Trong khi gián đoạn chuỗi cung ứng, tình trạng thiếu lao động và kích thích tài khóa đều được cho là nguyên nhân dẫn đến sự gia tăng lạm phát trong ngắn hạn, thì một động lực dài hạn khác cũng cần chú ý đến là "phi toàn cầu hóa".

Các nhà kinh tế và hoạch định chính sách từ lâu đã cho rằng toàn cầu hóa đã giúp giá hàng hóa giảm xuống vì phải cạnh tranh với hàng nhập khẩu rẻ hơn. Tự do hóa thương mại và công nghệ đã khuyến khích các doanh nghiệp thuê ngoài sản xuất ở các nước có tiền công lao động thấp. Các chính sách nhập cư cởi mở cho phép nhiều lao động có mức lương thấp chuyển đến các nước giàu hơn, mặc dù mối liên hệ giữa nhập cư và tiền lương không rõ ràng.

Tuy nhiên, mô hình đó có thể đảo ngược khi đại dịch đẩy nhanh quá trình rút lui khỏi toàn cầu hóa đã diễn ra trong vài năm qua. Trong khi nút thắt trong chuỗi cung ứng cuối cùng sẽ giảm bớt, các chính sách bảo hộ như thuế quan và chương trình mua hàng Mỹ vẫn có thể tiếp tục duy trì. Kết quả, các doanh nghiệp chuyển hoạt động sản xuất trở lại Mỹ, nơi sẽ ít bị ảnh hưởng hơn bởi các chính sách đó, bên cạnh dòng nhập cư suy giảm.

"Việc tổ chức lại và rút ngắn chuỗi cung ứng sẽ khiến một số chi phí được chuyển cho các nhà cung cấp, và cuối cùng là người tiêu dùng", Dana Peterson, Nhà kinh tế trưởng của Conference Board, một nhóm nghiên cứu độc lập được hỗ trợ bởi các doanh nghiệp lớn của Mỹ, cho biết.

Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng toàn cầu hóa đã ảnh hưởng đến giá cả ở Mỹ. Kristin Forbes, một nhà kinh tế của Viện Công nghệ Massachusetts, đã phát hiện những thành phần của chỉ số giá tiêu dùng bị ảnh hưởng bởi các yếu tố toàn cầu. Chẳng hạn như: giá hàng hóa, biến động tiền tệ và chuỗi giá trị toàn cầu. Chúng chiếm một nửa trong ảnh hưởng đến chỉ số lạm phát vào giai đoạn 2015-2017, thay vì mức 25% như vào đầu những năm 1990.

Hai nhà kinh tế gồm Robert Johnson của Đại học Notre Dame và Diego Comin ở Dartmouth chỉ ra trong một báo cáo vào năm 2020 rằng thương mại quốc tế có tác động làm giảm giá tiêu dùng hằng năm của Mỹ từ 0,1 đến 0,4 điểm phần trăm trong giai đoạn 1997-2018.

Tỷ trọng thành phần nước ngoài trong sản xuất chế tạo toàn cầu đã tăng từ 17,3% năm 1995 lên 26,5% năm 2011, theo dữ liệu của Ngân hàng Phát triển châu Á, được phân tích bởi Conference Board. Nhưng kể từ đó, nó đã giảm xuống còn 23,5% vào năm 2020.

Đầu tư trực tiếp nước ngoài toàn cầu, một thước đo chính của việc mở rộng kinh doanh xuyên biên giới, đạt đỉnh khoảng 2.000 tỷ USD vào năm 2015 và giảm xuống 1.500 tỷ USD vào năm 2019, theo Hội nghị của Liên hợp quốc về Thương mại và Phát triển .

Tiến trình phi toàn cầu hóa được tạo động lực nhờ cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008, việc Anh bỏ phiếu rời Liên minh châu Âu vào năm 2016 và thuế quan của cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump. Những động thái này có khả năng cùng với đại dịch góp phần vào sự gia tăng của lạm phát.

Các nhà kinh tế của Citi lưu ý rằng giá cả vốn đã giảm gần như liên tục sau cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008. Nhưng nó bắt đầu tăng vào năm 2017, khi chính quyền Trump chuẩn bị áp thuế quan lên hàng Trung Quốc, và cuối cùng là đánh 25% với các sản phẩm này. Động thái này khiến giá cả tăng 3% từ tháng 10/2017 đến tháng 3/2020 và sau đó đã tăng thêm 8,5%.

Theo một nhóm nghiên cứu có tên "Diễn đàn Hành động Mỹ", mức thuế mà chính quyền Trump áp với thép, nhôm và hàng nhập khẩu từ Trung Quốc; kết hợp với thuế quan trả đũa của các đối tác thương mại, đã làm tăng chi phí hằng năm của người tiêu dùng Mỹ lên 51 tỷ USD.

Tổng thống Biden đã đàm phán chấm dứt một số thuế quan của Trump, như với thép và nhôm từ châu Âu, nhưng vẫn giữ nguyên phần lớn thuế quan đối với hàng hóa từ Trung Quốc.

Bộ Thương mại Mỹ tháng trước đã tăng gấp đôi mức thuế áp dụng vào năm 2017 đối với gỗ xẻ Canada, lên 18%. Chúng xuất phát từ những lời phàn nàn kéo dài hàng thập kỷ của các nhà sản xuất Mỹ rằng hàng xuất khẩu của Canada được trợ cấp. Chủ tịch Hiệp hội các nhà xây dựng quốc gia Chuck Fowke cho biết việc tăng thuế sẽ "gây áp lực lên giá gỗ xẻ và làm cho giá nhà ở đắt hơn". Ông cho biết các nhà xây dựng vốn đang phải vật lộn với chi phí tăng, bao gồm giá gỗ xẻ cao hơn đáng kể, so với trước đại dịch.

Chính quyền Biden vào tháng 6 đã cấm nhập khẩu một số linh kiện thiết bị điện mặt trời từ khu vực Tân Cương của Trung Quốc. Kết quả là, giá polysilicon, một thành phần chính của tấm pin mặt trời, đã tăng lên hơn 20 USD mỗi kg trong quý II, so với 6,2 USD một năm trước đó, theo công ty nghiên cứu Wood Mackenzie. Abigail Hopper, CEO Hiệp hội Công nghiệp Năng lượng Mặt trời, cho biết bất ổn chính sách đang tác động rất lớn đến tính sẵn sàng và giá cả sản phẩm.

Chính quyền Biden cũng đang tìm cách khôi phục chuỗi cung ứng cho một số sản phẩm quan trọng như chất bán dẫn, dược phẩm và đất hiếm. Đồng thời, đề xuất các cơ quan liên bang mua sắm nhiều hơn sản phẩm do Mỹ sản xuất.

"Biden không chỉ tiếp tục các chính sách thương mại của Trump mà còn khuếch đại chúng bằng các điều khoản nghiêm ngặt hơn về 'mua hàng Mỹ'", Gary Clyde Hufbauer, Nhà kinh tế của Viện Kinh tế Quốc tế Peterson, đánh giá. Ông ước tính những biện pháp do chính quyền Trump và Biden thực hiện có thể thêm nửa điểm phần trăm vào lạm phát của Mỹ.

Trong khi đó, các nhà kinh tế tại JPMorgan Chase & Co ước tính dân số nhập cư Mỹ năm nay thấp hơn khoảng 3 triệu người. CEO Domino’s Pizza Richard Allison cho biết tỷ lệ nhập cư thấp hơn trong những năm gần đây đã góp phần vào tình trạng thiếu hụt lao động, đặc biệt là tài xế, làm tăng chi phí sản phẩm và giao hàng. "Ở một đất nước có dân số không tăng như trước đây, ngành của chúng tôi và một số ngành khác sẽ cần nhiều người nhập cư hơn để tiếp tục có một lực lượng lao động mạnh mẽ", ông nói.

Nhiều công ty Mỹ đã vận động chính quyền nới lỏng thuế quan để giảm chi phí. Phòng Thương mại Mỹ đã yêu cầu tăng giới hạn đối với thị thực nhập cư. Các nhà kinh tế thì cho rằng, việc cần lưu ý là chuyển chuỗi cung ứng trở lại Mỹ có thể tác động lâu dài hơn đến lạm phát, so với thuế quan. Nhất là vào thời điểm các quy định thắt chặt nhập cư khiến thị trường lao động Mỹ thắt chặt.

"Điều đó có thể mang ý nghĩa là sự thay đổi lâu dài hơn trong động lực lạm phát", bà Kristin Forbes của Viện Công nghệ Massachusetts, phân tích.

Phiên An (theo WSJ)