• Kẻ sát nhân thuận tay trái
• Cuộc chơi thú vị của nhóm nghệ sĩ tay trái
• Trẻ thuận tay trái thích đến trường hơn

Ngày nay, “định kiến bên trái” đã không còn, nhưng giới khoa học vẫn luôn tò mò về nguồn gốc thực sự của hiện tượng thuận tay phải và tay trái. Họ đưa ra vô số giả thuyết, thậm chí vin vào những đoạn gene bí ẩn quyết định thiên hướng tay thuận, nhưng cuối cùng vẫn chưa thể thống nhất được câu trả lời.

Đơn hay đa gene

Hiện nay, một bộ phận ủng hộ giả thuyết định mệnh của bàn tay được quyết định lúc người mẹ mang thai. Thiên hướng tay thuận phát triển rất sớm, được định hình trong hệ thống sinh học từ trước khi được sinh ra, dưới dạng một hormone đặc biệt là kết quả của hoạt động gene của tủy sống trong tử cung từ khoảng tuần thứ 8 của thai kỳ.

Cho đến khoảng tuần thứ 13, đứa trẻ thuận tay nào thì sẽ mút ngón tay cái của bàn tay phía bên đó, hoặc tay thuận thường hay để gần miệng đứa trẻ trong siêu âm thai nhi. Thiên hướng này tiếp tục phát triển sau khi chúng được sinh ra, dần ổn định khi đứa trẻ bắt đầu cầm bút tập vẽ những nét nguệch ngoạc đầu tiên trong đời. Và nếu không có bất cứ tổn thương hay sự “ép buộc” nào đến từ phía bố mẹ thì bàn tay thuận sẽ giữ mãi cho đến lúc trưởng thành.

Tranh cãi về nguồn gốc thực sự của hiện tượng thuận tay phải và tay trái chưa có hồi kết.

Khoa học tin rằng, quá trình này là bất biến, đã tồn tại từ hàng trăm ngàn năm, nhưng không thể “tự nhiên mà có”. Các kết quả nghiên cứu gọi tên khái niệm “bất cân xứng” của tủy sống, ám chỉ nhiều khác biệt trong phần trái và phải của tủy sống có chức năng kiểm soát chuyển động của cánh tay và chân từ tuần thứ 8 đến tuần thứ 12 của thai kỳ.

Giai đoạn này chứng kiến những thay đổi mạnh mẽ của biểu hiện gene diễn ra trong các dây cột sống đang phát triển của thai nhi, tạo nên một số “bất cân xứng” chưa hề được khám phá trước đây. Thông qua các xung điện được truyền từ nhiều phần của cột sống đến các chi, đặc biệt là tay và cánh tay, những “bất cân xứng” đặc biệt sẽ xác định một người thiên về dùng tay phải hay tay trái.

Những người ủng hộ giả thuyết “bất cân xứng” tin rằng yếu tố độc đáo này chịu sự chi phối mạnh mẽ bởi các yếu tố môi trường, tác động đến cách thức hoạt động của các enzyme xung quanh thai nhi đang phát triển, từ đó thay đổi cách gene của chúng có thể tự biểu hiện.

Theo đó, việc thuận tay nào không liên quan đến não bộ hay sự phát triển thần kinh, tức là thai nhi đã có thể chuyển động và chọn một bàn tay yêu thích trước khi não bắt đầu kiểm soát cơ thể. Lý giải xuất phát từ quãng thời gian xuất hiện các “bất đối xứng” từ tuần 8 tới 12 của thai kỳ, khi vỏ não vận động và tủy sống vẫn chưa thực sự có sự kết nối, nhưng việc bào thai thuận tay phải hay tay trái thì dường như đã được xác định.

Dù nhận được nhiều quan tâm, thế nhưng giả thuyết về sự bất cân xứng vẫn chưa làm thoả mãn giới khoa học. Nhiều nghiên cứu trên các cặp song sinh và nhiều thế hệ trong gia đình cho thấy tồn tại gene bí ẩn liên quan tới thiên hướng thuận tay trái hoặc phải. Khoảng giữa những năm 1980, giả thuyết “một gene - một tay thuận” bùng nổ, tập trung đi sâu giải mã khả năng chỉ có một gene duy nhất chi phối tay thuận ở người. Trường hợp gene LRRTM1 làm tăng cơ hội thuận tay trái là minh chứng điển hình.

Ở những cá nhân xuất hiện các thay đổi bất thường dày đặc trên LRRTM1, nghĩa là một hoặc cả hai alen của LRRTM1 đều đột biến, khả năng cao là thuận tay trái. Để giải thích cho đột biến kiểu này, ý tưởng kỳ quặc được đưa ra liên quan tới việc những bà mẹ bị căng thẳng khi mang thai.

Tuy nhiên, nghiên cứu di truyền hiện đại phủ nhận quan điểm đơn gene. Sự xuất hiện của nghiên cứu tương quan toàn bộ nhiễm sắc thể (GWAS) cho thấy, các biến dị di truyền tay thuận “lơ lửng” đâu đó giữa các ADN “rác” (hay những đoạn gene không mã hoá thuộc về góc tối của di truyền học), và chúng sẽ tác động lẫn nhau để chi phối thiên hướng tay thuận.

Ví dụ, khám phá ít nhất 41 vùng gene có tương quan với thuận tay trái đã tạo nên trào lưu giả thuyết “đa gene - một tay thuận”. Thú vị hơn, nhiều gene khác như PCSK6 chẳng hạn, nắm giữ liên hệ trực tiếp tới sự phát triển bất đối xứng phải - trái trong cơ thể, từ đó thông qua đột biến alen để quyết định bàn tay “cầm bút” của một đứa trẻ. Giới khoa học nghi ngờ, đột biến càng tập trung nhiều về bên nào thì thiên hướng tay thuận sẽ dần định hướng theo chính bên đó.

Đặt chỗ trước trong não

Cuộc tranh cãi về nguồn gốc của tay thuận chưa dừng lại bởi lẽ giới khoa học đang dần hé lộ một số bằng chứng cho thấy sự tham gia của não bộ vào quá trình xác định tay thuận. Nghiên cứu gần đây phát hiện bốn vùng của bộ gene có ảnh hưởng đến một loạt các hoạt động của bàn tay trái và phải.

Nhiều khả năng xu hướng tay thuận là biểu hiện của hiện tượng bộ não thiên về một bên.

Ba trong số bốn vùng này liên quan đến sự phát triển và cấu trúc não, khi chứa các gene mang đột biến tạo protein mã hoá vi cấu trúc hình ống (tạo thành một phần của bộ xương tế bào cung cấp cấu trúc và hình dạng cho tế bào chất của tế bào nhân chuẩn). Những protein này nắm giữ vai trò quan trọng đối với sự phát triển của tế bào thần kinh, cũng như định hình khả năng thích ứng của não bộ với các thay đổi từ môi trường.

Từ đây, nhiều người hoài nghi chính hoạt động gene trong não, tùy thuộc vào bán cầu nào hoạt động mạnh nhất, sẽ xác định ai đó thuận tay phải hay thuận tay trái.

Trên thực tế, bộ não được cấu tạo từ hai nửa tương tự nhau, trong đó bán cầu trái liên quan đến ngôn ngữ cùng khả năng vận động, còn bán cầu não phải chịu trách nhiệm cho một số chức năng nhận thức như chú ý, xử lý các hình dạng và mô hình thị giác. Điểm đặc biệt của bộ não là một bán cầu sẽ trội hơn về quá trình nhận thức, từ đó liên hệ với năng lực phát triển nhận thức. Một số nghiên cứu trong năm 2019 xác định, nhiều khả năng xu hướng tay thuận là biểu hiện của hiện tượng bộ não thiên về một bên, và các bằng chứng khảo cổ khiến không ít người bất ngờ.

Trong hành trình giải mã thiên hướng tay thuận ở người, giới khoa học xác nhận manh mối không phải tìm thấy ở tay mà lại xuất hiện ở trên răng và xương hàm trên của các hoá thạch, vốn tồn tại rất lâu với các vết xước hoặc rãnh được bảo tồn tương đối tốt. Một số vết xước kì lạ trên bốn chiếc răng cửa của người Neanderthal (chủng người có quan hệ họ hàng gần nhất với người hiện đại) ở châu Âu có bố cục rõ nét hướng dốc về bên phải. Giả thuyết đưa ra rằng tay không thuận nắm chặt và răng cắn vào vật liệu, còn tay thuận sẽ thao tác chế tạo. Phát hiện này khiến nhiều chuyên gia nhận định về khả năng người cổ đại đã thuần thục sử dụng tay phải trong các hoạt động đập, mài hoặc bào mòn để tạo nên công cụ lao động, từ đó tác động nhiều hơn về phía bên phải của khuôn mặt và gây ra nhiều vết tích lệch phải trên răng.

Trong cơ thể, não trái điều khiển phần cơ thể bên phải và não phải điều khiển phần còn lại. Các dấu vết khảo cổ cho thấy sự thiên về tay phải của người cổ đại, kết nối với nhiều nghiên cứu chứng minh bán cầu não trái liên quan đến năng lực vận động cho thấy mối liên hệ nào đó giữa tay thuận và sự phân chia hoạt động của não... lệch về một bán cầu.

Các hoán vị và tổ hợp của các đột biến gene tác động đến thiên hướng tay thuận.

Giới chuyên gia liên tưởng hiện tượng tay thuận đã được “đặt gạch” chỗ trong não tương tự như khả năng ngôn ngữ. Đối với phần lớn mọi người, phần não có trách nhiệm kiểm soát ngôn ngữ xuất hiện ở bán cầu trái, nên họ thường thuận tay phải và cũng chiếm đa số trong xã hội. Tuy nhiên, vẫn chưa xuất hiện bằng chứng khoa học khẳng định chắc chắn hiện tượng này, khi có người thuận tay trái nhưng năng lực ngôn ngữ lại thuộc dạng... cực khủng. 

Bất chấp các giả thuyết, cho tới nay bí ẩn về thiên hướng tay thuận, đặc biệt là những người thuận tay trái, vẫn chưa thể được giải mã. Khoa học thậm chí còn tham vọng dự đoán (với độ chính xác cao) liệu một đứa trẻ sẽ thuận tay trái hay tay phải trước khi chúng sinh ra, nhưng xem ra giấc mơ này vẫn còn rất xa vời.

Điều tốt nhất khoa học làm được vào thời điểm hiện tại chính là giúp xoá bỏ “định kiến bên trái” từng ám ảnh cộng đồng người thuận tay trái trong lịch sử. Lời khẳng định chắc chắn gửi tới toàn thế giới là, dù thuận tay nào thì cũng không hề ảnh hưởng gì đến hành vi, cũng như khả năng học tập hay lao động, để đạt tới thành công trong cuộc sống này...