Một chủ sở hữu công ty xuất khẩu 40 tuổi ở tỉnh Chiết Giang, một giám đốc bộ phận PR 20 tuổi ở Thâm Quyến và giám đốc điều hành một doanh nghiệp nhà nước đã nghỉ hưu sống ở tỉnh Giang Tô đều không có mấy điểm chung khi lẫn vào trong 1,4 tỷ dân của Trung Quốc.

Mù quáng chạy theo lợi nhuận hấp dẫn

Giống nhiều người khác, họ có chung mục tiêu đó là tìm kiếm lợi nhuận từ các khoản đầu tư. Nhưng không may rằng, họ đã rơi vào nhóm "những nạn nhân tài chính" của Trung Quốc. Họ là những người đã hứng chịu sự sụp đổ bất ngờ của nhiều nền tảng cho vay ngang hàng (P2P) và các chương trình ủy thác đầu tư đặc biệt phù hợp với những nhà đầu tư giàu có, giúp họ kết nối với nhau. 

Năm 2017, Liu Yijia đến từ tỉnh Chiết Giang, Li Wei từ Thâm Quyến và Feng Mei từ Giang Tô đã cùng hàng triệu người Trung Quốc khác gửi tiền tiết kiệm của mình vào các chương trình đầu tư, hứa hẹn lợi nhuận hàng năm sẽ được nhân lên gấp đôi. Đây là một điều cực kỳ hấp dẫn so với lãi suất tiền gửi 1 năm tại các ngân hàng là 1,75% và lãi suất thanh toán là 0,3% tại các ngân hàng truyền thống.

3 năm sau đó, cả 3 người đều thất vọng vì lợi nhuận thu về không như kỳ vọng, không những thế họ còn mất trắng cả khoản đầu tư ban đầu. Nhìn chung, theo ước tính, hàng triệu, thậm chí là hàng chục triệu công dân Trung Quốc đã phải chịu thiệt hại lớn do sự sụp đổ của các nền tảng cho vay P2P. Theo Guo Shuqing, nhà lập pháp tài chính hàng đầu Trung Quốc, sau khi chính phủ đưa ra động thái cứng rắn với lĩnh vực này hơn 3 năm trước, vẫn còn khoảng 800 tỷ CNY (119 tỷ USD) nợ chưa được thanh toán tính đến cuối tháng 6/2020.

Li chia sẻ: "Ít nhất có 8 người mà tôi biết, bao gồm cả bạn bè, đồng nghiệp, người thân là nạn nhân của những ứng dụng P2P khác nhau. Chúng tôi không thể lấy lại tiền. Chúng tôi đã báo cảnh sát nhưng cũng không có tác dụng."

Ông nói thêm: "Trước đây, mọi người đều bán tán về hoạt động kinh doanh lớn và sự đổi mới. Tôi cảm thấy P2P là một điều gì đó rất hiện đại và sáng tạo, được chính phủ khuyến khích. Không ai xung quanh tôi hứng thú với nó, nhưng giờ đây chúng tôi còn không muốn nhắc đến nó. Tôi sẽ không bao giờ đầu tư vào các sản phẩm tài chính ở Trung Quốc, dù là nhà nước hay tư nhân. "

Theo Ủy ban Điều tiết Bảo hiểm và Ngân hàng Trung Quốc (CBIRC), ngành công nghiệp cho vay ngang hàng ở nước này gần như đã biến mất, tính đến cuối tháng 8 chỉ còn 15 nền tảng còn hoạt động, giảm 99,5% so với 2.895 vào 2 năm trước. Khi đó, hàng chục triệu nhà đầu tư đã mất tiền. Con số thực tế của các nhà đầu tư P2P tại đại lục hiện vẫn chưa rõ, nhưng cơ quan giám sát ngành tài chính của nước này ước tính tổng số đã giảm 88% kể từ đầu năm 2019 đến cuối tháng 8 năm nay.

Một báo cáo khác của Ủy ban Chuyên gia Quốc gia về Công nghệ An ninh Tài chính Internet (NCEIFST) cho biết đã có ít nhất 50 triệu nhà đầu tư P2P vào cuối tháng 6/2018, với mỗi người đầu tư khoảng 22.788 CNY (3.400 USD).

Liu đã bị thu hút bởi hoạt động này sau khi đọc nội dung quảng cáo từ JC Group, họ cung cấp các sản phẩm quản lý tài sản hứa hẹn mang lại lợi nhuận hàng năm là 12%. Ông đã đầu tư số tiền tối thiểu là 1 triệu CNY (148.000 USD), khi JC Group cho biết họ đã ký kết thỏa thuận với nhiều chính quyền địa phương để xây dựng những thị trấn nhỏ.

Công ty này quản lý ít nhất 350 "quỹ tư nhân" và huy động được khoảng 10 tỷ USD. Sau đó, hồi tháng 4/2019, trụ sở chính tại Mỹ bị cảnh sát thực hiện cuộc bố ráp và nhà sáng lập bị bắt vì cáo buộc huy động vốn bất hợp pháp.

Zhong Jian – đối tác tại DHH Law Firm, đại diện cho hàng chục nhà đầu tư trong vụ kiện chống lại một số nhà cung cấp sản phẩm quản lý tài sản, cho hay: "Các khách hàng của tôi, hầu hết họ là những người giàu có, đang cực kỳ tức giận. Họ không hài lòng về sự thiếu sót trong quy trình xét xử đối với các trường hợp này."

Ông nói thêm: "Họ luôn nghĩ rằng mình là người chiến thắng hoặc hưởng lợi từ việc Trung Quốc cải cách và mở cửa. Nhưng sau khi quả bong bóng vỡ tung, họ nhận ra rằng không có cách nào để bảo vệ quyền lợi của mình. Kể từ khi nộp đơn kiện vào năm ngoái, mọi thứ có rất ít tiến triển."

Jian nhận định: "Người giàu ban đầu hoàn toàn tin tưởng và ủng hộ hệ thống, nhưng bây giờ họ đang nghi ngờ. Nếu mất niềm tin vào môi trường đầu tư trong nước, thì chắc chắn tài sản của họ sẽ đi ra nước ngoài."

Feng đến từ Giang Tô cũng cảm thấy hấp dẫn bởi mức lợi nhuận cao mà JC Group hứa hẹn và đã đầu tư 2,6 triệu CNY (388.000 USD). Trong khi đó, dù chỉ sống với tiền lương hàng tháng, Li đến từ Thâm Quyến cũng mạo hiểm lấy khoản tiền tiết kiệm của mình để đầu tư với 200.000 CNY (30.000 USD) qua một ứng dụng trên điện thoại.

Các nền tảng P2P sụp đổ, nhà đầu tư không lấy lại được tiền

Các chương trình cho vay P2P sử dụng tiền đầu tư từ công chúng cho những người khác vay. Dù không được giới chức khuyến khích, nhưng ban đầu, chính phủ Trung Quốc cũng chấp nhận hình thức này, khi mức độ phổ biến của P2P ngày càng tăng lên, bởi nó mang đến sự kết nối cung cầu và vốn một cách hiệu quả, sáng tạo.

P2P cung cấp một giải pháp thay thế dễ dàng cho các ngân hàng, thường là chỉ yêu cầu một vài thao tác đơn giản trên smartphone để chuyển tiền từ tài khoản tiết kiệm ngân hàng. Tuy nhiên, trong trường hợp không có sự giám sát của chính phủ, các vụ lừa đảo đã diễn ra tràn lan, với nhiều nền tảng đã lên kế hoạch Ponzi nhằm sử dụng tiền mới để thanh toán lãi cho người khác.

Joe Zhang – một chuyên gia kỳ cựu trong ngành tài chính Trung Quốc, hiện là chủ tịch của Slow Bull Capital, cho biết suy thoái tài chính khiến các ngân hàng phải đưa ra lãi suất thấp hơn và quy định đi vay gắt gao đã tạo cơ hội cho các chương trình P2P phát triển mạnh mẽ.

Một trong những ví dụ điển hình là Tangxiaoseng có trụ sở tại Thượng Hải, đã huy động được 59 tỷ CNY (8,8 tỷ USD) từ 2,77 triệu nhà đầu tư từ năm 2012 đến 2018. Công ty này đã sụp đổ vì không thể trả khoản nợ 5 tỷ CNY cho 110.000 nhà đầu tư, người đứng đầu Wang Li bị kết án tù chung thân và 3 giám đốc điều hành khác phải ngồi tù 14 năm. 

Thông thường, nhà đầu tư bất ngờ nhận ra rằng họ không thể rút tiền từ một kế hoạch đầu tư. Tình trạng này được người Trung Quốc gọi là "Bao Lei", có nghĩa là quả mìn đã phát nổ. Điều này đã khiến hàng loạt người trở thành nạn nhân của hoạt động đầu tư và họ không thể lấy lại số tiền đã mất. Đối với những người may mắn lấy lại được một số tiền, quá trình này có thể kéo dài và khiến họ cũng mất không ít tiền. 

Một trong những vụ gian lận lớn nhất là Ezubao, đã thu hút được hơn 50 tỷ CNY từ khoảng 900.000 nhà đầu tư trên khắp đất nước bằng những dự án với lợi nhuận "ma" từ tháng 6/2014 đến tháng 12/2015. Sau đó, năm 2017, giám đốc công ty là Ding Ning bị kết án tù chung thân, nhận án phạt 100 triệu CNY và thu hồi 500.000 CNY tài sản cá nhân.

Cho đến nay, những nhà đầu tư như Liu và Feng cùng 3.000 người khác vẫn theo đuổi các vụ kiện pháp lý chống lại JC Group. Tuy nhiên, nguồn lực điều tra kinh tế và tư pháp của Trung Quốc lại không đủ để xử lý toàn bộ vụ việc.

Bất chấp những tranh cãi, các ngân hàng "ngầm", bao gồm các kế hoạch P2P, chỉ đóng vai trò nhỏ trong hệ thống tài chính của Trung Quốc. Theo dữ liệu của chính phủ, khoản vay của các nền tảng P2P – bao gồm cả những công ty đã ngừng hoạt động, là khoảng 7,8 nghìn tỷ CNY (1,2 nghìn tỷ USD). Con số này là rất nhỏ so với khoản dư nợ ngân hàng vào cuối tháng 9.

Ngoài ra, khoản lỗ 800 tỷ CNY cũng chỉ chiếm một phần nhỏ trong tài sản hộ gia đình Trung Quốc. Chỉ trong tháng 9, các gia đình Trung Quốc đã gửi 9,95 nghìn tỷ CNY vào ngân hàng. Điều này có nghĩa là việc Bắc Kinh thắt chặt kiểm soát lĩnh vực P2P có ảnh hưởng không nhiều đến sự ổn định tài chính.

Tham khảo SCMP