Sáng 18/10, Kiểm toán Nhà nước tổ chức hội thảo chuyên đề về đầu tư công nhằm chỉ ra những nút thắt, giải pháp. Là động lực quan trọng cho tăng trưởng, giải ngân đầu tư công hiện được đánh giá đã chuyển biến tích cực nhưng chưa đạt kỳ vọng. Đến cuối tháng 9, cả nước giải ngân được 51,38% theo kế hoạch Thủ tướng giao. Còn số vốn đến từ Chương trình phục hồi, phát triển kinh tế - xã hội đạt 38,4%.

"Giải ngân vốn chậm dẫn đến kéo dài thời gian thực hiện dự án, nguy cơ lãng phí, đội vốn, giảm hiệu quả đầu tư, làm ảnh hưởng đến nguồn lực, động lực phát triển đất nước", ông Vũ Thanh Hải, Kiểm toán trưởng, Kiểm toán Nhà nước chuyên ngành IV, nhận xét.

Là nhà thầu, ông Nguyễn Tuấn Anh, Phó tổng giám đốc Công ty xây dựng Trường Sơn nói, khó khăn lớn nhất là giải phóng mặt bằng.

Theo ông, các doanh nghiệp rất hiếm khi nhận được mặt bằng sạch ngay, chủ yếu là nhỏ giọt, ngắt quãng. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng, hiệu quả thi công. Đây cũng là nguyên nhân lớn, cản trở các dự án đầu tư công từ trước đến nay.

Nút thắt tiếp theo, theo các doanh nghiệp, là rủi ro về giá cả vật liệu. Ông Tuấn nói, một số địa phương thông báo giá không kịp thời, không sát. Ví dụ với cát, giá mua thông báo là 153.000 đồng một m3, doanh nghiệp thực tế phải mua với giá 264.000 đồng. Ngoài nguyên nhân địa phương không sâu sát, doanh nghiệp này cũng cho rằng có hiện tượng các chủ mỏ liên kết, thao túng giá thị trường.

Bên cạnh những nút thắt đã biết, ông Tuấn còn đề cập đến khó khăn khi thiếu vật liệu đắp, đặc biệt là việc thiếu cát ở Đồng bằng sông Cửu Long. "Chúng tôi buộc phải thi công cầm chừng hoặc có những dự án dừng luôn dù đã bố trí đầy đủ lực lượng. Có những dự án nếu làm đúng tiến độ là phải 3,5 tỷ sản lượng một ngày nhưng hiện chỉ đạt 70-80 triệu đồng", ông nói và nhấn mạnh thiệt hại rất lớn. Vấn đề này, hiện không chỉ diễn ra ở Trường Sơn, theo ông, các nhà thầu lớn đang tham gia các dự án trọng điểm, đặc biệt các dự án đường cao tốc phải đối mặt.

Hơn 1 tháng trước, vấn đề thiếu cát cũng được các tỉnh thành miền Tây báo cáo với Phó thủ tướng Trần Hồng Hà như một nguyên nhân khiến cao tốc Cần Thơ - Cà Mau (dài 110 km) chậm tiến độ 3 tháng. Cao tốc này chỉ được cung ứng 1,5 triệu m3 cát, trong khi nhu cầu là 18,1 triệu m3. Cao tốc Cần Thơ – Cà Mau được xem là tuyến quan trọng nhất Đồng bằng sông Cửu Long khi kết nối nhiều tỉnh thành.

Đồng tình với doanh nghiệp, cơ quan Kiểm toán cũng chỉ ra thêm một số nút thắt khiến giải ngân đầu tư công không đạt kỳ vọng.

Ông Vũ Thanh Hải nói, cơ quan này ghi nhận vẫn còn tình trạng bố trí vốn đầu tư dàn trải, thiếu tập trung làm ảnh hưởng đến khả năng cân đối vốn của nền kinh tế. Các dự án công trình trọng điểm chưa được ưu tiên bố trí vốn, trong khi đó lại có hiện tượng bố trí vốn sai nguồn, không đúng đối tượng, cấp vốn cho dự án chưa đủ điều kiện. Chất lượng của việc lập, thẩm định, phê duyệt dự án tại nhiều bộ, ngành, địa phương chưa đảm bảo, khiến nhiều dự án phải thay đổi quy mô, điều chỉnh tổng mức đầu tư nhiều lần.

"Năng lực chuyên môn của một số cán bộ quản lý dự án, tư vấn giám sát, nhà thầu còn hạn chế", ông Hải nhận xét.

Để thúc đẩy giải ngân đầu tư công, trước những vấn đề mà doanh nghiệp chỉ ra, phía Kiểm toán Nhà nước cũng đưa ra một loạt kiến nghị. Theo đó, các cơ quan chức năng, địa phương cần sớm có giải pháp để bình ổn giá nguyên vật liệu xây dựng, đảm bảo nguồn cung; có hướng dẫn thực hiện điều chỉnh hợp đồng, giá hợp đồng trước biến động của giá vật liệu. Cơ quan chức năng cần sớm đẩy nhanh tiến độ đền bù, giải phóng mặt bằng để bàn giao mặt bằng sạch.

Kiểm toán Nhà nước cũng kiến nghị các bộ ngành, địa phương cần sớm rà soát, điều chuyển kế hoạch đầu tư vốn giữa các dự án chậm sang dự án có tiến độ tốt, có nhu cầu bổ sung vốn; Tập trung nâng cao chất lượng công tác chuẩn bị đầu tư, chuẩn bị thực hiện dự án; lựa chọn dự án đủ thủ tục đầu tư, đáp ứng điều kiện bố trí vốn theo quy định.

Cơ quan này cũng cho rằng, người đứng đầu các cơ quan, tổ chức phải có trách nhiệm cá nhân trong chỉ đạo, kiểm tra, đôn đốc thực hiện giải ngân vốn đầu tư công. Họ phải chịu trách nhiệm toàn bộ đối với mọi sai phạm chứ không phải quy cho tập thể. Trong đó, cần kiên quyết xử lý các trường hợp cán bộ liên quan đến dự án có năng lực chuyên môn yếu, có biểu hiện nhũng nhiễu, tiêu cực, lợi ích nhóm.

Ngược lại, với nhà thầu, Kiểm toán Nhà nước kiến nghị, doanh nghiệp phải có văn bản cam kết tiến độ thực hiện đối với từng hạng mục công trình, làm cơ sở để kiểm tra, giám sát và xử lý nghiêm việc vi phạm tiến độ. Trong trường hợp cần thiết, địa phương, bộ ngành có thể chấm dứt hợp đồng và thay thế ngay các nhà thầu khác để đảm bảo tiến độ.

Đức Minh