Người đứng đầu một trong những hãng sản xuất vaccine lớn nhất thế giới đã gặp một vấn đề. Adar Poonawalla, Giám đốc điều hành của Viện Huyết thanh Ấn Độ, cần 850 triệu USD cho mọi thứ, từ lọ thủy tinh đến thùng thép không gỉ để ông có thể bắt đầu sản xuất những liều vaccine COVID-19 tiềm năng để phân phối cho những nước nghèo.

Ông Poonawalla tính toán rằng, ông có thể mạo hiểm với 300 triệu USD tiền của công ty mình nhưng sẽ vẫn thiếu hơn nửa tỷ USD. Vì vậy, ông đã tìm đến một Giám đốc điều hành công ty phần mềm đã nghỉ hưu ở thành phố Seattle, Mỹ.

Bill Gates , người sáng lập Microsoft nay đã trở thành người làm từ thiện, đã biết ông Poonawalla trong nhiều năm. Ông đã chi hàng tỷ USD để giúp mang vaccine đến các nước đang phát triển, hợp tác chặt chẽ với giám đốc các hãng dược phẩm để thay đổi thị trường. Và như vậy, ông đã trở thành một cá nhân có ảnh hưởng nhất và cũng táo bạo nhất trong hệ thống y tế toàn cầu.

Vào cuối cuộc trò chuyện với ông Poonawalla vào mùa hè năm nay, Bill Gates đã đưa ra lời hứa rằng, Quỹ Bill và Melinda Gates sẽ cung cấp khoản bảo lãnh 150 triệu USD để nhà máy ở Ấn Độ có thể tiến hành sản xuất vaccine COVID-19. Đến tháng 9, quỹ này đã tăng gấp đôi cam kết của mình.

Đây là một phần của nỗ lực chi 11 tỷ USD nhằm tạo cơ sở để mua vaccine COVID-19 cho hơn 150 quốc gia, mặc dù cuối cùng nó có thể còn tốn kém hơn nữa khi vaccine được phép lưu hành. Được tài trợ phần lớn bằng tiền công, sáng kiến ​​này được dẫn dắt bởi hai tổ chức phi lợi nhuận toàn cầu mà Bill Gates đã giúp cho ra đời và tài trợ cùng với WHO , tổ chức thực chất cũng dựa vào Quỹ Gates như là một trong những nhà tài trợ lớn nhất.

Làm việc ở hậu trường là một trong những người đàn ông giàu nhất thế giới, không phải là nhà khoa học cũng chẳng phải là bác sĩ, người coi bản thân và quỹ 50 tỷ USD của mình ở vào vị thế được chuẩn bị đặc biệt để đóng vai trò chủ chốt. Bill Gates và nhóm của ông dựa trên các mối quan hệ và cơ sở hạ tầng mà quỹ của ông đã xây dựng trong hơn hai thập kỷ qua để giúp định hướng nỗ lực giúp các nước nghèo có được vaccine COVID-19.

"Chúng tôi biết cách làm việc với các chính phủ, chúng tôi biết cách làm việc với các hãng dược phẩm, chúng tôi đã mường tượng trước về tình huống này". Bill Gates cho biết như vậy trong một cuộc phỏng vấn gần đây. "Chúng tôi cần - ít nhất là ở khía cạnh chuyên môn và các mối quan hệ - đóng một vai trò rất, rất quan trọng trong nỗ lực này".

Khi các vaccine đầu tiên sắp được phê duyệt, câu hỏi làm thế nào để tiêm cho phần lớn dân số thế giới càng trở nên cấp thiết. Nhưng đã 9 tháng mà sự thành công của nỗ lực phân phối vaccine công bằng, được gọi là Covax, vẫn chưa chắc chắn.

Cho đến nay, nó chỉ thu được 3,6 tỷ USD tài trợ cho nghiên cứu, sản xuất và trợ cấp cho các nước nghèo. AstraZeneca, một trong ba công ty hứa cung cấp vaccine cho sáng kiến ​​này, vừa công bố kết quả thử nghiệm ấn tượng. Và có thể khó đảm bảo hàng tỷ liều thuốc mà thế giới cần sẽ có được với chi phí hợp lý và thời gian cung cấp kịp thời vì Mỹ và các quốc gia giàu có khác đã đạt được các thỏa thuận riêng mua vaccine cho công dân các nước này.

Trong những tháng gần đây, Bill Gates, người nhấn mạnh rằng ông là một trong nhiều người tham gia vào nỗ lực cung cấp vaccine cho các nước nghèo, đã tổ chức bàn tròn trực tuyến với quan chức của các công ty dược phẩm. Ông đã bám sát các các nhà lãnh đạo thế giới để có được các cam kết tài chính: Chỉ trong một tuần, ông cùng vợ và là đồng chủ tịch, bà Melinda Gates, đã nói chuyện với Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, Thủ tướng Đức Angela Merkel, Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen và Thái tử Abu Dhabi Mohammed bin Zayed.

Tại Washington, ông đã thường xuyên tham khảo ý kiến ​​của Tiến sĩ Anthony S. Fauci, chuyên gia hàng đầu của Mỹ về bệnh truyền nhiễm và là người cộng tác lâu năm với ông trong các sáng kiến vaccine, và nói chuyện với Thượng nghị sĩ Mitch McConnell, một người từng bị bệnh bại liệt và là người đã hỗ trợ các chương trình loại trừ bệnh này và các bệnh cần vaccine khác. Và để giúp có nhân sự cho nỗ lực cung cấp vaccine cho các nước nghèo, quỹ của Bill Gates đã cung cấp hàng triệu USD thuê các chuyên gia của công ty tư vấn quản lý McKinsey.

Tiến sĩ Ariel Pablos-Méndez, cựu Giám đốc quản lý tri thức của WHO: "Một số người sẽ nói: Tại sao phải là ông ấy? - Ông ấy có sức hút của một ngôi sao. Ông ấy có các nguồn lực. Ông ấy quan tâm. Có rất nhiều người làm việc này việc nọ, nhưng không ai làm được ở quy mô như Bill Gates".

Nếu sáng kiến, được hỗ trợ bởi tài sản và sự tập trung công sức của Bill Gates, giúp bảo vệ được người nghèo trên thế giới khỏi loại virus đã cướp đi sinh mạng của hơn 1,4 triệu người, nó sẽ khẳng định tính đúng đắn của những chiến lược mà ông đã thúc đẩy trong công việc từ thiện của mình, trong đó có việc đưa ra những khuyến khích cho các công ty dược phẩm.

Tuy nhiên, nếu nỗ lực của ông không thành công, điều này có thể khiến người ta phải dùng đến một cách tiếp cận mạnh tay hơn.

Trong bối cảnh đại dịch, một số quan chức y tế công cộng và những người ủng hộ lập luận rằng các nhà sản xuất vaccine, nhiều hãng trong số này đã nhận được nguồn tài trợ công chưa từng có trước nay, thì buộc phải chia sẻ công nghệ, dữ liệu và bí quyết của họ để tối đa hóa việc sản xuất. Ví dụ, Ấn Độ và Nam Phi đang thúc đẩy việc đình chỉ thực thi quyền sở hữu trí tuệ trên toàn cầu đối với những vấn đề liên quan đến COVID-19.

Tiến sĩ Zweli Lawrence Mkhize, Bộ trưởng Y tế Nam Phi, cho rằng các quy định thông thường không phù hợp trong cuộc khủng hoảng này. Ông nói trong một cuộc phỏng vấn: "Phải có một mức độ tham vấn rộng hơn để xác định điều gì là tốt nhất cho nhân loại".

Trong kế hoạch hiện tại về một thỏa thuận vaccine toàn cầu, các nước nghèo sẽ chỉ nhận đủ số liều để tiêm chủng cho 20% dân số của các nước này cho tới cuối năm sau. Một số mô hình cho thấy sẽ không có đủ vaccine để tiêm cho tất cả mọi người trên toàn thế giới trước năm 2024.

Brook Baker, giáo sư luật của Đại học Northeastern (Mỹ) và là nhà phân tích chính sách cho tổ chức Health GAP chuyên vận động cho quyền tiếp cận thuốc bình đẳng, cho biết: "Hệ quả của các chiến lược lâu năm của Bill Gates là đi cùng với sự kiểm soát của các công ty đối với nguồn cung. Trong một đại dịch, điều đó thực sự có vấn đề".

Trong khi đó, quan chức của một số quốc gia tham gia vào sáng kiến vaccine của Bill Gates phàn nàn rằng họ hầu như không được tham vấn cho đến tận gần đây. Ông Juan Carlos Zevallos, Bộ trưởng Bộ Y tế Ecuador, cho biết: "Họ thúc ép chúng tôi, dồn chúng tôi chi tiền. Chúng tôi không được lựa chọn loại vaccine mà chúng tôi muốn. Vaccine nào là do họ áp đặt cho chúng tôi".

Khi Bill Gates xuất hiện trước công chúng để giành được sự ủng hộ cho sáng kiến của mình, ông ngày càng trở thành mục tiêu của các thuyết âm mưu có thể tác động tiêu cực đến các nỗ lực tiêm chủng sau này.

Một số tuyên bố sai trái rằng tổ chức của ông đã thử nghiệm những loại vaccine làm chết hàng nghìn trẻ em ở châu Phi và Ấn Độ, trong khi một số khác lại cho ông có liên quan đến âm mưu làm giảm dân số. Một cuộc thăm dò từ tháng 5 cho thấy 44% đảng viên Đảng Cộng hòa Mỹ tin rằng nỗ lực tiêm chủng toàn cầu là vỏ bọc để Bill Gates cấy vi mạch theo dõi con người. Lời khẳng định đó là vô căn cứ.

Bill Gates vẫn không nản lòng. "Tôi chưa bao giờ nghe Bill hay Melinda nói bất cứ điều gì như: ‘Chúng ta sẽ làm việc khác, chuyện này khó quá’". Nhà đầu tư tỷ phú Warren Buffett, người đã ủy thác cho Quỹ Gates 31 tỷ USD cho biết: "Công việc này là giải quyết những vấn đề khó".

"Nhẹ nhàng với Bill"

Khi một loại virus corona mới có liên quan đến chợ động vật sống bắt đầu lan truyền nhanh chóng ở Vũ Hán (Trung Quốc), Bill Gates đã dõi theo từ văn phòng của mình ở ngoại ô Seattle.

Vào ngày 14/2, ông và các nhà lãnh đạo tại tổ chức của mình, lo rằng toàn thế giới sẽ bị đe dọa, đã tập hợp để lên kế hoạch đối phó. Từ thời điểm đó, Bill Gates nhớ lại: "Chúng tôi bước vào tình trạng Báo động đỏ".

Hai tuần sau, Tiến sĩ Seth Berkley - Giám đốc điều hành của Gavi, Liên minh vaccine mà tổ chức từ thiện của Bill Gates thành lập - bay đến Seattle. Trong bữa sáng, ông và Bill Gates đã xem xét cách cung cấp vaccine COVID-19 cho các nước đang phát triển. Vào ngày 13/3, hai ngày sau khi WHO tuyên bố đại dịch toàn cầu, Bill Gates đã trao đổi trực tuyến với 12 giám đốc điều hành các hãng dược phẩm hàng đầu thế giới, bao gồm cả những người đứng đầu Pfizer và Johnson & Johnson, cả hai công ty này đều có những vaccine COVID-19 đứng đầu về tiềm năng.

Bill Gates cảm thấy mình đã sẵn sàng cho thời điểm này, sau khi đã xây dựng các tổ chức toàn cầu và cho đi 55 tỷ USD.

Billl Gates bắt đầu quan tâm đến vấn đề chủng ngừa từ cuối những năm 1990, khi Microsoft đang phải đối mặt với một vụ kiện chống độc quyền khiến ông trông như một "tên cướp thời hiện đại". Vaccine liên quan đến việc tạo ra công nghệ mới, sở trường của ông. Tác động của vaccine có thể đo lường được. Những liều vaccine rẻ tiền có thể bảo vệ hàng trăm triệu người chống lại các căn bệnh quái ác.

Nhiều công ty dược phẩm phương Tây đã ngừng sản xuất vaccine vào thời điểm đó, vì thấy không có lãi. Nhưng thông qua sự tài trợ của ông, Bill Gates đã giúp tạo ra một mô hình kinh doanh mới có trợ cấp, cam kết đầu ra và đảm bảo khối lượng hàng. Các biện pháp khuyến khích này đã thu hút nhiều nhà sản xuất vaccine hơn, bao gồm cả các nhà sản xuất từ ​​các nước đang phát triển, và hệ quả là có nhiều chương trình vaccine cứu người hơn.

Manjari Mahajan, phó giáo sư về các vấn đề quốc tế tại trường đại học New School (Mỹ), người đã viết về vai trò của Bill Gates đối với sức khỏe cộng đồng, cho biết Bill Gates mang đến "chuyên môn và quyền lực chứ không chỉ là diễn thuyết về quyền con người và vận động’’.

Quỹ của Bill Gates đã chi hơn 16 tỷ USD cho các chương trình vaccine, một phần tư trong số đó dành cho Liên minh vaccine Gavi, và trao 2,25 tỷ USD cho Quỹ Toàn cầu chống AIDS, lao và sốt rét.

Với cam kết ban đầu là 100 triệu USD, Bill Gates đã giúp thành lập Liên minh sáng tạo ứng phó với dịch bệnh, đặt tại thủ đô Oslo (Na Uy), để đầu tư vào thuốc và vaccine thử nghiệm. (Liên minh này và Liên minh Gavi đang dẫn đầu nỗ lực đảm bảo phân phối vaccine COVID-19 công bằng cùng với WHO.)

Tổ chức này có khoảng 1.600 nhân viên, cũng tài trợ cho các nhà nghiên cứu, đặt các giám đốc điều hành của mình vào hội đồng quản trị của nhiều tổ chức phi lợi nhuận và đầu tư trực tiếp vào các công ty dược phẩm.

Một trong số đó là công ty BioNTech của Đức. Công ty này đã nhận được khoản đầu tư 55 triệu USD vào tháng 9/2019. Doanh nghiệp này hợp tác với Pfizer đã thông báo rằng vaccine COVID-19 do họ cùng phát triển có hiệu quả tới 95% và đang xin Cơ quan quản lý thực phẩm và dược phẩm Mỹ cấp phép khẩn cấp.

Một số quan chức y tế công cộng không đồng ý với các ưu tiên của Bill Gates, cho rằng lẽ ra ông nên hướng nhiều tiền hơn vào hệ thống y tế. Một số người khác thì lo lắng về việc một cá nhân có quá nhiều ảnh hưởng. Nhưng ít người công khai chỉ trích quỹ của ông, vì sợ mất sự hỗ trợ. Sự tự kiểm duyệt đó phổ biến đến mức nó có biệt danh là "Nhẹ nhàng với Bill".

Đôi khi, xích mích cũng thấy rõ với WHO. Bill Gates cảm thấy thất vọng với những gì ông coi là bộ máy quan liêu cứng nhắc của tổ chức này và những hạn chế trong làm việc với khu vực tư nhân.

Một số người của WHO lo ngại về ảnh hưởng ngày càng tăng của Bill Gates. Người đứng đầu bộ phận phụ trách vấn đề sốt rét phàn nàn trong một biên bản vào năm 2007 rằng sự nổi trội ngày càng tăng của quỹ Gates trong nghiên cứu về bệnh sốt rét đã ngăn cản sự đa dạng quan điểm của các nhà khoa học và làm mất uy tín của cơ quan này.

Tuy nhiên, hiện nay tổ chức của Bill Gates và WHO đều nhấn mạnh sự tôn trọng lẫn nhau. Trước công chúng, Bill Gates đã dành nhiều lời khen ngợi cho WHO: "Tôi không thể nghĩ ra bất cứ điều gì mà chúng tôi không đồng ý với họ".

Các quan chức của WHO - nhận hàng trăm triệu USD hàng năm từ quỹ Gates, nhà tài trợ lớn thứ hai của WHO - cho biết Bill Gates đã giúp WHO hoạt động hiệu quả hơn. Tiến sĩ Bruce Aylward, Cố vấn cấp cao của Tổng Giám đốc WHO cho biết: "Bill Gates thúc đẩy khoa học, thúc đẩy để có câu trả lời, bởi vì đó là tâm lý của khu vực tư nhân".

Khi sáng kiến vaccine COVID-19 bắt đầu hoạt động, nó đã phát triển thành một sứ mệnh lớn hơn, do WHO điều phối, cung cấp cả các liệu pháp và xét nghiệm chẩn đoán COVID-19 cho các nước đang phát triển. WHO muốn đóng vai trò lãnh đạo nhiều hơn trong việc đàm phán mua vaccine, nhưng Quỹ Gates và các tổ chức phi lợi nhuận cho biết họ lo ngại rằng các hãng dược phẩm sẽ không hợp tác. Họ đã nỗ lực để WHO tập trung vào việc quản lý vaccine và tư vấn cho các quốc gia về việc phân phối cùng với các trách nhiệm khác.

"Chúng tôi luôn trao đổi với WHO". Bill Gates cho hay: "Nhưng rất nhiều công việc để ngăn chặn dịch bệnh liên quan đến sự đổi mới trong chẩn đoán, điều trị và vaccine, những việc không thực sự là sở trường của WHO".

Phương pháp làm việc của Bill Gates

Vào tháng 3, Bill Gates thúc giục các nhà sản xuất vaccine tiến nhanh, hợp tác với nhau, mở kho dữ liệu các hợp chất thuốc của họ và thậm chí chia sẻ trách nhiệm sản xuất.

Vasant Narasimhan, Giám đốc điều hành của công ty dược phẩm Novartis, nhớ lại: "Các cuộc họp đầu tiên là về ‘làm thế nào chúng ta tìm ra được thuốc? Làm thế nào chúng ta bắt đầu phát triển vaccine nhanh? Chúng ta sẽ thay đổi năng lực sản xuất như thế nào?".

Quỹ Gates sử dụng các cựu giám đốc điều hành các hãng dược phẩm ở các vị trí cao nhất, trong đó có Tiến sĩ Trevor Mundel, người từng là trưởng bộ phận phát triển toàn cầu tại Novartis và Emilio Emini, trước đây là phó chủ tịch cấp cao về nghiên cứu vắc xin tại hãng dược phẩm Pfizer. Làm việc với Liên minh sáng tạo ứng phó với dịch bệnh, họ đã giúp hướng dòng tiền vào các vaccine COVID-19 tiềm năng và các công nghệ sinh học có thể được sản xuất nhanh chóng và phù hợp với các nước đang phát triển.

Đại học Oxford cho biết họ sẽ cung cấp "giấy phép không độc quyền, miễn phí bản quyền" cho vaccine COVID-19 của họ cho các nhà sản xuất. Nhưng khi phát triển một trong những vaccine nhiều hứa hẹn nhất, trường đại học này đã băn khoăn về việc liệu có trang bị đủ để tiến hành các thử nghiệm lâm sàng và chuyển giao công nghệ của mình cho các nhà sản xuất trên khắp thế giới hay không và nhận được lời khuyên trực tiếp từ Bill Gates: "Chúng tôi đã nói với đại học Oxford: ‘Này, các ông phải tìm một đối tác biết cách tiến hành các cuộc thử nghiệm lâm sàng".

Đại học Oxford đã chọn hãng dược phẩm Anh-Thụy Điển AstraZeneca. Viện Huyết thanh Ấn Độ, sau khi nhận được cam kết tài chính từ Bill Gates, đã đồng ý vào mùa hè năm nay sẽ bắt đầu sản xuất vaccine của Đại học Oxford.

Trong khi đó, Mỹ và một các quốc gia khác đã thực hiện các thỏa thuận của riêng họ với các nhà sản xuất vaccine, ngay cả trước khi các vaccine này được phê duyệt theo quy định. Có một số công ty mà cả sáng kiến ​​toàn cầu của Bill Gates và chiến dịch vaccine COVID-19 của chính phủ Mỹ cùng đạt được thỏa thuận hợp tác là AstraZeneca, Novavax và Sanofi.

Bill Gates đã nhanh chóng ca ngợi sự đầu tư to lớn của chính phủ Mỹ vào vaccine COVID-19, tuyên bố rằng nó sẽ mang lại lợi ích cho tất cả mọi người. Nhưng một số quốc gia càng đạt được các thỏa thuận riêng với các hãng sản xuất thì những nước khác sẽ càng phải chờ lâu hơn.

Bill Gates đã có được những hiểu biết quý giá từ Tiến sĩ Fauci, người đứng đầu Viện Quốc gia về dị ứng và bệnh truyền nhiễm của Mỹ. Tiến sĩ Fauci muốn biết các thử nghiệm vaccine ở nước ngoài diễn ra như thế nào. Bill Gates quan tâm đến quá trình xét duyệt vaccine của chính phủ Mỹ đang diễn ra như thế nào và liệu các loại vaccine mà chính phủ Mỹ đang muốn mua có phù hợp với các nước nghèo hay không. Ví dụ, vaccine của Pfizer và BioNTech cần tiêm hai liều và bảo quản siêu lạnh, đây sẽ là những trở ngại cho nhiều nước đang phát triển.

Một số người hoạt động vì sức khỏe cộng đồng và các tổ chức cung cấp dịch vụ y tế tại chỗ như tổ chức Bác sĩ không biên giới cho rằng Bill Gates đang quá chiều theo các hãng dược phẩm.

"Một phần lý do vì sao họ thích ông ấy là vì ông ấy đang bảo vệ cách làm của họ". James Love, giám đốc của Knowledge Ecology International, một tổ chức phi lợi nhuận hoạt động để mở rộng khả năng tiếp cận với công nghệ y tế, nói về quan hệ của Bill Gates với Giám đốc điều hành các hãng dược phẩm. "Bởi vì thông điệp của ông ấy luôn là: ‘Các hãng dược lớn thật tuyệt vời’".

Bill Gates tin rằng các nhà sản xuất vaccine sẽ không tối đa hóa sản lượng để phục vụ các nước đang phát triển bởi vì nó không mang lại lợi nhuận đáng kể cho họ, đặc biệt là khi các nước giàu đang hết sức mua vào.

Ấn Độ và Nam Phi đang yêu cầu Tổ chức Thương mại thế giới không thực thi quyền sở hữu trí tuệ liên quan đến COVID-19 để tìm cách giành quyền kiểm soát vaccine từ các công ty lớn và sản xuất các vaccine này trong nước. Kenya, Mozambique, Pakistan và Eswatini gần đây đã tham gia vào nỗ lực này, hàng chục quốc gia khác cũng đã bày tỏ sự ủng hộ.

Nhưng Bill Gates và nhiều chuyên gia y tế công cộng cho rằng hầu hết các công ty dược đang thực hiện các bước đáng khen ngợi để giúp đảm bảo quyền tiếp cận, chẳng hạn như định giá mà không cần lợi nhuận và cấp phép sử dụng công nghệ của họ cho các nhà sản xuất khác. Họ lập luận rằng các nhà sản xuất dược phẩm sẽ không thực hiện quá trình tốn kém để tạo ra các sản phẩm mới nếu các bằng sáng chế sinh lợi của họ bị đe dọa và rằng việc để các hãng dược phẩm lớn giữ quyền kiểm soát vaccine của họ sẽ đảm bảo chất lượng và độ an toàn.

'Hành động như một nhân vật vận động hành lang'

Đó là ngày 4/5, Bill và Melinda Gates gọi điện video với Thủ tướng Anh Boris Johnson. Họ chúc mừng ông Boris Johnson về cậu con trai mới chào đời, và hỏi về việc mắc COVID-19 khiến ông phải nhập viện.

Sau đó, họ đưa ra thông điệp: Thế giới sẽ không bao giờ an toàn trước COVID-19 và nền kinh tế toàn cầu sẽ không bao giờ phục hồi, trừ khi các nước nghèo cũng nhận được vaccine và phương pháp điều trị.

Bill Gates có chuỗi thành tích dài trong việc kêu gọi các nước giàu cung cấp tài chính cho các sáng kiến ​​y tế công cộng ở các nước nghèo. Từ Thủ tướng Đức Merkel đến lãnh đạo phe đa số tại Thượng viện Mỹ McConnell đều coi ông như một người quản lý các khoản tiền công với cái mũi thính về các khoản đầu tư tốt.

Các khoản đóng góp đáng kể đã đến từ Anh, Liên minh Châu Âu và các nơi khác. Trung Quốc đã cam kết hợp tác. Nhưng Bill Gates không đạt được tiến triển gì với chính phủ nước ông.

Ông đã đề nghị chính quyền của Tổng thống Donald Trump và quốc hội Mỹ chi 8 tỷ USD, một nửa cho nỗ lực phân phối vaccine toàn cầu và một nửa cho điều trị và chẩn đoán ở các nước nghèo. Ông xuất hiện trước công chúng nhiều hơn bao giờ hết và lặp lại trong các cuộc phỏng vấn rằng đại dịch đòi hỏi đối phó mang tính quốc tế. Lawrence Gostin, giáo sư luật sức khỏe toàn cầu tại Đại học Georgetown (Mỹ) nhận xét: "Ông ấy đã lựa chọn trở nên rất công khai, rất chính trị, và hành động như một nhà vận động hành lang".

Nhưng Tổng thống Trump không có ý định tham gia một nỗ lực toàn cầu. Điều đó trở nên rõ ràng vào tháng 7, khi ông Trump rút Mỹ khỏi WHO.

Bill Gates khẳng định: "Các nước không quen với việc nước Mỹ không đứng ra gánh vác". Tuy nhiên, ứng cử viên được dự báo đắc cử Tổng thống Mỹ Joe Biden có thể sẽ có quan điểm khác. Ông Biden đã cam kết sẽ đưa nước Mỹ gia nhập lại WHO.

Các công ty dược phẩm sẽ tính tất cả các quốc gia cùng một mức giá hoặc đặt giá theo từng cấp độ cho các quốc gia có thu nhập thấp, trung bình và cao. Các nước nghèo có thể nhận được vaccine giá rẻ hơn cho tới 20% dân số của họ vào cuối năm sau.

Với việc tập trung thuyết phục các nước giàu, nỗ lực vaccine của Bill Gates rất ít tham khảo ý kiến ​​của các nước nghèo, đối tượng mà nỗ lực của ông sẽ giúp. Mãi cho đến mùa thu, các quốc gia có thu nhập thấp mới biết rằng họ sẽ phải trả 1,6 đến 2 USD cho mỗi liều vaccine COVID-19, một mức giá vẫn là đáng kể mà một số nước sẽ phải vay ngân hàng hoặc phải được viện trợ.

Chizoba Barbara Wonodi, Giám đốc Trung tâm Tiếp cận vaccine quốc tế của Đại học Johns Hopkins (Mỹ), cho biết: "Đúng là sẽ được trợ cấp, nhưng các quốc gia nghèo vẫn phải lập ngân sách cho số tiền mà họ sẽ phải đồng chi trả. Vì vậy, họ cần phải có mặt tại những cuộc thảo luận về việc đó".

Một số quốc gia có thu nhập trung bình cũng cảm thấy bị ép giá, được yêu cầu phải trả giá ở mức cao hơn mà không có mấy quyền được chọn vaccine hay thời điểm nhận được.

Ông Zevallos, Bộ trưởng Y tế Ecuador, cho biết ông đã nói chuyện với các bộ trưởng y tế trong khu vực về việc nêu quan ngại này thông qua Tổng thống các nước. "Họ nói: ‘Bạn không được lựa chọn, nhưng bạn phải trả tiền’". Ông Zevallos nói: "Tôi thất vọng".

Tiến sĩ Berkley, Giám đốc Liên minh vaccine Gavi, công nhận có những phản ứng khó chịu. "Chúng tôi có trao đổi với tất cả ở mức như chúng ta nên làm không? Hoàn toàn không". Ông nói: "Chúng tôi có thể triệu tập tất cả mọi người thường xuyên không? Tuyệt đối không. Nhưng chúng tôi đã cố gắng hết sức".

Tiến sĩ Berkley cũng nêu rõ: "Chúng tôi đã tập hợp toàn thế giới lại với nhau để thảo luận về việc tiếp cận công bằng với vaccine chưa? Chúng tôi đã huy động được số tiền đáng kể chưa? Câu trả lời đều là có".

Ngày càng có nhiều quốc gia tham gia vào nỗ lực của Bill Gates. Ngoài AstraZeneca, hai nhà sản xuất dược phẩm khác đã ký kết với Bill Gates đang tiến hành các cuộc thử nghiệm vaccine và Quỹ Gates cũng đang tài trợ cho một danh mục vaccine thứ hai dành cho các nước đang phát triển. Tiến sĩ Berkley và những người khác cho biết đã có đủ tiền để bắt đầu mua vaccine khi chúng được cấp phép.

Trong bối cảnh các ca mắc COVID-19 đang tăng với cấp số nhân trên toàn thế giới, Bill Gates cho rằng sẽ chỉ có một cách đơn giản để đánh giá sáng kiến ​​vaccine toàn cầu của ông. Đó là "khi nào chúng ta chặn đứng được đại dịch? Đó là mục tiêu mà tất cả những nỗ lực này cần phải được dựa vào đó mà đánh giá".

Vân Ánh