Thoạt nhìn, Liu Yijia (hơn 40 tuổi) - chủ một công ty xuất khẩu ngoài 40 tuổi ở tỉnh Chiết Giang, Li Wei (hơn 20 tuổi) - giám đốc quan hệ công chúng ở Thâm Quyến và Feng Mei - giám đốc một doanh nghiệp nhà nước đã nghỉ hưu Giang Tô chẳng có mấy điểm chung.
Tuy nhiên, họ lại có cùng mục tiêu là tìm kiếm lợi tức từ các khoản đầu tư của bản thân. Điều không may là cả ba đã phải chịu hậu quả từ sự sụp đổ của mô hình cho vay ngang hàng (P2P) trực tuyến và ủy thác đầu tư dành cho người giàu.
Năm 2017, Liu Yijia, Li Wei và Feng Mei cùng hàng triệu người gửi tiền tiết kiệm vào các chương trình đầu tư hứa hẹn lợi nhuận hàng năm hai con số. Đó là một sức hút lớn so với lãi suất tiền gửi 1,75% và lãi suất tài khoản thanh toán 0,3% một năm tại các ngân hàng truyền thống.
Ba năm sau, cả ba đều thất vọng vì chẳng những không nhận được lợi nhuận như đã hứa mà còn mất trắng số tiền gốc.
Bức biếm họa ví các chương trình cho vay ngang hàng ở Trung Quốc trước đây tương tự những quả mìn chờ phát nổ. Ảnh: SCMP
Theo ước tính, hàng triệu, nếu không muốn nói là hàng chục triệu người Trung Quốc đã phải chịu thiệt hại do sự sụp đổ của các chương trình cho vay ngang hàng. Khoảng 800 tỷ nhân dân tệ (119 tỷ USD) vẫn còn bị nợ lại, tính đến cuối tháng 6, sau khoảng 3,5 năm chính phủ nước này mạnh tay siết hình thức vay ngang hàng.
"Ít nhất tám người tôi biết, bao gồm bạn bè, đồng nghiệp và người thân, là nạn nhân của các ứng dụng P2P khác nhau," Li nói, "Chúng tôi không thể lấy lại tiền của mình. Chúng tôi đã gọi cảnh sát nhưng không có sự trợ giúp nào".
Li kể rằng, ngày trước, mọi người đều nói về khởi nghiệp và đổi mới. Họ cảm thấy P2P rất cao cấp, sáng tạo và được chính phủ khuyến khích. Những người quanh Li đều bị cám dỗ bởi lãi suất hứa hẹn của P2P. Nhưng bây giờ, họ còn không muốn nhắc tới chuyện này nữa.
Vài tháng gần đây, hai người bạn của Li cũng trở thành nạn nhân khi một chương trình huy động vốn không hoàn trả tiền cho họ. "Tôi thề sẽ không bao giờ đầu tư vào các sản phẩm tài chính ở Trung Quốc, dù là của nhà nước hay tư nhân", Li tuyên bố.
Đến nay, ngành công nghiệp cho vay ngang hàng ở Trung Quốc đã gần như biến mất. Chỉ 15 nền tảng P2P còn hoạt động tại thời điểm cuối tháng 8, giảm 99,5% so với 2.835 nền tảng vào hai năm trước. Hàng chục triệu nhà đầu tư Trung Quốc đã mất tiền tiết kiệm, theo Ủy ban Giám sát Bảo hiểm và Ngân hàng Trung Quốc.
Hiện chưa rõ số lượng nhà đầu tư P2P ở Trung Quốc chính xác là bao nhiêu. Tuy nhiên, giới chức tài chính nước này ước tính con số đã giảm 88% từ đầu năm 2019 đến cuối tháng 8 năm nay.
Một báo cáo riêng của Ủy ban Chuyên gia Quốc gia về Công nghệ An ninh Tài chính Internet cho biết ít nhất 50 triệu người tham gia vào P2P tại thời điểm cuối tháng 6 năm 2018. Mỗi người đầu tư khoảng 22.788 nhân dân tệ (3.400 USD).
Liu Yijia bị hấp dẫn bởi một tài liệu quảng cáo từ Tập đoàn JC có trụ sở tại Hàng Châu, cung cấp "các sản phẩm quản lý tài sản" hứa hẹn lợi nhuận hàng năm là 12%. Ông đã đầu tư số tiền tối thiểu là một triệu nhân dân tệ (tương đương 148.000 USD). Tập đoàn JC tuyên bố rằng họ đã ký thỏa thuận với nhiều chính quyền địa phương để xây dựng "những thị trấn nhỏ duyên dáng".
Công ty này quản lý ít nhất 350 "quỹ tư nhân" và huy động được khoảng 10 tỷ USD trước khi trụ sở chính bị cảnh sát đột kích và người sáng lập bị bắt vì cáo buộc gây quỹ bất hợp pháp vào tháng 4/2019.
Feng Mei cũng bị thuyết phục bởi lợi nhuận cao từ JC, và đầu tư 2,6 triệu nhân dân tệ (388.000 USD). Còn Li, tuy điều kiện không tốt bằng Liu và Feng vì chỉ sống bằng tiền lương hàng tháng, cũng mạo hiểm đầu tư khoản tiết kiệm cả đời là 200.000 nhân dân tệ (30.000 USD) thông qua một ứng dụng trên điện thoại.
"Các khách hàng của tôi, hầu hết là người giàu có, đang rất gay gắt. Họ tức giận vì sự thiếu sót của quy trình xét xử đối với những trường hợp này", Zhong Jian, luật sự tại Công ty Luật DHH, đại diện cho hàng chục nhà đầu tư trong các vụ kiện chống lại một số nhà cung cấp sản phẩm quản lý tài sản, cho biết.
Theo Zhong, các khách hàng của ông luôn nghĩ bản thân là người hưởng lợi từ sự cải cách và mở cửa của Trung Quốc. Nhưng sau khi bong bóng vỡ, họ thấy mình không còn cách nào để bảo vệ quyền lợi. Từ khi nộp đơn kiện vào năm ngoái đến nay, họ hầu như không thấy tiến triển.
Các chương trình cho vay P2P sử dụng tiền đầu tư từ cộng đồng để cho người khác vay. Dù không được khuyến khích, mô hình này ban đầu vẫn được chính phủ Trung Quốc chấp nhận do cung cấp giải pháp hiệu quả và sáng tạo để kết nối cung và cầu vốn.
Đây là lựa chọn thay thế dễ dàng cho các ngân hàng, thường chỉ yêu cầu một vài thao tác trên điện thoại di động để chuyển tiền từ tài khoản ngân hàng sang. Tuy nhiên, do không có sự giám sát của chính phủ, nạn gian lận đã tràn lan, với nhiều nền tảng thực chất là mô hình lừa đảo Ponzi (kim tự tháp).
Joe Zhang - chuyên gia kỳ cựu trong ngành tài chính Trung Quốc, hiện là chủ tịch của Slow Bull Capital, cho biết suy thoái tài chính đã khiến các ngân hàng đưa ra mức lãi suất tiền gửi tiết kiệm thấp hơn. Cùng với việc thiếu sự giám sát về mặt quy định, Trung Quốc trở thành mảnh đất màu mỡ cho P2P.
Tangxiaoseng, một nền tảng P2P có trụ sở tại Thượng Hải, đã huy động được 59 tỷ nhân dân tệ (8,8 tỷ USD) từ 2,77 triệu nhà đầu tư giai đoạn 2012 - 2018. Công ty này sụp đổ, ôm khoản nợ 5 tỷ nhân dân tệ với 110.000 nhà đầu tư. Người đứng đầu - Wang Li bị kết án tù chung thân. Ba giám đốc điều hành khác bị phạt tù lên đến 14 năm.
Nhiều người đổ tiền vào Tangxiaoseng và các nền tảng tương tự khác cũng không thể lấy lại tiền sau khi những công ty này sụp đổ. Một số người may mắn đòi được thì phải tốn nhiều thời gian và chấp nhận chịu lỗ lớn. Ví dụ trong vụ gian lận của Ezubao, các nhà đầu tư thu hồi được khoảng 35% số tiền đã bỏ ra.
Ezubao là mô hình Ponzi lớn nhất của Trung Quốc, thu hút hơn 50 tỷ nhân dân tệ từ khoảng 900.000 nhà đầu tư bằng các dự án giả mạo. Năm 2017, giám đốc công ty Ding Ning lãnh án tù chung thân, bị phạt 100 triệu nhân dân tệ và 500.000 nhân dân tệ tài sản cá nhân bị tịch thu.
Theo dữ liệu của chính phủ Trung Quốc, tổng giá trị các khoản vay của tất cả các nền tảng P2P của Trung Quốc, bao gồm những nền tảng đã bị đóng cửa, vào khoảng 7.800 tỷ nhân dân tệ (1.200 tỷ USD). Con số này rất nhỏ so với 170.000 tỷ nhân dân tệ dư nợ ngân hàng vào cuối tháng 9.
Ngoài ra, khoản lỗ 800 tỷ nhân dân tệ chỉ chiếm một phần nhỏ tài sản gia đình của Trung Quốc. Chỉ trong tháng qua, 9.950 tỷ nhân dân tệ đã được các hộ gia đình nước này gửi vào ngân hàng. Điều đó có nghĩa việc Bắc Kinh kìm hãm các chương trình P2P ít ảnh hưởng đến sự ổn định hệ thống tài chính.
Các nhà đầu tư như Liu và Feng thì vẫn đang theo đuổi các vụ kiện chống lại JC cùng khoảng 3.000 người khác. Tuy nhiên, các nguồn lực điều tra kinh tế và tư pháp của Trung Quốc được coi là không đủ để điều tra chính xác tất cả các vụ việc. "Các thỏa thuận thương lượng có thể hiệu quả hơn trong nhiều trường hợp như vậy", Zhao Xijun, Phó hiệu trưởng Trường Tài chính của Đại học Renmin đánh giá.
Phiên An (theo SCMP)