Chương trình Thời sự VTV1, 12h ngày 17.11 phát cảnh quay một thanh niên nằm ngửa, “nhảy” trên giường theo tiếng nhạc xập xình, thân hình vặn vẹo, tay múa loạn xạ, miệng gào thét... Anh này ở tỉnh H, đi Hà Nội chơi và mang về vape - một loại thuốc lá điện tử (TLĐT) nhưng không biết tinh dầu dùng cho vape mà anh ta có bị pha chất cần sa (CS) tổng hợp (điều chế trong phòng thí nghiệm).

Có thể khẳng định vì chất ma túy này mà anh ta bị loạn thần, mất kiểm soát ý chí và hành vi. Những năm gần đây, một số loại ma túy được cho là “thế hệ mới” đang tấn công giới trẻ, nhưng núp bóng TLĐT, thuốc lào... BS Nguyễn Trung Nguyên - Phụ trách Trung tâm chống độc, BV Bạch Mai (Hà Nội) - thông tin về một ca ngộ độc cấp, vào trung tâm trong tình trạng nguy kịch, rối loạn tâm thần do ngộ độc TLĐT. Sau khi được cấp cứu, hồi sức, chống độc qua cơn nguy kịch, anh này phải chuyển sang Viện Sức khỏe tâm thần, BV Bạch Mai để chữa trị loạn tâm thần. “Điếu” TLĐT được gia đình mang đến có màu xanh lá, hình dáng rất đẹp. Nhưng khi xét nghiệm dung dịch trong “điếu” thuốc này phát hiện hợp chất CS tổng hợp. Đây là chất ma túy không phát hiện được bằng xét nghiệm thông thường mà phải những labor hiện đại mới khẳng định được chúng.

1. Các nhà khoa học thế giới đã khảng định TLĐT gây đủ các bệnh như thuốc lá truyền thống, nhưng lượng chất độc từ TLĐT sẽ vào cơ thể nhiều hơn thuốc lá truyền thống trong một lần hút nếu bị đốt cháy bằng lượng nhiệt cao hơn bình thường vì khi rít mạnh, điện áp (của pin) tăng cao, tạo ra nhiều chất độc hơn. Nếu trong dung dịch TLĐT được trộn các chất ma túy, hiểm họa với hệ thần kinh - tâm thần, tim mạch và toàn bộ cơ thể là ngộ độc cấp, có thể dẫn đến tử vong.

Trong các loại ma túy, cây CS có lẽ được người cổ đại La Mã, Hy Lạp, Ai Cập, Ấn Độ, Assyria (bắc Iraq, đông bắc Syria, đông nam Thổ Nhĩ Kỳ và tây bắc Iran ngày nay), Trung Quốc và cộng đồng Arab biết sớm nhất. Thần thoại Hy Lạp mô tả CS như một loại thuốc mạnh mẽ loại bỏ nỗi buồn và đau khổ. Herodotus - nhà sử học Hy Lạp, TK V trước Công nguyên, cha đẻ của Sử học phương Tây - đã viết về CS trong nghi lễ của người Scythia (hay Scyth, một tộc người Iran cổ đại, sống du mục, cưỡi ngựa, chăn thả gia súc, từng thống trị vùng thảo nguyên Hắc Hải). Năm 1964, tinh chất quan trọng trong cây CS là THC (Delta-9-tetrahydrocannabinol) tự nhiên lần đầu tiên được GS Raphael Mechoulam (gốc Israel, sinh ở Bulgaria) và TS Yechiel Gaoni (Viện Khoa học Weizmann, Israel) chiết xuất, xác định cấu trúc phân tử. Khi hút CS, THC nhanh chóng vào máu, lên não gây cảm giác “phê” sau vài phút, kéo dài có thể đến 5h. CS trộn vào thức ăn, THC hấp thu chậm hơn, sau vài giờ mới “phê”, nhưng kéo dài có thể đến 12h. THC cũng hấp thu nhanh vào mô mỡ, giải phóng chậm vào máu, có thể đến 1 tháng mới đào thải hết một liều THC. Với liều thấp, người dùng thấy khỏe khoắn và sảng khoái một cách lạ thường, cười nói nhiều hơn; nhưng giữ thăng bằng và phối hợp động tác kém (khó khăn khi lái xe, vận hành máy...), khó tập trung, mắt ngầu đỏ, tăng cảm giác đói, nhịp tim nhanh hơn; chỉ tập trung vào một số việc, thờ ơ với mọi việc khác; cảm thấy mọi thứ đều chậm chạp và buồn ngủ. Với liều cao gây lẫn lộn, bồn chồn, lo âu hoặc hoảng loạn, chóng mặt, khô miệng, giảm trí nhớ, suy nghĩ không mạch lạc; nặng nhất là buồn nôn, ói mửa; kích động; rối loạn tâm thần với hoang tưởng, ảo tưởng, ảo giác tạm thời. Dùng CS thường xuyên, lâu dài, sẽ tăng nguy cơ viêm phế quản, ung thư phổi và các bệnh lý đường hô hấp khác; giảm nhiệt tình với công việc; giảm khả năng tập trung, trí nhớ và khả năng lĩnh hội vấn đề mới; giảm ham muốn tình dục; giảm số lượng tinh trùng và rối loạn kinh nguyệt. CS gây nghiện và như mọi loại ma túy khác, khi nồng độ THC trong máu giảm mạnh sẽ xuất hiện hội chứng cai CS gồm đau đầu, nôn, cáu giận, trầm cảm. Dùng CS cùng rượu hoặc các ma tuý khác làm tác dụng của CS mạnh hơn. Chất THC truyền từ mẹ sang thai làm sơ sinh nhẹ cân, nguy cơ mắc một số bệnh não bẩm sinh và rối loạn giấc ngủ.

2. Tuy nhiên, hai ca rối loạn tâm thần kể trên không phải do THC tự nhiên mà là THC tổng hợp. Từ tháng 8.2018 đến nay, rất nhiều mẫu nghi có chất ma túy thu được của học sinh, sinh viên được gửi đến Trung tâm giám định (GĐ) ma túy, Viện Khoa học hình sự. Theo mô tả của nhà trường và một số phụ huynh, con em họ sau khi hút, hít những loại này có những biểu hiện hoa mắt, chóng mặt, đau đầu và có em bị ngất. Trung tâm giám định ma túy cho biết, rất nhiều mẫu vật là tinh dầu TLĐT chứa chất 5F-MDMB-PICA, một chất được tổng hợp ở Đức năm 2009, mạnh gấp 380 lần THC tự nhiên và vẫn đang trong thời kỳ thử nghiệm. Khi trộn chất tác động tâm thần này vào dung dịch TLĐT, màu sắc và hương vị của thuốc vẫn giữ nguyên. Cơ quan phòng chống ma túy Mỹ xác nhận 5F-MDMB-PICA rất khó phát hiện bằng những xét nghiệm ma túy thông thường và các phòng thí nghiệm địa phương Việt Nam rõ ràng không đủ khả năng về phương tiện để phát hiện chất này. Trung tâm đã nhận một số mẫu thuốc lào chứa 5F-MDMB-PICA. Một người đàn ông ở Hà Nội yêu cầu GĐ mẫu thuốc lào mà con trai ông đã hút (theo luật GĐ tư pháp hiện hành, Cơ quan GĐ được GĐ theo yêu cầu của cá nhân, tổ chức, cơ quan không phải là người hay cơ quan tiến hành tố tụng gọi là GĐ ngoài tố tụng, những kết luận GĐ này được dùng để xử lý nội bộ cơ quan, tổ chức và giữa các cá nhân, không được coi là chứng cứ trước tòa). Ông cho biết, thấy con trai có những bất thường tâm lý, hành vi, rõ nhất là sau mỗi lần hút, ông nghi trong thuốc lào có gì đó? Ông thử hút thì thấy như quay cuồng, đầu óc u ám, dù nhận biết được mọi thứ xung quanh nhưng không thể dậy được, hôm sau tỉnh lại không còn nhớ gì đến sự việc trước đó.

Cũng từ tháng 8.2018 đến nay, Trung tâm GĐ ma túy, Viện Khoa học hình sự đã phát hiện 8 chất CS tổng hợp công thức rất phức tạp, kích thích thần kinh TW và gây ảo giác mạnh, giống như các chất CS tổng hợp trước đây (XLR-11, AMB-FUBINACA...), mà WHO cảnh báo là đặc biệt nguy hiểm với sức khỏe cộng đồng và xã hội, trong đó có những chất chưa có tên trong danh mục kiểm soát ma túy và tiền chất (Nghị định 73/2018/CP-NĐ) như 5F-MDMB-PICA, Fub-144, ADB, Butinaca, MMB-022... Trước đây, các chất CS tổng hợp như XLR-11, AMB-FUBINACA được tẩm trong “cỏ Mỹ”, “cỏ Úc”... (thảo mộc khô, cắt nhỏ, tẩm mùi thơm đặc trưng để “qua mặt” kiểm soát pháp luật), nhưng do kiểm soát gắt gao của cơ quan chức năng, nên tội phạm quay sang pha trộn vào tinh dầu TLĐT hoặc tẩm vào thuốc lào.

3. Một thủ đoạn khác của tội phạm là CS tổng hợp đội lốt CBD (Cannabidiol). CBD một tinh chất tự nhiên khác của cây CS, nhưng khác THC là không gây hiệu ứng tâm lý, nghĩa là không làm “phê”. CBD được y tế nhiều nước quản lý để chữa bệnh. Ví dụ năm 2018, Mỹ phê duyệt thuốc Epidiolex chứa CBD để điều trị hai hội chứng động kinh (HC Dravet - động kinh do sốt, HC Lennox - Gastaut, một chứng động kinh rất phức tạp) hiếm gặp, khó kiểm soát ở trẻ dưới 6 tuổi. Sản phẩm CBD tăng đột biến ở Mỹ vì người ta tin những “tuyên bố” không rõ nguồn gốc là CBD giảm đau, làm dịu lo lắng, tăng tập trung và ngăn ngừa bệnh tật. Những sản phẩm đội lốt CBD cũng được trộn vào dung dịch vape và gây “phê” rất mạnh, gấp nhiều lần “phê” do THC. Nếu vape CBD gây “phê” thì chắc chắn chứa CBD “rởm” - tức CS tổng hợp. Có thể điểm mặt những cái tên loại này như Diamond CBD, Liquid Gold, Yolo CBD, Just Chill hoặc những sản phẩm không rõ nguồn gốc... Viện Khoa học hình sự, đã giám định các mẫu chất “tinh dầu CBD” nhưng thực chất những tinh dầu này chứa 5F - MDMB - PICA. Các cơ quan pháp luật Mỹ điều tra ở 50 tiểu bang, thấy 128 mẫu trong hơn 350 mẫu xét nghiệm có chứa CS tổng hợp được bày bán dưới dạng các sản phẩm CBD, với 36 sản phẩm dạng kẹo dẻo và đồ ăn, còn lại đều là vape. Việc điều tra được bắt đầu khi một bé 8 tuổi ở Washington phải nhập viện vì mê sảng, nhịp tim nhanh, sau khi uống dầu CBD mà mẹ mua trực tuyến để chữa động kinh và phát hiện sản phẩm CBD bé uống chứa CS tổng hợp.

Gần đây, Trung tâm chống độc Bạch Mai còn nhận nhiều ca ngộ độc do ăn bánh quy, đồ uống trộn CS tổng hợp. Đây là những ca ngộ độc nặng với những biểu hiện như co giật, kích thích, vật vã, ảo giác, mất kiểm soát hành vi.