Tuy nhiên, với sự xuất hiện của thuốc lá làm nóng, thuốc lá điện tử (gọi chung là thuốc lá thế hệ mới), việc bổ sung các quy định liên quan một cách phù hợp là việc cấp thiết…

Từ đầu năm đến nay, nhiều cơ quan báo đài liên tục đưa tin các vụ buôn lậu thuốc lá làm nóng, thuốc lá điện tử đã bị cơ quan chức năng bắt giữ. Đây là các sản phẩm được nhập vào Việt Nam thông qua con đường xách tay hoặc buôn lậu. Mặc dù là hàng bất hợp pháp, nhưng việc mua bán, quảng cáo, giới thiệu sản phẩm, chia sẻ thông tin diễn ra công khai trên các tài khoản cá nhân, các hội, nhóm mạng xã hội và trang thương mại điện tử. Một vài nhóm thậm chí thu hút được rất nhiều thành viên tham gia mua bán, trao đổi. Bên cạnh đó, còn có nhiều điểm bán hàng công khai trên thị trường, phổ biến tại Hà Nội, TP.HCM, nhiều điểm bán gần khu vực trường học, nhắm vào đối tượng khách hàng là học sinh, thanh thiếu niên…

Luật sư Võ Văn Đông, Giám đốc Công ty TNHH M&K, Đoàn Luật sư TP.HCM

Với thuốc lá điếu, Điều 8, Nghị định 98/2020/NĐ-CP đã quy định rất rõ, dù chỉ buôn bán một bao thuốc lá điếu nhập lậu, người bán đã có khả năng bị xử phạt tới ba triệu đồng. Nhưng với thuốc lá thế hệ mới, việc chưa có quy định cụ thể đối với từng loại sản phẩm rõ ràng sẽ gây khó khăn cho các cơ quan chức năng trong công tác xử lý hoạt động mua bán trái phép.

Vậy câu hỏi đặt ra là thuốc lá làm nóng, thuốc lá điện tử nên đi theo luật định nào?

Trước hết, cần lưu ý rằng, ở nước ta, thuốc lá không thuộc các ngành nghề bị cấm sản xuất kinh doanh. Đây là ngành nghề kinh doanh có điều kiện. Doanh nghiệp, đại lý bán buôn, đại lý bán lẻ thuốc lá phải có giấy phép bán thuốc lá theo quy định của Chính phủ.

Liên quan tới định nghĩa về thuốc lá, luật quy định rất rõ:

* Thuốc lá là sản phẩm được sản xuất từ toàn bộ hoặc một phần nguyên liệu thuốc lá, được chế biến dưới dạng thuốc lá điếu, xì gà, thuốc lá sợi, thuốc lào hoặc các dạng khác.

* Sử dụng thuốc lá là hành vi hút, nhai, ngửi, hít, ngậm sản phẩm thuốc lá.

* Nguyên liệu thuốc lá là thuốc lá dưới dạng rời, tấm đã sơ chế tách cọng, sợi thuốc lá, cọng thuốc lá và nguyên liệu thay thế khác dùng để sản xuất thuốc lá.

Việc mua bán thuốc lá thế hệ mới là vấn đề của thị trường, theo luật cung cầu

Theo đó, về bản chất, thuốc lá làm nóng có chứa thành phần thuốc lá, nên theo định nghĩa đó là một sản phẩm thuốc lá “dạng khác”. Căn cứ theo định nghĩa này, rõ ràng, thuốc lá làm nóng cần phải được quản lý theo Luật phòng, chống tác hại của thuốc lá Việt Nam. Còn đối với thuốc lá điện tử, vì nicotin trong sản phẩm này không đến từ nguồn nguyên liệu thuốc lá mà sử dụng dung dịch có chứa chất nicotin hoá lỏng. Do bản chất không phải là thuốc lá, thuốc lá điện tử không chịu sự quản lý của Luật phòng, chống tác hại thuốc lá. Việc cấm hay có biện pháp quản lý phù hợp với sản phẩm này, cần phải dựa trên các nghiên cứu đánh giá tác hại lẫn tác động đối với xã hội. 

Xét ở góc độ thực tế, cần hết sức thận trọng với các lệnh cấm. Với thuốc lá, mặc dù bất cứ sản phẩm thuốc lá nào, kể cả thuốc lá thế hệ mới, cũng đều có hại cho sức khoẻ, và cần được tuyên truyền rõ tác hại của chúng tới cộng đồng. Tuy nhiên, người tiêu dùng “dù biết rõ tác hại vẫn hút” là một thực tế cần phải chấp nhận, vì như các chuyên gia y tế có phân tích, người nghiện thuốc không chỉ nghiện nicotin mà nghiện cả hành vi hút thuốc. Và một khi không thay đổi triệt để được hành vi đó, thì cấm sẽ gây nhiều vấn đề xã hội phát sinh mà nạn buôn lậu là một ví dụ rõ ràng nhất. Bởi lẽ, việc ngăn cấm sẽ cản trở việc kiểm soát vì không thực sự khiến chúng biến mất hoàn toàn. Điều đó có nghĩa là các sản phẩm này sẽ chỉ được mua bán thông qua đường dây tội phạm hay thị trường chợ đen – là những người hoàn toàn không quan tâm đến quy định của chính phủ, ngân sách quốc gia hay lợi ích của người dùng.

Vì vậy, việc mua bán thuốc lá thế hệ mới cần được xác định là vấn đề thị trường, có cung thì có cầu. Chưa kể, một khi việc sản xuất, mua bán, sử dụng thuốc lá điếu đốt cháy vốn là loại độc hại nhất vẫn còn là ngành hàng hợp pháp ở Việt Nam (và trên toàn thế giới, ngoại trừ Bhutan, quốc gia duy nhất cấm hoàn toàn thuốc lá), thì đề xuất cấm thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng là điều khó khả thi.

Thuốc lá thế hệ mới chỉ xuất hiện ở Việt Nam 2-3 năm gần đây và lẽ dĩ nhiên - việc quản lý chắc chắn sẽ gặp nhiều khó khăn. Thế nhưng, không phải cứ thấy khó là cấm.