Dòng vốn đầu tư R&D và hành trình thay đổi tư duy của doanh nghiệp

V.Dũng

(TBKTSG Online) - Các trung tâm nghiên cứu - phát triển (R&D) của doanh nghiệp đầu tư nước ngoài  (FDI) xuất hiện ở Việt Nam ngày một nhiều đang phần nào giúp khối doanh nghiệp nội định hình lại tư duy kinh doanh trong thời đại mới. Đây có thể là chất xúc tác để Việt Nam kỳ vọng thoát ra khỏi “cái mác” gia công dịch vụ khi hàm lượng R&D trong sản phẩm thật sự tăng lên.

Nhiều doanh nghiệp Việt Nam đã bắt đầu thay đổi tư duy đầu tư R&D để tạo sự đột phá cho sản phẩm. Ảnh: VCCI

Không còn nằm trong kế hoạch, những trung tâm R&D của các ông lớn công nghệ trên thế giới như Samsung, Qualcomm và mới đây nhất là LG đã dần thành hình ở Việt Nam. Với những động thái tích cực như vậy Việt Nam đã sẵn sàng đưa ra các thể chế, chính sách vượt trội để thu hút đầu tư vào lĩnh vực này. Điều này cũng tạo động lực lớn cho các doanh nghiệp nội thay đổi tư duy kinh doanh bằng cách nghiên cứu phát triển để tối ưu hóa sản phẩm. 

"Cứ điểm" mới của các trung tâm R&D

Gần đây, Việt Nam đón nhận nhiều thông tin tích cực về hoạt động R&D từ các tập đoàn công nghệ lớn khác như Qualcomm, Grab, Fujitsu, SAP, Google... Sự bùng phát của dịch Covid-19 càng củng cố thêm quyết tâm dịch chuyển cơ sở sản xuất tại Trung Quốc của các tập đoàn công nghệ. Trong xu hướng này, Việt Nam là một lựa chọn với những ưu thế về thị trường, nhân lực và giờ đây là cả tiềm năng về R&D.

Samsung đang tỏ ra là đơn vị quyết liệt nhất khi chính thức xây dựng Trung tâm R&D mới với mức đầu tư 220 triệu đô la và có quy mô lớn nhất khu vực Đông Nam Á tại Hà Nội. Đây là tòa nhà đầu tiên được Samsung Electronics xây dựng ở nước ngoài nhằm phục vụ hoạt động R&D của tập đoàn này.

“Samsung đã đầu tư hơn 17 tỉ đô la vào Việt Nam với các nhà máy sản xuất điện thoại, sản xuất hàng gia dụng và TV. Việc triển khai xây dựng Trung tâm R&D mới là một dấu mốc chiến lược trong lịch sử đầu tư của Samsung tại Việt Nam. Ngoài số vốn khổng lồ còn cho thấy tiềm năng nhân lực R&D tại quốc gia này về dài hạn”, ông Choi Joo Ho, Tổng Giám đốc Tổ hợp Samsung Việt Nam, cho biết.

Thực tế, không nhiều người biết rằng, các ứng dụng S Pen, S Note, Knox, Smart Switch... đều có dấu ấn của các kỹ sư Việt Nam. Tuy nhiên, dấu ấn R&D của người Việt sẽ rõ ràng hơn tại trung tâm R&D này, không chỉ trong lĩnh vực phát triển sản phẩm mà còn ở các lĩnh vực nghiên cứu đang là xu hướng của thế giới như trí tuệ nhân tạo (AI), internet vạn vật kết nối (IoT), dữ liệu lớn (big data), mạng 5G...

Theo chân người đồng hương Samsung, Tập đoàn LG cũng đã bắt đầu nuôi tham vọng lớn ở thị trường Việt Nam, không chỉ trong lĩnh vực sản xuất, mà cả trong lĩnh vực R&D. Mới đây, tập đoàn này đã ký biên bản ghi nhớ (MoU) thành lập một trung tâm R&D để thực hiện các giải pháp về linh kiện xe hơi và công nghệ thông tin tại Đà Nẵng. 

Hiện cả hai “ông lớn” điện tử Hàn Quốc đều đang biến Việt Nam thành cứ điểm sản xuất toàn cầu của mình với những động thái cụ thể. Điều này kỳ vọng “kích hoạt” dòng vốn đầu tư từ các tập đoàn lớn cho R&D tại Việt Nam.
Chuyên về các sản phẩm phần cứng và động lực học tập đoàn Bosh đã vận hành trung tâm R&D ở Việt Nam được 4 năm và đem lại kết quả tích cực. Trong khi đó, Grab cũng đã chia sẻ về việc đầu tư Trung tâm R&D với 160 kỹ sư tại TPHCM…

Đáng chú ý, theo thông tin từ Nikkei, hồi tháng 4 Google bắt đầu sản xuất smartphone giá rẻ mới nhất, dự kiến có tên Pixel 4A, với các đối tác ở phía Bắc Việt Nam. Google cũng lên kế hoạch sản xuất smartphone thế hệ kế tiếp Pixel 5 trong nửa sau năm 2020 ở Việt Nam. Ngoài ra, Qualcomm cũng chia sẻ kế hoạch đầu tư vào R&D tại Việt Nam để hợp tác với các doanh nghiệp nội địa sản xuất các thiết bị 5G và IoT  đón đầu xu hướng 5G tại Việt Nam.

Trong một chia sẻ mới đây, ông Thiều Phương Nam, Tổng Giám đốc Qualcomm khu vực Đông Dương nhận định, Việt Nam  đã trở thành công xưởng lớn sản xuất thiết bị di động. Bản thân ông hy vọng trong tương lai, nơi đây sẽ trở thành trung tâm thiết kế, trung tâm R&D của thế giới với nhiều doanh nghiệp công nghệ hàng đầu lựa chọn để xây dựng các trung tâm R&D. 

Việc thúc đẩy nghiên cứu, phát triển giúp Việt Nam cạnh tranh trong vai trò là nhà sản xuất công nghệ cao hơn là thay thế vai trò công xưởng giá rẻ từ Trung Quốc. R&D có thể được xem như là “cánh cửa thần kỳ” đưa Việt Nam bước ra thế giới với một tâm thế khác.

Doanh nghiệp nội từng bước thay đổi tư duy

Sự tăng nhiệt đầu tư các trung tâm R&D của các doanh tập đoàn lớn trong thời gian qua cũng tạo ra môi trường để Việt Nam phân định rõ ràng hơn về sự lựa chọn của mình. Trong đó trở thành công xưởng gia công hay trung tâm R&D? Trước đây, các nước trong khu vực, thậm chí các nền kinh tế phát triển như Hàn Quốc, Nhật cũng là trung tâm gia công nhưng đã biết đầu tư cho R&D để bứt phá khi vươn ra thị trường quốc tế.

Nhiều chuyên gia nhận định, xu hướng trong khu vực cũng cho thấy Thái Lan hay Malaysia thiên về ngành sản xuất công nghệ cao hơn là muốn trở thành công xưởng giá rẻ của thế giới. Chỉ có hoạt động R&D mạnh mẽ mới giúp Việt Nam cạnh tranh trong vai trò trở thành nước sản xuất công nghệ cao hơn là thay thế vai trò công xưởng giá rẻ từ Trung Quốc.

Tuy nhiên để đạt được điều này cần một hành trình dài thay đổi tư duy kinh doanh và phát triển từng cấp độ nghiên cứu của các doanh nghiệp nội. Mô hình điển hình nhất của phát triển công nghiệp hỗ trợ tiến tới R&D tại Việt Nam là VinGroup với hai dòng sản phẩm xe Vinfast và điện thoại VinSmart.

Trong lĩnh vực xe điện, Vinsfast mua bản quyền sản xuất công nghệ pin lithium của LG. Nhờ đó, VinGroup sẽ có dây chuyền sản xuất pin lithium riêng, có được nhiều chuyên gia hàng đầu, đào tạo được lớp nhân lực mới phù hợp với công nghệ phát triển để sẵn sàng cho bước chuyển sản xuất các sản phẩm R&D của mình.

Hay hệ sản phẩm của Vinsmart đều dựa trên nền tảng nhập ngoại, hoàn thành chuối công nghiệp hỗ trợ của riêng VinGroup, từ đó thúc đẩy R&D. Tuy nhiên, quá trình này của VinGroup mới chỉ diễn ra trong vòng ba năm và đang chỉ ở mức bắt đầu nghiên cứu. Để VinGroup có thể có một sản phẩm R&D của riêng mình thì vẫn còn phải mất thêm nhiều nhiều thời gian nữa. Nhưng đó là con đường phát triển cho công nghiệp hỗ trợ Việt Nam nếu muốn trở thành một trung tâm R&D.

Tỷ lệ doanh nghiệp đầu tư cho R&D so với các nước trong khu vực.

Trên thực tế, không có nhiều doanh nghiệp đủ tiềm lực như Vingroup để nghiên cứu những sản phẩm chen vào chuỗi giá trị cao nhưng cũng đã ý thức đầu tư bài bản cho R&D. Họ làm điều này để kỳ vọng sự đột phá cho chính sản phẩm của mình trên thị  trường nhằm cải thiện các chỉ số kinh doanh trước mắt.

Cụ thể, Công ty cổ phần Bóng đèn phích nước Rạng Đông đã 5 năm liên tiếp thực hiện việc trích 20% lợi nhuận sau thuế cho nghiên cứu, phát triển khoa học, công nghệ. Điều này góp phần đưa Rạng Đông trở thành một trong những doanh nghiệp có tỷ lệ trích lợi nhuận đầu tư R&D thuộc top đầu trong các doanh nghiệp trên sàn niêm yết.

Doanh nghiệp này đã sớm thành lập trung tâm nghiên cứu và phát triển từ năm 2011, với hơn 40 nhà khoa học từ các viện nghiên cứu, trường đại học lớn. Hàng năm họ vẫn cho ra đời những sản phẩm mới đột phá ứng dụng vào mọi lĩnh vực nông nghiệp hay chiếu sáng nhân tạo duy trì tăng trưởng doanh thu bình quân trong 10 năm qua đạt 13%/năm.

Hay như Công ty cổ phần Vicostone đạt mức tăng trưởng bình quân doanh thu và lợi nhuận lần lượt là 30%/năm và 80%/năm trong 10 năm qua. Ông Hồ Xuân Năng, Chủ tịch HĐQT Vicostone từng cho biết, để đạt được kết quả này doanh nghiệp phải đầu tư bốn trung tâm, phòng R&D, ba viện nghiên cứu và trường đại học cùng với việc trích 2% doanh thu hàng năm làm chi phí nghiên cứu.

Mới đây nhất, Huro Probiotics - một thành viên của PAN Group vừa được công bố tham gia dự án nghiên cứu, phát triển, sản xuất sản phẩm phòng ngừa Covid-19 mang tên SPOR-COV cùng hai đối tác khác của Anh là Destiny Pharma và SporeGen. Khi quy trình nghiên cứu hoàn tất, doanh nghiệp Việt còn được nhận chuyển giao công nghệ, nội địa hóa sản xuất phục vụ trong nước và xuất khẩu thành phẩm SPOR-COV.

Câu chuyện của Huro là ví dụ mới nhất cho định hướng đầu tư cho R&D mà các doanh nghiệp theo đuổi những năm qua. Nó cũng cho thấy doanh nghiệp Việt hoàn toàn có thể tiến ra thế giới, tham gia giải quyết những vấn đề toàn cầu nhờ động lực là nghiên cứu & phát triển.

Tuy vậy số lượng doanh nghiệp nhận thức được sự cần thiết của việc đầu tư R&D đang chiếm tỷ lệ thấp. Thậm chí một số doanh nghiệp trích lập Quỹ phát triển khoa học, công nghệ hàng năm, nhưng không dùng đến, sau đó phải hoàn nhập.

Một khảo thực hiện bởi Khối Thương mại và Cạnh tranh thuộc Nhóm Ngân hàng Thế giới gần đây cho biết, các doanh nghiệp Việt Nam chi 1,6% doanh thu hàng năm cho hoạt động R&D, thấp hơn nhiều quốc gia trong khu vực như Lào (14,5%), Philippines (3,6%), Malaysia (2,6%), Campuchia (1,9%). Số doanh nghiệp chi đầu tư R&D ở các công ty nhỏ khá thấp (9%) so với các công ty vừa và lớn (26%).

Đầu tư vào R&D có chi phí cao, thời gian thu hồi vốn dài, hiệu quả có thể không như mong muốn… hiến nhiều doanh nghiệp chưa quan tâm. Không thể phủ nhận vai trò R&D trong sự đổi mới, phát triển dài hạn của doanh nghiệp. thực hiện như thế nào vẫn hoàn toàn phụ thuộc vào định hướng và quyết tâm của chính doanh nghiệp. Với việc dòng vốn FDI vào R&D ngày một nhiều có thể sẽ là môi trường tốt giúp cho khối nội thay đổi tư duy.