quận 3, TPHCM) cũng mua nhầm yến giả với giá 4 triệu đồng/100g. “Họ làm giả tổ yến rất tinh vi, có cả chân yến, lớp sợi ngoài. Khi ngâm trong nước tổ yến rã ra mới phát hiện toàn là miến. Các đối tượng làm giả yến biết khách cảnh giác nên họ không bán giá rẻ mà bán phân khúc giá trung cấp trở lên, chỉ cần lừa mỗi khách 1 lần là họ đã thu lợi kếch xù rồi” - anh Hiếu kể. 

Cũng mua nhầm yến giả nhưng chị Thanh Giang (ngụ TP Thủ Đức, TPHCM) không hề hay biết. Chỉ khi chị chế biến, cho vào lọ để vào tủ lạnh, thấy yến bị đông, thì chị mới phát hiện yến toàn là rau câu. Chị Giang cho hay, người bán giới thiệu “yến vụn nên giá rẻ, chỉ 1,5 triệu đồng/100g”. Thấy rẻ nên chị mua, không ngờ toàn là rau câu! Cũng đã có bạn đọc phản ánh với Báo Phụ nữ TPHCM rằng họ mua yến sào nhưng nhận được… nấm tuyết khô.

“Yến sào” rã ra thành cọng miến sau khi ngâm nước

Nên kiểm tra kỹ hàng trước khi mua

Theo luật gia Phan Thị Việt Thu - Chủ tịch Hội Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (NTD) TPHCM, thời gian gần đây hội tiếp nhận nhiều phản ánh về việc mua nhầm yến giả làm từ rau câu, đông trùng hạ thảo độn củ cải khô…

Tuy nhiên, phần lớn NTD mua qua mạng, khi cần không liên lạc được với người bán. Để tránh mua nhầm yến giả, đông trùng hạ thảo độn, NTD nên mua sản phẩm có thương hiệu ở những cửa hàng có địa chỉ rõ ràng, uy tín và nên kiểm tra kỹ sản phẩm trước khi nhận, thanh toán. “Khi thấy có dấu hiệu nghi ngờ, NTD nên thỏa thuận với nơi bán là có thể đổ sản phẩm ra để kiểm tra.

Vì những nơi cố tình lừa khách, họ sẽ dán nhãn kín bao bì, nếu chỉ quan sát bên ngoài rất khó phát hiện. Hơn nữa, NTD không nên ham giá rẻ. Làm gì có đông trùng hạ thảo giá 400.000 đồng/kg, hay yến sào 1,5 triệu đồng/100g. Sản phẩm giá quá rẻ so với giá thị trường thì khả năng cao là hàng giả, dỏm” - luật gia Phan Thị Việt Thu khuyến cáo. 

Đông trùng hạ thảo trôi nổi không rõ nguồn gốc, xuất xứ bị lực lượng chức năng thu giữ

Lương y Nguyễn Đức Nghĩa (Hội Dược liệu TPHCM) cho biết, những sản phẩm “đông trùng hạ thảo” đang được rao bán là đông trùng thảo chứ không phải đông trùng hạ thảo ở Tây Tạng (giá khoảng 1 tỉ đồng/kg, ở Việt Nam không có), nhưng nhiều người vẫn nhầm tưởng 2 loại này là 1.

Thực tế, đông trùng hạ thảo dược liệu thường được cấy mô trong phòng thí nghiệm, nhiều nơi dùng ngâm rượu, mật ong hoặc nấu lẩu, xào… Sản phẩm này hiện được rao bán phổ biến nhưng NTD nên mua ở nơi uy tín để đảm bảo chất lượng sản phẩm. 

Hiệp hội Yến sào Việt Nam từng cảnh báo, có tình trạng đối tượng lừa đảo thu gom yến vụn bẩn có lẫn lông, phân yến, tạp chất… về tẩy rửa bằng hóa chất và độn thêm các thành phần khác để bán dưới danh nghĩa “yến sào” nhằm lừa đảo NTD với giá 3-4 triệu đồng/100g.

Đơn vị này khuyến cáo NTD nên mua yến sào ở những cửa hàng uy tín, sản phẩm có thương hiệu để tránh mua nhầm yến giả, yến kém chất lượng.

Đại diện Tổng cục Quản lý thị trường cũng cho biết lực lượng chức năng thường xuyên phát hiện nhiều lô hàng gồm hàng ngàn sản phẩm yến sào giả.

Qua lấy mẫu thực phẩm là “Nước yến sào 3% tổ yến” để kiểm nghiệm, đánh giá chất lượng, Trung tâm Kỹ thuật đo lường chất lượng 3 khẳng định “lô thực phẩm là Nước yến sào 3% tổ yến không đạt chất lượng; mẫu kiểm nghiệm thuộc trường hợp là hàng giả về chất lượng, công dụng”. Đồng thời, tổ công tác cũng từng tiêu hủy hàng trăm con đông trùng hạ thảo trôi nổi, không có nguồn gốc, xuất xứ. 

Phó giáo sư Nguyễn Hữu Đức - nguyên giảng viên Trường đại học Y Dược TPHCM - cảnh báo, thực tế đã có nhiều trường hợp nhập viện do ngộ độc nấm độc mọc trên xác ve sầu nhưng nhiều người nhầm tưởng là đông trùng hạ thảo. Dù đúng là đông trùng hạ thảo thì NTD cũng không nên mua dùng khi chưa tìm hiểu kỹ về chất lượng, nguồn gốc sản phẩm và chưa có tư vấn của bác sĩ.

Có thể xử lý hình sự Luật gia Phan Thị Việt Thu cho biết, điều 193 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017) quy định: Người nào sản xuất, buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm, thì bị phạt tù từ 2-5 năm. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp có tổ chức, có tính chất chuyên nghiệp, tái phạm nguy hiểm… thì bị phạt tù từ 5-10 năm. Người phạm tội có thể bị xử phạt tối đa đến 20 năm tù nếu thu lợi bất chính 1,5 tỉ đồng trở lên; gây thiệt hại về tài sản 1,5 tỉ đồng trở lên; làm chết 2 người trở lên; gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 2 người trở lên mà tổng tỉ lệ tổn thương cơ thể của những người này là 122% trở lên. Tuy vậy, đến nay gần như rất ít trường hợp buôn bán lương thực, thực phẩm giả, nhái bị xử lý đủ sức răn đe. Đông trùng hạ thảo tự nhiên rất hiếm Theo Viện Nghiên cứu thảo dược Việt Nam, đông trùng hạ thảo được phân thành 2 nhóm tự nhiên và nuôi trồng. Đông trùng hạ thảo tự nhiên được tìm thấy vào mùa hè ở vùng núi cao trên 4.000m ở cao nguyên Thanh Tạng (Thanh Hải, Tây Tạng), Tứ Xuyên (Trung Quốc) hoặc Nepal, nên rất hiếm, giá trị lên đến cả tỉ đồng/kg. Cho nên, với tình trạng đông trùng hạ thảo (được cho là tự nhiên) được bày bán nhan nhản ở Việt Nam, NTD phải rất cẩn thận nhằm tránh mua phải hàng giả, hàng độn, hoặc chiết xuất bớt hoạt chất. Thời gian qua, khi giám định cho khách hàng có nhu cầu kiểm tra, thì tỉ lệ hàng thật chỉ chiếm gần 30%. Có hiện tượng người bán trộn nấm sản xuất đông trùng hạ thảo sử dụng cho mục đích thực phẩm (nấm ăn) thành loại nấm làm thuốc có hoạt chất cao. Vì vậy, khi sử dụng sẽ không có tác dụng bồi bổ sức khỏe như mong muốn.

Nguyễn Cẩm