Không thể duy trì một mức giá "bao cấp"

Chia sẻ tại tọa đàm về "Tính đúng, tính đủ để có giá điện phù hợp" chiều 31/10, ông Trần Đình Thiên, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, cho rằng giá điện của chúng ta tính "bao cấp" còn khá nặng nên mức giá khá thấp, trong khi mấy năm gần đây chi phí giá thành sản xuất điện tăng rất cao.

Cụ thể, các điều kiện đầu vào, vốn, tỷ giá thậm chí giá các năng lượng khác cũng cao nhưng giá điện của Việt Nam vẫn rất thấp, có tăng nhưng hầu như không đáng kể. 

Giá nhiên liệu các tháng vừa qua của năm nay mặc dù có giảm so với năm 2022 nhưng vẫn ở mức cao so với giai đoạn 2020-2021. Do đó, thực tế, giá thành sản xuất điện năm 2023 ước tính khoảng 2.098 đồng/kWh, vẫn cao hơn giá bán lẻ điện bình quân.

"Việc giữ giá điện thấp khiến chúng ta phải trả giá bằng việc thị trường mất cân bằng, đặc biệt là bên sản xuất điện, EVN và nhiều doanh nghiệp bị lỗ rất nặng", ông Thiên nêu quan điểm.

Ông Nguyễn Tiến Thỏa, nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá (Bộ Tài chính), cho rằng các lần điều chỉnh giá điện vừa qua đều không bảo đảm được nguyên tắc bù đắp cho chi phí sản xuất và có lợi nhuận cho sản xuất kinh doanh điện. Chúng ta không tính đủ giá thành của điện vào trong giá.

"Như năm ngoái, giá thành tăng 9,27% nhưng chúng ta chỉ điều chỉnh có 3%. Tất cả những điều đó gây khó khăn về nhiều mặt. Một là, dòng tiền để tiếp tục đầu tư kinh doanh của ngành điện, chưa nói đến tái sản xuất gặp khó khăn. Hai là, giá điện càng thấp thì nhà đầu tư không mặn mà đầu tư xây dựng hệ thống phát, truyền tải", ông Thỏa phân tích.

Hơn nữa, theo ông giá điện thấp, nói là tốt cho sản xuất, kinh doanh, tốt cho đời sống nhưng vấn đề là khi đầu vào không thực, sản phẩm đầu ra không phản ánh đúng giá trị thị trường.

"Tôi nghĩ, đã đến lúc chúng ta phải vươn ra nguyên tắc thị trường để hạch toán, tính toán giá điện làm sao bảo đảm được nguyên tắc mà chúng ta đã đề ra", nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá nói.

Thế giới tính giá điện như thế nào?

Nói về cách tính giá điện đang được các nước trên thế giới áp dụng, chuyên gia năng lượng cho rằng, trên thế giới có nhiều mô hình định giá cho giá điện.

Một số quốc gia có lợi thế về cung ứng năng lượng họ luôn luôn là các nước xuất siêu về mặt năng lượng, thông thường họ rất dễ dàng để đưa ra các cơ chế giá mang tính chất để ổn định kinh tế xã hội nên giá năng lượng của họ rất thấp.

Mặt khác, các nước phát triển, tiệm cận với các mô hình kinh tế phát triển thì họ sử dụng công cụ giá là công cụ để điều tiết kinh tế cũng như thay đổi hành vi người tiêu dùng. Đức đã duy trì 1 thời gian dài cơ chế giá điện bán cho các hộ gia đình ở mức độ trung bình thì phần mua điện đầu vào chỉ chiếm 1/4 chi phí người dân phải chi trả.

Singapore lại sử dụng cơ chế là Ban đại diện cạnh tranh. Họ cho các công ty tư nhân thoải mái chào các gói giá điện khác nhau. Còn tại các hộ gia đình, Hàn Quốc cũng đang áp dụng giá điện bậc thang, điều này khá tương đồng với Việt Nam, tuy nhiên mức giá cao hơn rất nhiều.

Không nên lập luận là "thu nhập thấp nên giá điện thấp"

Ông Trần Đình Thiên cho rằng giá điện phải đảm bảo được khâu sản xuất điện, còn phần hỗ trợ của Nhà nước phải tách riêng ra vào phần an sinh xã hội. 

"Không thể đầu vào cao mà vẫn để giá điện thấp. Chúng ta không nên lập luận là thu nhập thấp nên giá điện thấp mà phải lập luận ở mức tổng thể hơn là giá điện phải đúng để đảm bảo cân bằng sản xuất và tiêu dùng", ông nhấn mạnh.

Do đó, ông Thiên cho rằng, để tính đúng, tính đủ thì nguyên tắc thị trường phải là yếu tố chi phối và dẫn dắt. Giữa giá điện thị trường với các nhóm thu nhập thấp, chính sách xã hội cần có cơ chế hỗ trợ phù hợp và tách bạch. 

Cùng quan điểm, ông Nguyễn Tiến Thỏa phân tích, cơ cấu điện hiện nay có nhiệt điện, thủy điện và các nguồn khác.

Nguồn điện rẻ nhất hiện là thủy điện, chiếm khoảng 28% sản lượng, còn lại các nguồn điện giá thành cao. Nhiệt điện sử dụng than nhập khẩu hay nhiệt điện khí không thể có giá thành thấp được.

Ở giai đoạn mực nước các hồ thủy điện xuống thấp, để đảm bảo nhu cầu sản xuất, tiêu dùng, ngành điện sẽ phải huy động các nguồn giá cao như than, dầu để đảm bảo nhu cầu điện của cả nền kinh tế.

"Nếu tính đúng thì giá thành điện chạy bằng dầu sẽ lên đến 5.800 đồng/kWh, còn điện than khoảng 2.500-2.800 đồng/kWh", ông Thỏa chia sẻ.

"Chúng ta không thể mua cao - bán thấp do sự phụ thuộc nguyên liệu đầu vào, nhưng với nỗ lực của Nhà nước, ngành điện bù đắp về giá từ trước đến nay hiện vẫn đủ điện cho kinh tế với mức giá chưa tính đúng, đủ với giá thành", ông Thỏa nhìn nhận.