Tại châu Âu, không phải mọi bệnh nhân đều được đối xử như nhau khi xét về vấn đề tiếp cận thuốc điều trị, nhất là những loại thuốc tiên tiến. 

Nếu một bệnh nhân ở Tây Âu và một bệnh nhân ở Đông Âu cùng mắc căn bệnh nan y như ung thư, họ có thể đối diện hai tình cảnh khác nhau: sống và chết.

Cần một thị trường chung

Theo Ủy ban châu Âu (EC), hiện nay một số người châu Âu đang phải đợi trung bình bốn tháng mới tìm được loại thuốc nào đó họ cần ở hiệu thuốc gần nhất, trong khi những người châu Âu khác phải đợi hơn hai năm để mua được cùng loại thuốc đó. 

Một bác sĩ ở Romania phải đợi trung bình hai năm để kê đơn cùng một loại thuốc tiên tiến, lâu hơn nhiều so với một bác sĩ ở Đức.

Báo Politico so sánh vấn đề bệnh nhân tiếp cận thuốc men ở châu Âu giống như chương trình xổ số mã bưu điện (postcode lottery) vốn sẽ tùy thuộc vào khu vực địa lý hoặc mã bưu điện. Các nhà hoạch định chính sách châu Âu đã thấy được vấn đề này và họ muốn có sự thay đổi.

Ủy viên phụ trách y tế và an toàn thực phẩm của EU Stella Kyriakides nói: "Bệnh nhân ở các nước Tây Âu và những nước thành viên lớn trong EU được tiếp cận 90% các loại thuốc mới phê duyệt. Tại Đông Âu và các nước thành viên nhỏ hơn trong EU, con số này chỉ ở mức 10%. Điều này thật sự không thể chấp nhận!".

Hiện nay EC đang muốn cải cách thị trường dược phẩm của khối. Họ đã đề xuất sửa đổi luật dược phẩm của EU - cuộc cải cách lớn nhất trong hơn 20 năm - để làm cho luật này linh hoạt và phù hợp hơn với nhu cầu của người dân, doanh nghiệp trên toàn liên minh.

Một trong các mục tiêu của họ là tạo ra một thị trường chung để đảm bảo mọi bệnh nhân trên toàn EU đều có thể tiếp cận kịp thời và công bằng các loại thuốc an toàn, hiệu quả, có giá phải chăng. 

Họ dự kiến sẽ xử phạt các công ty không đưa sản phẩm vào thị trường của toàn khối trong vòng hai năm. Nếu công ty nào không hợp tác, công ty đó sẽ phải đối mặt với sự cạnh tranh sớm hơn từ các đối thủ.

Tài chính và thủ tục hành chính

Việc châu Âu chưa thể có được thị trường thuốc công bằng bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân. Trước hết là vấn đề tài chính. 

Một số loại thuốc, đặc biệt là các thuốc tiên tiến, thực sự rất đắt. Trong khi đó, 27 nước thành viên EU có sự khác biệt lớn về kinh tế. 

Chẳng hạn, GDP bình quân đầu người của Bulgaria thấp hơn gần 5 lần so với Hà Lan. Điều đó có nghĩa một số nước có thể chi nhiều hơn cho chăm sóc sức khỏe và thuốc men so với các nước khác.

Theo phân tích của Viện Kinh tế y tế Thụy Điển (IHE) về thị trường thuốc trị ung thư ở châu Âu, những nước chi tiêu nhiều nhất là Áo, Đức và Thụy Sĩ đã chi cho thuốc trị ung thư với tỉ lệ từ 92 - 108 euro/người. 

Còn ở Cộng hòa Czech, Latvia và Ba Lan là từ 13 - 16 euro/người. Các nhà nghiên cứu chỉ ra phần lớn bệnh nhân ung thư ở châu Âu, nhất là ở Đông Âu, không thể dùng các loại thuốc hiệu quả vì những lý do liên quan khả năng chi trả.

Thứ hai, một lý do phức tạp hơn nằm ở cách định giá giá thuốc không rõ ràng. Cho đến nay, cách thương lượng giá phổ biến nhất ở châu Âu là các công ty dược phẩm đàm phán trực tiếp và bí mật với chính phủ, do đó không nước nào thực sự biết nước khác đang trả bao nhiêu cho một loại thuốc.

Ngoài ra, khi đưa một thuốc mới vào thị trường, trước tiên các hãng dược sẽ tìm đến những nước mà họ mong muốn có được mức giá tốt nhất, thường là những nước lớn và giàu nhất. Các nước có thị trường kém hấp dẫn nhất sẽ nhận được thuốc cuối cùng.

Bà Sabine Vogler, trưởng bộ phận kinh tế dược của Viện Y tế công cộng quốc gia Áo, giải thích: "Các hãng dược trước hết chọn tung thuốc ra thị trường các nước mà họ mong đợi sẽ có giá cao, điển hình là những nước có thu nhập cao. Ở các nước Nam Âu (như Bồ Đào Nha, Hy Lạp...) và các quốc gia Đông Âu, chúng được đề xuất ở giai đoạn sau, trong hai hoặc ba năm".

Kế đến là gánh nặng hành chính. Nhóm vận động hành lang dược phẩm EFPIA nêu ví dụ: "Việc đăng ký (dành cho đàm phán thuốc) là quá trình tốn nhiều thời gian. Mỗi quốc gia yêu cầu một hồ sơ phù hợp bằng ngôn ngữ địa phương và tuân thủ các quy định sở tại".