Trong khuôn khổ Hội thảo “Tư duy và cách tiếp cận mới về công nghiệp hóa, hiện đại hóa đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045” do Ban Kinh tế Trung ương tổ chức ngày 9/11, ông Đỗ Thắng Hải, Thứ trưởng Bộ Công Thương cho rằng quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá (CNH,HĐH) trong giai đoạn vừa qua vẫn còn khó khăn, trở ngại cần phải tháo gỡ.
Thứ nhất, theo Thứ trưởng Bộ Công Thương, nội lực của nền công nghiệp trong nước còn yếu, năng lực cạnh tranh công việc của các doanh nghiệp trong nước chưa cao, giá trị gia tăng tạo ra trong nước còn thấp, nền công nghiệp chủ yếu phụ thuộc vào nguồn lực bên ngoài. Các doanh nghiệp FDI phối hợp đầu tư cùng các doanh nghiệp nước ngoài về những ngành như phụ tùng, linh kiện, nguyên liệu nhập khẩu.
Thứ hai, là nguồn nhân lực của chúng ta về công nghiệp còn yếu kém, tỉ lệ lao động đã qua đào tạo còn thấp và thiếu tính liên kết giữa khu vực sản xuất với các cơ sở đào tạo. Bên cạnh đó, đội ngũ lãnh đạo các doanh nghiệp còn thiếu kinh nghiệm cạnh tranh trên thị trường toàn cầu, thiếu nền tảng ý thức khoa học về quản trị sản xuất và gặp khó khăn để có cơ hội tiếp cận với phương pháp quản lý sản xuất hiệu quả.
Thứ ba, trình độ công nghệ của doanh nghiệp ta còn hạn chế.
Ông Hải dẫn một khảo sát của Bộ Công thương từ năm 2018 về mức độ sẵn sàng của các ngành công nghiệp Việt Nam cho thấy, trước cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ 4, doanh nghiệp Việt Nam vẫn đang đứng ngoài cuộc cách mạng này trong đó các doanh nghiệp công nghiệp Việt Nam tiếp cận ở mức thấp đối với tất cả các trụ cột của nền sản xuất thông minh.
"Dù năm 2021 đã có những sự chuyển biến tương đối tích cực, tuy nhiên chuyển biến này còn chậm. Lý do cho vấn đề này là nguồn nội lực của chính các doanh nghiệp còn hạn chế. Bên cạnh đó, chính sách hỗ trợ của Nhà nước còn chưa nhiều, chưa thực sự đáp ứng được yêu cầu, nhu cầu của các doanh nghiệp. Một trong những nguyên nhân khách quan là các doanh nghiệp bị ảnh hưởng rất nhiều của đại dịch Covid-19", ông Hải nhận định.
Thứ tư, sản xuất công nghiệp của nước ta còn gặp nhiều khó khăn về tiếp cận vốn. Đây là bản chất của khu vực sản xuất, đòi hỏi vốn đầu tư lớn và dài hạn, trong khi nguồn lực xã hội đầu tư vào sản xuất rất hạn chế do thời gian thu hồi vốn chậm và còn kém hấp dẫn so với đầu tư vào lĩnh vực khác, đặc biệt là bất động sản, tài chính,…
Nguyên nhân của những vẫn đề trên, theo Thứ trưởng Bộ Công Thương trước hết là do đất nước chúng ta vẫn còn thiếu một khuôn khổ pháp lý, cơ chế chính sách đồng bộ và hấp dẫn. Các cơ chế này còn chưa hoàn chỉnh để có thể hỗ trợ cho doanh nghiệp công nghiệp trong nước nâng cao năng lực cạnh tranh, đổi mới công nghệ lớn mạnh để trở thành nên quan trọng cho sự phát triển đất nước.
"Các doanh nghiệp trong nước còn thiếu sự liên kết với khu vực đầu tư nước ngoài FDI và thị trường thế giới để có thể tận dụng cơ hội tiếp cận chuyển giao công nghệ, tiếp cận các phương pháp quản trị sản xuất hiệu quả.
Ngoài ra, chúng ta thiếu tính định hướng về phân bổ nguồn ngân sách xã hội từ Trung ương đến địa phương và khu vực tư nhân khiến cho dòng vốn đầu tư không đi vào khu vực sản xuất, không tạo ra được của cải vật chất. Điều này khó mang lại sự thịnh vượng vững bền cho nước nền công nghiệp của đất nước", ông Đỗ Thắng Hải nêu.
Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng đã xác định mục tiêu đến năm 2025, tỷ trọng công nghiệp chế biến, chế tạo trong GDP đạt hơn 25% và nhiệm vụ đặt ra là tiếp tục đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa dựa trên nền tảng của khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và những thành tựu công nghệ, thương mại, công nghiệp lần thứ 4. Cơ cấu lại công nghiệp, nâng cao trình độ, đẩy mạnh chuyển đổi sang công nghệ số, nâng cao tính tự chủ của nền kinh tế, có khả năng tham gia sâu, có hiệu quả vào chuỗi giá trị toàn cầu.
Ông Hải cũng thừa nhận rằng, mục tiêu đặt ra cho năm 2025 là khá thách thức. Điều này đòi hỏi sự nỗ lực vượt bậc và sự vào cuộc của tất cả đối tượng liên quan, chính sách hỗ trợ để có thể thúc đẩy tăng trưởng công nghiệp chế biến, chế tạo một cách mạnh mẽ trong vòng 5 năm tới tỷ trọng công nghiệp chế biến, chế tạo trong GDP tăng 16,7% năm 2020 lên 25% năm 2025 đúng như mục tiêu mà Đảng đã đề ra.
Trong giai đoạn tới, CNH, HĐH được đặt trong một bối cảnh mới, đó là trên thế giới đó là sự trỗi dậy của chủ nghĩa bảo hộ. Đây là xu hướng dịch chuyển các dòng đầu tư và tái cấu trúc chuỗi cung ứng toàn cầu của cách mạng công nghiệp lần thứ 4 đã làm thay đổi sâu sắc toàn diện phương thức sản xuất trên toàn thế giới.
“Ở trong nước, hiện Việt Nam đã đạt đến con số 100 triệu dân, trong đó tầng lớp trung lưu đang ngày càng mở rộng và cơ cấu dân số vàng vẫn duy trì trong vòng gần khoảng 20 năm tới. Trong khi đó, chi phí lao động ngày càng kém so với các nước mới nổi. Chi phí cạnh tranh lao động trong chính sân nhà ngày gia tăng do nền kinh tế đã hội tụ sâu vào toàn cầu, bảo hiểm y tế của chúng ta đều rất lớn. Bối cảnh này đặt ra yêu cầu Việt Nam thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa với một tư duy mới và cách tiếp cận mới. Bên cạnh đó, đất nước ta vẫn phải chú ý đến đại dịch Covid 19 mặc dù bước đầu có sự tích cực và rất nhiều địa phương đã nới lỏng để có thể tạo điều kiện cho sản xuất kinh doanh”, ông Hải phân tích.
Từ thực tế trên, Thứ trưởng Bộ Công Thương đề xuất: Phải hoàn thiện hệ thống pháp lý, chính sách, văn bản quy phạm pháp luật, tạo động lực cho sự phát triển, khơi thông các nguồn lực cho phát triển công nghiệp. Hiện, chúng ta còn thiếu một khuôn khổ pháp lý trong quá trình CNH, HĐH như hiện tại. Bộ Công thương đã đề xuất và đã được Chính phủ đồng ý, giao cho Bộ trong thời gian tới phải xây dựng Luật phát triển công nghiệp.
Thứ hai, phải sử dụng hợp lý nguồn lực để phát triển công nghiệp bền vững, hiệu quả kết hợp với việc bảo vệ môi trường xanh dựa trên nguyên tắc lợi thế của đất nước. Nâng cao năng lực tự chủ, liên kết của các địa phương, thúc đẩy cơ cấu nội thành công nghiệp, nâng cao giá trị gia tăng.
Thứ ba, hỗ trợ nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp, chú trọng phát triển nguồn nhân lực công việc khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo gắn với thực tiễn, với nhu cầu công việc của doanh nghiệp ở trong nước để chuyển đổi công nghệ số trong công nghiệp, hướng tới mô hình nhà máy thông minh, phát triển công nghiệp tư nhân thực sự trở thành động lực quan trọng cho sự phát triển của đất nước.
Thứ tư, tăng cường liên kết giữa doanh nghiệp trong nước với khu vực FDI và thị trường toàn cầu nhằm tận dụng tốt cơ hội từ cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư để nền công nghiệp trong nước tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu.
Công Luân - Lan Anh