Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) đã phối hợp với Tổ chức Tài chính Quốc tế (IFC) tổ chức tọa đàm trực tuyến “Trao đổi chính sách về xử lý nợ xấu”. Tọa đàm do Phó Thống đốc NHNN Nguyễn Kim Anh và Giám đốc Quốc gia của IFC tại Việt Nam, Lào, Campuchia Kyle Kelhofer đồng chủ trì.

Tại tọa đàm, chia sẻ kinh nghiệm và bài học thực tiễn từ một số quốc gia về xử lý nợ xấu, ông Karlis Bauze - Chuyên gia Tài chính Cao cấp, Nhóm Ngân hàng Thế giới cho biết, sau cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu, tỷ lệ nợ xấu ở Serbia là trên 20% năm 2015. Trong năm 2015, nợ xấu bắt nguồn từ 50% dư nợ trong lĩnh vực xây dựng, 40% dư nợ trong lĩnh vực kinh doanh bất động sản và 25% dư nợ trong lĩnh vực sản xuất và khai thác khoáng sản.

Tháng 5/2015, chính phủ Serbia thành lập Nhóm công tác xử lý nợ xấu với thành phần là Bộ Tài chính, Bộ Tư pháp, Ngân hàng Trung ương Serbia và Quỹ bảo hiểm tiền gửi, trong đó Bộ Tài chính là cơ quan điều phối hoạt động của Nhóm công tác. Nhóm công tác đã xây dựng chiến lược dỡ bỏ các rào cản xử lý nợ xấu nhằm nâng cao năng lực xử lý nợ xấu của các ngân hàng, tạo điều kiện cho thị trường mua bán nợ xấu phát triển và thúc đẩy các biện pháp dàn xếp ngoài tòa cũng như cải thiện khung thể chế về xử lý nợ xấu thông qua tòa án và xử lý tài sản thế chấp. Tỷ lệ nợ xấu ở Serbia giảm từ trên 20% ở năm 2015 xuống còn 3,5% trong năm 2021. Sau khi tỷ lệ nợ xấu bước đầu được kiểm soát tốt, Nhóm công tác đã đưa ra sáng kiến ngăn chặn việc hình thành nợ xấu.

Tại Albania, sau cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu, tỷ lệ nợ xấu đã tăng từ dưới 5% vào năm 2007 lên cao nhất là 24,9% vào tháng 9/2014. Tháng 6/2015, Chính phủ Albania thành lập Nhóm công tác xử lý nợ xấu với thành phần là Bộ Phát triển Kinh tế; Bộ Tài chính, Bộ Tư pháp và Ngân hàng Trung ương Albania. Ngân hàng Thế giới (WB) và Quỹ tiền tệ Quốc tế (IMF) đóng vai trò quan sát viên; Hiệp hội ngân hàng Albania đóng vai trò tích cực trong quá trình hoạt động của Nhóm công tác.

Dưới sự hỗ trợ của WB và IMF, Nhóm công tác đã đưa ra kế hoạch hành động về xử lý nợ xấu nhằm tháo gỡ những rào cản trong quá trình xử lý nợ xấu và cải thiện khuôn khổ pháp lý. Tỷ lệ nợ xấu ở Albania giảm từ 24,9% ở năm 2014 xuống 8,1% vào năm 2020.

Tại Ukraine, do chịu ảnh hưởng nặng nề từ cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu, phá giá tiền tệ nên trong năm 2014-2015, đồng hryvnia của Ukraine mất giá gần 3 lần (giá trị đồng hryvnia giảm từ 8 đến 24 hryvnia đổi lấy 1 USD). Nợ xấu trên 50% trong hơn 2 năm, buộc Ngân hàng Ukraine phải thắt chặt khung chính sách trong nhiều năm. Việc quốc hữu hóa ngân hàng lớn nhất (Privatbank) vào tháng 12/2016 góp phần nhận diện rõ hơn tỷ lệ nợ xấu thực sự ở Ukraine. Tuy nhiên, Ukraine không thành lập nhóm công tác "truyền thống" về xử lý nợ xấu mà dưới sự hỗ trợ của IMF và WB đã có một số chương trình điều chỉnh kinh tế ở Ukraine để giúp ổn định nền kinh tế.

WB đã chủ động soạn thảo Kế hoạch xử lý nợ xấu và khuyến nghị các cơ quan chức năng. Tuy nhiên mãi tới cuối năm 2019, một tiểu ban, thuộc Hội đồng Ổn định Tài chính quốc gia Ukraine đã được thành lập để xử lý nợ xấu tại các ngân hàng quốc doanh. Ông Karlis Bauze cho rằng, việc xử lý nợ xấu nên thực hiện trong một kế hoạch tổng thể và xử lý nợ xấu càng sớm càng tốt, cần phải làm thực chất, dựa trên nền tảng tái cấu trúc các khoản nợ một cách bền vững. Các tổ chức tài chính quốc tế có thể đóng vai trò hỗ trợ quan trọng.

Theo chuyên gia của IFC, cần hoàn thiện chính sách để thị trường nợ xấu hoạt động tích cực có khả năng thu hút nhà đầu tư nước ngoài. Việc mở cửa thị trường nợ xấu và tạo môi trường thuận lợi cho việc giao dịch nợ xấu sẽ thu hút các nhà đầu tư, phát triển hệ sinh thái hỗ trợ thị trường nợ xấu (nhà cung cấp dịch vụ xử lý nợ, định giá, pháp lý, kế toán, thuế, v.v.), tạo cơ sở cho nền tảng giao dịch nợ xấu, chứng khoán hoá nợ xấu, giao dịch thứ cấp/cấp ba, cung cấp cơ chế thanh lý nợ xấu hiệu quả trong lĩnh vực tài chính.

Trong khi đó, ông Darryl Dong – Chuyên gia tài chính trưởng IFC cho biết, trên thế giới 65% TSBĐ được xử lý thông qua cơ chế đàm phán thương lượng, còn tại Việt Nam việc thực hiện quyền chủ nợ thông qua pháp lý khó khăn, phức tạp, cồng kềnh tốn kém. Nhất là việc nhà đầu tư mua khoản nợ xấu kèm tài sản phải xin phép, cần sự đồng thuận khách hàng mới thu giữ được TSBĐ khiến cho nhà đầu tư nước ngoài vẫn chỉ đang quan sát thị trường Việt Nam. Ở Trung Quốc trước đây cũng đưa ra quy định trên, nhưng hiện tại họ đã sửa lại, thay vì phải xin phép, người mua chỉ cần thông báo đến chủ tài sản. Sự thay đổi này đã thu hút ngay sự quan tâm của nhà đầu tư đối với khoản nợ xấu.

Do đó theo ông, Việt Nam cần có cải cách táo bạo với giao dịch mua bán nợ xấu, nhất là sự tường minh trong các chính sách. Theo đó, để thu hút nhà đầu tư mua bán nợ xấu nên bỏ yêu cầu cần có sự đồng ý của bên vay (chủ sở hữu tài sản) khi xử lý TSBĐ; có chính sách ưu đãi khuyến khích giao dịch mua bán nợ xấu… Đơn cử, tại Philippines, Chính phủ nước này không chỉ có Luật mua bán nợ xấu mà còn có ưu đãi miễn thuế đối với giao dịch mua bán nợ xấu... 

Trên thực tế, thị trường mua bán nợ tại Việt Nam đang có nhiều vướng mắc và đặc biệt khó khăn hơn trong thời gian gần đây do ảnh hưởng của dịch Covid-19. 

VAMC cho biết, tính đến 31/10/2021, VAMC đã mua nợ theo giá trị thị trường (GTTT) với tổng giá mua đạt 1.922 tỷ đồng, chỉ bằng 38,44% kế hoạch mua nợ theo GTTT năm 2021, đáng chú ý, kết quả này được VAMC thực hiện chỉ trong 05 tháng đầu năm 2021 (giai đoạn Việt Nam đang cơ bản kiểm soát được dịch bệnh). Tuy nhiên, giai đoạn từ tháng 6/2021 đến nay, dịch bệnh diễn biến phức tạp, việc thực hiện giãn cách xã hội dẫn đến hoạt động mua bán, xử lý nợ của VAMC không đạt được kết quả cụ thể trong thời gian này. 

Tính đến 30/9/2021, VAMC xử lý được 18.358 tỷ đồng, bằng 61% kế hoạch xử lý thu hồi nợ năm 2021, VAMC đã áp dụng nhiều biện pháp để thu hồi nợ tuy nhiên, do chịu ảnh hưởng nặng nề của dịch Covid-19 các khách hàng vay nợ đã không đảm bảo nguồn thu trả nợ theo dự kiến.

Còn tại các ngân hàng, loạt tài sản, khoản nợ đã được các ngân hàng đưa ra chào bán thời gian gần đây. Có khoản nợ được rao bán tới lần 42, hay nhiều khoản nợ đã giảm tới một nửa, ngân hàng chỉ mong chờ lấy lại được nợ gốc cũng không rao bán thành công.