Tính đến ngày 30-5-2023, cả nước có 3.567 chủ hộ kinh doanh tham gia BHXH bắt buộc. Trong đó có đến 1.334 người có thời gian đóng BHXH trên 15 năm và hàng trăm người đủ điều kiện hưởng lương hưu.
Làm chưa đúng luật nhưng vì mục tiêu an sinh
Về chính sách BHYT, hiện có 3.527 chủ hộ kinh doanh cá thể tham gia BHYT bắt buộc với số tiền đóng quỹ là 37 tỉ đồng. Số đã hưởng chế độ BHYT là 833 người với số tiền được chi trả trên 4,1 tỉ đồng.
Từ năm 2003, các hộ kinh doanh cá thể thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc nhưng chủ hộ kinh doanh không nằm trong diện này. Tuy nhiên, với nhận thức khi đó thì họ vừa là chủ hộ kinh doanh vừa là người lao động. Do vậy, việc giao kết hợp đồng lao động với chính mình là người trực tiếp làm việc, hưởng thu nhập, tiền công.
Theo số liệu của BHXH Việt Nam, trong số hàng ngàn chủ hộ kinh doanh cá thể tham gia BHXH bắt buộc nêu trên, số người đang dừng thu là 1.444 và đang đóng nối theo diện BHXH tự nguyện là 1.423. Số người được hoàn trả toàn bộ tiền đã đóng vào quỹ là 28, đang hưởng chế độ hưu trí và tử tuất là 275.
Đáng lưu ý, trong hàng ngàn người tham gia chỉ có 397 người chọn rút BHXH một lần.
Thêm vào đó, một số hộ kinh doanh muốn mình thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc nên đã lập hồ sơ nộp cơ quan BHXH. Sau đó, cơ quan bảo hiểm thu, cấp sổ BHXH, xác nhận thời gian đóng BHXH, bảo hiểm thất nghiệp (BHTN), cấp thẻ BHYT và giải quyết các chế độ theo quy định của pháp luật.
Hai phương án giải quyết
Ngay khi phát hiện một số địa phương thu sai BHXH đối với chủ hộ kinh doanh cá thể, BHXH Việt Nam đã có công văn yêu cầu dừng thu và báo cáo.
Để giải quyết vấn đề thu sai, BHXH Việt Nam đưa ra hai phương án. Phương án 1, tiếp tục cho các đối tượng trên hưởng chế độ BHXH theo quy định và đưa nội dung này vào Luật BHXH (sửa đổi). Trường hợp có nhu cầu hoàn trả thì BHXH sẽ trả số tiền đã đóng BHXH vào hai quỹ Hưu trí và Tử tuất.
Còn BHTN và BHYT là những quỹ ngắn hạn, trong quá trình tham gia nếu phát sinh ốm đau, thai sản, bệnh nghề nghiệp đã được cơ quan BHXH chi trả đầy đủ. Do đó, không đặt vấn đề xem xét lại việc hoàn trả và thu hồi số tiền đã chi trả.
Phương án này đảm bảo được nguyên tắc đóng - hưởng theo quy định, kịp thời giải quyết chế độ BHXH, BHTN, đặc biệt là hưu trí với những người đủ điều kiện hưởng lương hưu. Người đã đủ tuổi hưởng lương hưu và có từ đủ 10 năm đóng BHXH trở lên sẽ đóng bù BHXH tự nguyện để hưởng ngay lương hưu.
Cạnh đó, việc trả lại tiền cho những người không muốn đóng quỹ cũng giải quyết triệt để được những tồn tại, vướng mắc trong thực hiện BHXH bắt buộc, BHYT, BHTN đối với chủ hộ. Từ đó không phát sinh đơn thư khiếu kiện, khiếu nại kéo dài.
Phương án 2, hoàn trả tiền đã đóng BHXH bắt buộc và BHTN, đồng thời thu hồi số tiền đã chi trả các chế độ trên đối với các chủ hộ (không tính lãi). “Việc không tính lãi là vận dụng hướng dẫn tại Công văn 25/2016 của Bộ LĐ-TB&XH” - BHXH Việt Nam nêu căn cứ.
Tuy nhiên, với phương án này, nhiều người cao tuổi không còn cơ hội và thời gian đóng BHXH để hưởng chế độ hưu trí, ảnh hưởng đến an sinh xã hội, tạo áp lực lên ngân sách khi phải trợ cấp xã hội cho người lớn tuổi.
Thêm vào đó, có thể sẽ phát sinh nhiều khiếu kiện, khiếu nại kéo dài như thời gian vừa qua do truy thu toàn bộ tiền đã chi trả trong thực tiễn rất khó thực hiện. Trên cơ sở phân tích, BHXH Việt Nam đề xuất lựa chọn phương án 1 vì giải quyết triệt để vấn đề, tạo niềm tin cho người dân vào lưới an sinh.
Nhiều người đồng tình giải quyết theo phương án 1
Ông Nguyễn Văn Nhân (60 tuổi, Tuyên Quang) cho biết năm 2003, nhân viên BHXH tỉnh đến thuyết phục ông tham gia BHXH để về già có lương hưu và cấp BHYT trọn đời. Nghe vậy, ông tham gia với tư cách chủ hộ kinh doanh cá thể. Mức tiền lương tính đóng BHXH thời điểm đó khoảng 442.000 đồng, được nhân viên đến thu theo quý.
“Hiện tôi đã đóng BHXH được hơn 15 năm và muốn tiếp tục đóng theo hình thức tự nguyện. Nếu không cho chúng tôi hưởng các chế độ theo quy định là không công bằng” - ông Nhân bày tỏ.
Cùng quan điểm, một số chủ hộ kinh doanh cá thể cũng mong muốn được hưởng đầy đủ chính sách BHXH theo quy định. Họ đã tham gia BHXH nhiều năm và chỉ trông chờ vào khoản tiền này để dưỡng già.
