"Ngành công nghiệp Halal là cơ hội tỷ USD mà chúng ta có thể hợp tác phát triển", ông Agustaviano Sofjan, Tổng lãnh sự Indonesia tại TP HCM, nêu tại "Diễn đàn hợp tác và phát triển ngành Halal trong khối ASEAN" ngày 31/10.

Với số người theo đạo Hồi đông nhất thế giới, Indonesia xếp hạng 4 trong cộng đồng kinh tế các nước Hồi giáo. Cơ hội đang rộng mở với quy mô tiêu dùng sản phẩm Halal (tiêu chuẩn xác nhận có thể sử dụng cho người theo đạo Hồi) hiện đạt 180 tỷ USD và dự báo tăng lên 281 tỷ USD vào 2025.

Phía Malaysia cũng "khát" nguồn cung các sản phẩm Halal. Phân tích do Tập đoàn Phát triển Halal Malaysia (HDC Malaysia) cho biết vẫn còn khoảng cách 80% trong việc cung cấp các sản phẩm và dịch vụ Halal để đáp ứng nhu cầu.

Bà Rosmizah Binti Mat Jusoh, Lãnh sự Thương mại, Tổng Lãnh sự quán Malaysia tại TP HCM, cho rằng Việt Nam còn mới trong ngành Halal thì cần xây dựng hệ sinh thái. Họ có thể hỗ trợ chuyên môn để từng bước đạt được quy trình chứng nhận Halal.

Singapore cũng có nhu cầu cao về hàng hóa Halal, dù người đạo Hồi chỉ chiếm 14% dân số. Ông Jason Yeo, Phó chủ tịch Hiệp Hội Doanh Nghiệp Singapore tại Việt Nam, cho biết đảo quốc đón hàng triệu khách du lịch mỗi năm từ Trung Đông và Trung Á.

"Điều này khiến chứng nhận Halal trở nên vô cùng quan trọng với các công ty hoạt động tại Singapore và các đối tác của chúng tôi trên khắp khu vực và thế giới", ông nói. Theo ông Jason, thị trường Halal Singapore dự kiến tăng trưởng 8 đến 10% trong vài năm tới.

Tại diễn đàn, bà Cao Thị Phi Vân, Phó giám đốc Trung tâm Xúc tiến Thương mại và Đầu tư Thành phố (ITPC), cho biết nhiều quốc gia là các thị trường tiêu dùng Hồi giáo hoặc xuất khẩu sản phẩm Halal lớn trên thế giới như Indonesia, Malaysia, Arad Saudi bày tỏ mong muốn hợp tác với Việt Nam trong đầu tư, phát triển ngành Hala để phục vụ tiêu dùng và xuất khẩu.

Hiện tại quy mô nền kinh tế Halal toàn cầu là 7.000 tỷ USD, dự kiến đạt 10.000 tỷ USD trước 2028. Theo Tổ chức Hợp tác Hồi giáo (OIC), người Hồi giáo đã chi 2.000 tỷ USD cho thực phẩm, quần áo, du lịch, dược phẩm và phong cách sống năm ngoái.

Chi tiêu này dự kiến đạt 2.800 tỷ USD vào 2025. Riêng thị trường thực phẩm Halal Đông Nam Á có quy mô 230 tỷ USD. Tuy nhiên, xuất khẩu sản phẩm Halal của Việt Nam còn rất khiêm tốn. Năng lực xuất khẩu top 20 thế giới nhưng Việt Nam chưa có tên trong danh sách 20-30 nước cung cấp thực phẩm Halal toàn cầu.

Theo thống kê của Tổng cục Hải quan Việt Nam, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam sang các quốc gia Hồi giáo trong khu vực ASEAN 9 tháng đầu năm 2023 đạt trên 26,37 tỷ USD, trong đó lớn nhất là Indonesia 10,18 tỷ USD.

Bà Phi Vân nói Việt Nam có tiềm năng tiếp cận thị trường Halal bởi thế mạnh nông, thủy sản lớn, gần những nơi tiêu dùng Halal và sở hữu nhiều hiệp định thương mại tự do. Tuy nhiên, cả nước chỉ có khoảng 20 mặt hàng xuất khẩu sang thị trường Halal. 40% địa phương chưa có sản phẩm xuất khẩu chứng nhận Halal.

Bà Lý Kim Chi, Chủ tịch Hội Lương thực Thực phẩm TP HCM (FFA), cho biết bình quân mỗi năm Việt Nam có 50 doanh nghiệp được chứng nhận Halal với các sản phẩm chủ yếu là hải sản, đồ uống, bánh kẹo, là con số rất khiêm tốn.

Tại FFA, mới một số đơn vị có tiềm lực như Vinamilk, Bột Quốc tế, Tân Quang Minh, Bibica, Cholimex, Hùng Hậu có chứng nhận Halal và xuất khẩu. "Nhìn chung kim ngạch còn khiêm tốn so với tiềm năng của doanh nghiệp", bà nói.

Nguyên nhân là sự khác biệt về văn hóa kinh doanh, thị hiếu tiêu dùng và đặc biệt là quy trình khắt khe của việc xin chứng nhận Halal, vốn không có giá trị vĩnh viễn và giá trị cũng khác nhau với từng nước Hồi giáo. Ví dụ, theo kinh nghiệm của Bidrico, cần 12 bước để được cấp chứng nhận Halal cho sản phẩm.

Bà Lê Thị Phượng, Giám đốc kinh doanh Công ty CP Mekong Herbals, đơn vị đã có chứng nhận Halal, xác nhận quy trình rất phức tạp, đòi hỏi có kiến thức, kỹ năng chuyên môn. Quy định đặt ra một số giới hạn trong sản xuất như nguyên liệu không chứa thành phần từ lợn, chất gây nghiện hoặc các sản phẩm bị cấm trong đạo Hồi; dụng cụ không tiếp xúc với các sản phẩm không Halal, tức phải có dây chuyền sản xuất riêng với sản phẩm thông thường.

"Chi phí đầu tư cao, quá trình đạt chứng nhận đòi hỏi thời gian, công sức, tài chính là thách thức cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ", bà Phượng nói. Bản thân nhà máy cũng phải đạt chuẩn GMP, ISO, HACCP trong khi vùng nguyên liệu cũng cần các chuẩn Global GAP, Organic.

Ngoài ra, theo bà Chi, Việt Nam chưa có cơ quan nhà nước hướng dẫn và cấp chứng nhận Halal mà chỉ có vài tổ chức tư nhân, khiến doanh nghiệp khó tiếp cận và phát sinh chi phí lớn, làm giảm tính cạnh tranh của hàng xuất khẩu. Tuy nhiên, cơ hội tỷ USD không thể bỏ lỡ. "Chúng tôi đang hướng đến thị trường Halal khi xuất khẩu chung sụt giảm, hy vọng đây là cánh cửa mới", bà Lý Kim Chi nói.

Theo các chuyên gia, Halal đang được nhiều người quan tâm chứ không chỉ cộng đồng Hồi giáo. Một số thị trường thông thường vẫn tích cực mua vì tính chất lượng, an toàn, bền vững của chứng nhận này. Ngược lại, doanh nghiệp có năng lực sản xuất được hàng Halal thì dễ tiếp cận được các thị trường khó tính.

Ông Võ Văn Hoan, Phó chủ tịch UBND TP HCM, cho rằng trong bối cảnh nền kinh tế thế giới có nhiều biến động, việc đa dạng hóa các thị trường xuất khẩu, khai mở các thị trường mới là chìa khóa vàng để đẩy mạnh xuất khẩu. Ông Tee Ramlan, Giám đốc Vietnam Halal Center (VHC), nói có khoảng 70 nền kinh tế mà Việt Nam có triển vọng xuất khẩu sản phẩm Halal.

"Thái Lan, Đài Loan đã xuất khẩu nhiều sản phẩm Halal rồi thì sao Việt Nam không xúc tiến", ông đặt vấn đề. Theo ông, bước đầu cần phát triển nguồn nhân lực, đào tạo lao động tay nghề cao cho ngành Halal.

Bà Phi Vân đề xuất tăng liên kết vùng giữa TP HCM và các tỉnh thành lân cận để nâng cao nhận thức về tiêu chuẩn Halal, hình thành chuỗi cung ứng khép kín từ vùng nguyên liệu – sản xuất đến nơi phân phối và xuất khẩu theo tiêu chuẩn này.

Vừa qua, Bộ Khoa học và Công nghệ đã phối hợp với Bộ Công Thương và cơ quan liên quan để xây dựng 4 tiêu chuẩn quốc gia về lĩnh vực Halal. Đây là bước ngoặt quan trọng sau khi Đề án "Tăng cường hợp tác quốc tế để xây dựng và phát triển ngành Halal Việt Nam đến năm 2030" được Chính phủ ban hành vào tháng 2.

Viễn Thông