Xếp hàng chờ đợi làm thủ tục để rời khỏi Nam Phi sau khi hay tin về biến chủng Omicron. Ảnh: AFP

Gần 2 năm sau đại dịch, thế giới ngỡ đang trên đường trở lại "bình thường mới" lại đang phải cấp tập chạy đua để ngăn chặn biến chủng mới nhất, lần đầu tiên được xác định ở miền nam châu Phi và đang khuấy động mối lo sợ trên toàn cầu.

Đó là Omicron theo tên gọi của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) dành cho biến chủng B.1.1.529 của virus SARS-CoV-2 gây đại dịch Covid-19. Omicron được xếp vào nhóm "đáng lo ngại" vì theo kết quả giải trình tự gen, Omicron có khoảng 50 đột biến, trong đó có ít nhất 32 đột biến trên protein gai, một cấu trúc giúp virus tăng độ bám dính và xâm nhập vào tế bào cơ thể người, tức là có khả năng lây lan đáng sợ hơn cả Delta – biến chủng vốn "làm mưa làm gió" trên khắp thế giới trong gần 1 năm qua.

Ngay sau những tin tức về Omicron, các nước trên thế giới đồng loạt áp dụng lệnh hạn chế đi lại với Nam Phi và một số nước châu Phi. Thậm chí có nước lo ngại bóng ma ám ảnh của Delta đến nỗi nhanh chóng "đóng biên" như Israel.

Các sinh viên từ Đại học Công nghệ Tshwane trong bức ảnh chụp tại trường hôm 27/11. Ảnh: AFP

Và tại Nam Phi, nơi công bố phát hiện những ca nhiễm chủng Omicron đầu tiên, một không khí u ám cũng đang bao trùm bởi còn quá nhiều thông tin chưa rõ về biến chủng nhiều đột biến bất thường này.

"Tâm dịch" của Omicron

Người mua sắm đeo khẩu trang trên một vỉa hè đông đúc ở Pretoria, Nam Phi. Ảnh: AP

Bầu trời u ám, mưa phùn xem ra thật phù hợp với không khí u ám tại Đại học Công nghệ Tshwane, một điểm nóng về số ca Covid-19 mới nhất ở Nam Phi, nguyên nhân được cho là có liên quan đến biến chủng mới Omicron.

Sau khi một số sinh viên ở đây có kết quả xét nghiệm dương tính, trường đại học này đã hoãn một số kỳ thi. Trong khi đó, giới chức vùng Tshwane của tỉnh Gauteng, bao gồm cả thủ đô Pretoria, tìm cách đẩy mạnh tiêm vắc xin, đặc biệt những người ở tuổi thanh niên chậm tiêm.

Nhiều sinh viên vẫn chưa tiêm chủng nhưng sự xuất hiện của Omicron đang khiến nhiều người suy nghĩ lại về điều đó mặc dù trung tâm tiêm chủng của trường đóng cửa vào cuối tuần. Tại Nam Phi, chỉ 22% những người từ 18-34 tuổi đã tiêm vắc xin Covid-19.

Người dân ý thức đeo khẩu trang khi đến mua thực phẩm ở Pretoria, Nam Phi. Ảnh: AP

Manqoba Zitha, một sinh viên đã tiêm vắc xin, cho biết anh sẽ kêu gọi các bạn cùng lớp hãy đi tiêm vắc xin. "Tôi đang cố khuyến khích họ đi tiêm bởi làm vậy để có thể phòng tránh được Covid-19, loại virus gây chết người và con số tử vong đang tăng lên", Zhitha nói với AP. "Bây giờ, khi bật ti-vi lên, chúng ta đều thấy mọi người bị nhiễm bệnh ở khắp mọi nơi, vì vậy họ phải đi tiêm phòng".

Gần 2 năm sau đại dịch, thế giới ngỡ đang trên đường trở lại "bình thường mới" lại đang phải cấp tập chạy đua để ngăn chặn biến chủng mới nhất, lần đầu tiên được xác định ở miền nam châu Phi và đang khuấy động mối lo sợ trên toàn cầu.

Các quốc gia đang áp đặt các hạn chế hoặc lệnh cấm đối với du khách từ một số quốc gia - các biện pháp mà Tổng thống Nam Phi Cyril Ramaphosa gọi là "Ngày Chủ nhật gây thất vọng sâu sắc" - và tái áp đặt các biện pháp như quy định đeo khẩu trang mà một số người hy vọng "đã là dĩ vãng".

Tuy nhiên, một số chuyên gia vẫn hy vọng rằng vắc xin ít nhất sẽ phần nào hiệu quả trong việc ngăn ngừa nguy cơ nhiễm nặng và tử vong - và tiếp tục động viên mọi người nên đi tiêm chủng. Tỉnh Gauteng - nơi đặt thủ đô hành chính Pretoria và thành phố lớn nhất Nam Phi Johannesburg – hiện là tâm dịch mới tại nước này. Theo các bác sĩ, các ca bệnh được ghi nhận cho đến nay dường như vẫn nhẹ và số người nhập viện không tăng đột biến.

Tuy nhiên, các chuyên gia cảnh báo đợt lây nhiễm sớm đã xảy ra ở những người trẻ tuổi và tình hình có thể trở nên nghiêm trọng hơn nếu đợt lây nhiễm mới ảnh hưởng đến những người lớn tuổi chưa tiêm chủng. Nói chung, tại Nam Phi có 41% người trưởng thành đã tiêm vắc xin nhưng tỷ lệ này ở người trẻ tuổi vẫn thấp.

Ít nhất 3 trường đại học lớn Nam Phi - Đại học Cape Town, Đại học Witwatersrand tại Johannesburg và Đại học Free State ở Bloemfontein - đã ra thông báo yêu cầu sinh viên phải tiêm chủng vào năm tới. Một số chuyên gia cho rằng, quốc gia này cần có các biện pháp cứng rắn hơn nữa trong thời gian tới, nhất là trong bối cảnh xuất hiện biến chủng mới Omicron.

Mosa Moshabela, giáo sư sức khỏe cộng đồng tại Đại học KwaZulu-Natal ở Durban, cho biết: "Tôi nghĩ rằng quyết định mà Nam Phi sẽ phải đưa ra có lẽ là về việc tiêm chủng bắt buộc".

Mối lo tốc độ tiêm vắc xin chậm chạp

Một sinh viên từ Đại học Công nghệ Tshwane đeo khẩu trang khi ra ngoài. Ảnh: AP

Nhu cầu đối với vắc xin ở Nam Phi quá chậm, đến nỗi mà gần đây chính phủ đã yêu cầu giao hàng chậm lại để có thời gian sử dụng hết 19 triệu liều vắc xin Pfizer-BioNTech và Johnson & Johnson dự trữ hiện tại.

Trong một bài phát biểu trước Quốc gia hôm 28/11, Tổng thống Cyril Ramaphosa đã khẩn thiết kêu gọi người dân nhanh chóng đi tiêm vắc xin. Ông nói: "Tối nay, tôi kêu gọi những ai chưa tiêm hãy tới điểm tiêm gần nhất. Nếu có ai đó trong gia đình hay bạn bè của bạn chưa tiêm vắc xin, tôi kêu gọi các bạn hãy động viên họ làm điều đó".

Nguy cơ biến chủng đột biến mới là điều đã được dự đoán từ lâu nhưng tốc độ mà Omicron đạt được đã khiến các chuyên gia y tế của Nam Phi phải "sốc". Dù số ca nhiễm ban đầu còn tương đối thấp, nhưng chúng đã tăng lên với tốc độ cao.

Mức tăng đột biến bắt đầu sau một số bữa tiệc của sinh viên ở Pretoria. Con số nhanh chóng tăng vọt từ vài trăm trường hợp mỗi ngày lên hàng nghìn ca. Nam Phi đã công bố 3.220 trường hợp mới hôm thứ 27/11, trong đó 82% là ở Gauteng, theo Viện Quốc gia về Các bệnh Truyền nhiễm. Tuy nhiên, con số này vẫn thấp hơn nhiều so với mức đỉnh của đợt sóng trước, với hơn 25.000 được ghi nhận chỉ trong một ngày.

Tulio de Oliveira, Giám đốc Nền tảng Giải trình tự gen và Đổi mới Nghiên cứu Sáng tạo KwaZulu-Natal, cho biết, có tới 90% các trường hợp nhiễm mới ở tỉnh Gauteng là do Omicron gây ra.

"Chúng tôi đã mong đợi rằng chúng tôi có thể thấy một biến thể mới hoặc một biến thể khác sẽ đạt được động lực trong làn sóng thứ tư ... nhưng chúng tôi không thực sự mong đợi sẽ thấy một biến thể với nhiều loại đột biến. Và điều đó có khả năng lây truyền cao và đồng thời trốn thoát hoặc né tránh khả năng miễn dịch", Moshabela, chuyên gia từ Đại học KwaZulu-Natal cho biết. "Đây thực sự là cú sốc mà chúng tôi nhận được".

Mặc dù các ca nhiễm hiện nay tập trung ở Pretoria và Johannesburg, các đợt xét nghiệm cho thấy Omicron đã xuất hiện ở tất cả 9 tỉnh của Nam Phi.

Trở lại Đại học Công nghệ Tshwane, Nhlanhla Africa Maphosa, một sinh viên 25 tuổi, vẫn đang cố gắng tìm hiểu thông tin và ảnh hưởng của biến chủng mới đối với việc học của anh ấy.

Maphosa nói: "Chỉ mới tuần trước, khi họ kiểm tra số liệu thống kê và nhận ra rằng có rất nhiều học sinh bị nhiễm Covid-19 tại cơ sở chính. Chúng tôi không chắc chắn lắm về số liệu thống kê... Nhưng những gì chúng ta có thể nói đó là mức độ nhiễm bệnh rất cao".