Trước ngày lễ Lao động (diễn ra vào thứ hai đầu tiên của tháng 9), Sở Cảnh sát New York (NYPD) cho biết sẽ sử dụng máy bay không người lái (drone) để xem xét các khiếu nại về các lễ hội, bao gồm cả các cuộc tụ tập ở khuôn viên vườn nhà. Theo đó, đầu tháng 9, người dân New York có thể thấy các "vị khách không mời mà đến" lảng vảng quanh bữa tiệc của họ.

Drone của cảnh sát lượn lờ là cảnh tượng ngày càng phổ biến ở Mỹ. Theo khảo sát gần đây của các nhà nghiên cứu tại Trường Luật Northwestern Pritzker, khoảng 25% sở cảnh sát nước này đang sử dụng chúng. Các công nghệ này đến từ đâu?

Trong số các nhà cung cấp của NYPD có Skydio, startup sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI), để phát triển máy bay không người lái của Thung lũng Silicon. Các sĩ quan cảnh sát có thể dùng thiết bị của họ dễ dàng mà không cần nhiều kỹ năng.

Skydio được hậu thuẫn bởi gã khổng lồ đầu tư mạo hiểm Andreessen Horowitz và Accel. Ngoài ra, NYPD còn mua thiết bị của Brinc, công ty khởi nghiệp chuyên sản xuất drone trang bị camera ban đêm, có thể nhìn xuyên qua kính cửa sổ. Trong số các nhà đầu tư của Brinc có Sam Altman, ông chủ của OpenAI - công ty đứng sau ChatGPT; và quỹ đầu tư mạo hiểm Index Ventures.

Việc Thung lũng Silicon đang giúp cơ quan thực thi pháp luật Mỹ "rình mò" những kẻ gây rối có vẻ kỳ quặc, theo Economist. Bởi lẽ việc ủng hộ sự giám sát của nhà nước dường như ngược với các giá trị tự do mà những công ty công nghệ của Thung lũng Silicon tán thành.

Mặc dù Thung lũng Silicon bắt đầu cung cấp chip cho ngành công nghiệp quốc phòng Mỹ những năm 1950, nhưng mối quan hệ của họ với chính quyền về sau dần lạnh nhạt khi giới công nghệ nơi đây chuyển trọng tâm hoạt động từ tên lửa tự dẫn đường sang thương mại điện tử và iPhone.

Nhưng giờ, khi ngành công nghệ Mỹ tìm kiếm những lĩnh vực tăng trưởng mới, hoạt động bán hàng cho nhà nước đang trở nên thịnh hành. Katherine Boyle, Đại diện quỹ đầu tư Andreessen Horowitz miêu tả chính phủ như "những người duy nhất còn sót lại chưa có cuộc cách mạng trong ngành phần mềm, nên giờ còn nhiều dư địa.

Vì thế, đầu năm nay, Andreessen Horowitz ra mắt quỹ "American Dynamism" để đầu tư vào các ngành liên quan đến cung cấp cho khách hàng chính phủ. Chậm rãi nhưng chắc chắn, các cơ quan công quyền Mỹ đang tiến vào thời đại kỹ thuật số. Cuối năm ngoái, Lầu Năm Góc đã trao hợp đồng điện toán đám mây trị giá 9 tỷ USD cho Alphabet, Amazon, Oracle và Microsof.

Năm trước, 11% giá trị hợp đồng liên bang được trao cho các doanh nghiệp về phần mềm và công nghệ, tăng từ mức 8% của một thập kỷ trước, theo tính toán của Economist.

Trong đó, giám sát là một hoạt động đang được quan tâm nâng cấp. Các công nghệ mới để quan sát và phân tích đang làm thay đổi lĩnh vực này. Các nhà cung cấp truyền thống như Axon Enterprise và Motorola Solutions, chuyên bán camera và các thiết bị giám sát khác cho cảnh sát và các tổ chức an ninh, đang chứng kiến sự xuất hiện của các đổi thủ mới có công nghệ tiên tiến hơn.

Đầu tiên trong số này là drone. Ngành công nghiệp máy bay không người lái đã bị thống trị bởi DJI. Nhà sản xuất Trung Quốc này năm ngoái đã cung cấp gần ba phần tư tổng số drone được bán ở Mỹ. Thị phần đã gây ra bất bình trong giới chức. Vào ngày 1/11, một dự luật đã được đưa ra tại Quốc hội nhằm cấm tất cả cơ quan chính phủ liên bang dùng drone của Trung Quốc.

Các chính sách này mở ra cơ hội cho các startup ở Silicon như Skydio và Brinc. Các loại thiết bị hỗ trợ "rình mò" trên không khác cũng được nghiên cứu. Ví dụ Skydweller đang phát triển drone dùng năng lượng mặt trời. Nếu giải pháp thành công sẽ không phải hạ cánh để sạc lại, giúp đạt mục tiêu "giám sát liên tục".

Công nghệ thứ hai là vệ tinh. Công ty SpaceX của Elon Musk và các công ty tương tự đã giúp chi phí vận tải vào vũ trụ xuống còn 10% so với mức của hai thập kỷ trước. Điều này giúp vệ tinh quan sát ở quỹ đạo Trái đất thấp được phóng lên dày đặc. Công ty dữ liệu PitchBook ước tính hiện có gần 200 công ty chuyên bán hình ảnh vệ tinh, nhiều đến mức đã hình thành một thị trường.

Một trong số đó là BlackSky, cho biết có thể chụp ảnh của một địa điểm trên trái đất mỗi giờ hoặc thậm chí ngắn hơn. Hình ảnh vệ tinh đã phát triển rất nhiều trong thập kỷ kể từ khi cảnh sát Oregon đã sử dụng hình ảnh từ Google Earth để phát hiện người dân trồng cần sa bất hợp pháp.

Các công ty công nghệ cũng đang bán các công cụ giúp cơ quan thực thi pháp luật tận dụng tốt hơn nguồn hình ảnh và thông tin trong tầm tay của họ. Ambient.ai, startup được Andreessen Horowitz hậu thuẫn, đã phát triển công nghệ tự động giám sát camera để phát hiện hoạt động đáng ngờ. Công ty khai thác dữ liệu Palantir thì bán các công cụ của họ cho Sở Cảnh sát Los Angeles.

Phần mềm nhận dạng khuôn mặt hiện cũng được sử dụng rộng rãi hơn trên khắp nước Mỹ, với khoảng 10% lực lượng cảnh sát tiếp cận công nghệ này. Báo cáo được Văn phòng Trách nhiệm Chính phủ Mỹ công bố tháng 9 cho thấy 6 cơ quan thực thi pháp luật liên bang, bao gồm FBI và Sở Mật vụ, đã cùng nhau thực hiện trung bình 69 lượt tìm kiếm nhận dạng khuôn mặt mỗi ngày. Trong số các nhà cung cấp hàng đầu có Clearview AI, hậu thuẫn bởi Peter Thiel.

Khả năng giám sát có thể sớm được tăng cường bởi trí tuệ nhân tạo tạo sinh (Generative AI) mà ChatGPT là ví dụ, nhờ khả năng làm việc với dữ liệu phi cấu trúc như hình ảnh và đoạn phim video. Will Marshall, Chủ của công ty vệ tinh Planet Labs nói rằng việc phân tích hình ảnh vệ tinh bằng công nghệ này sẽ cho phép bạn tìm kiếm các vật thể trên trái đất giống như Google cho phép bạn tìm kiếm thông tin trên Internet.

Nhưng với những gương mặt mới ở Thung lũng Silicon, việc bán hàng cho chính phủ không phải dễ dàng. Muốn tiếp cận các cơ quan này có nghĩa là phải làm quen với lượng lớn cảnh sát trưởng. Rick Smith, CEO Axon, lưu ý rằng có 18.000 sở cảnh sát ở Mỹ. 20% trong số đó thậm chí không sử dụng hồ sơ điện tử. Gần đây nhất là năm 2009, New York vẫn mua máy đánh chữ.

Nhưng khi tìm được chỗ đứng, triển vọng là không nhỏ. David Ulevitch, Điều hành quỹ American Dynamism, cho biết hiệu ứng truyền miệng sẽ lan đi nhanh chóng. Fusus, startup bán phần mềm theo dõi tội phạm theo thời gian thực, tuyên bố doanh số của họ đã tăng hơn 300% năm ngoái, mặc dù xuất phát điểm thấp.

Startup khác là Flock Safety ra mắt máy đọc biển số xe năm 2017 và giờ được sử dụng ở 47 bang của Mỹ. Hơn nữa, Paul Kwan, Giám đốc công ty đầu tư mạo hiểm General Catalyst nói rằng một khi đã tạo được quan hệ với khách hàng chính phủ thì thường có xu hướng gắn bó lâu dài.

Chứng kiến các startup nở rộ, các công ty lâu năm không thể đứng yên. Motorola Solutions đã thực hiện 15 vụ thâu tóm kể từ năm 2019, bao gồm công ty phân tích video Calipsa và công ty sản xuất camera cho cảnh sát WatchGuard. Axon cũng đã mua lại các công ty khởi nghiệp và mua cổ phần ở những công ty khác, bao gồm Fusus và Skydio.

Việc áp dụng các công nghệ mới vào công việc giám sát công dân sẽ khiến nhiều người khó chịu. Năm 2020, Amazon, Microsoft và IBM bày tỏ lo ngại về việc cung cấp dịch vụ nhận dạng khuôn mặt cho các cơ quan thực thi pháp luật vì lo ngại về quyền riêng tư.

Nhưng hoạt động giám sát có thể vẫn mang lại lợi nhuận, nhất là vì chính phủ không phải là khách hàng duy nhất của những công nghệ này. Drone của Skydio được sử dụng để đánh giá tình trạng của các tháp điện thoại di động và cầu cống. Các quỹ đầu cơ sử dụng hình ảnh vệ tinh để đếm số xe trong bãi đỗ của các cửa hàng, hy vọng đo lường triển vọng doanh thu. Xu hướng giám sát chặt chẽ hơn dường như khó có thể sớm đảo ngược.

Phiên An (theo Economist)