Năm 2021 chứng kiến một sự pha trộn to lớn trong lĩnh vực đầu tư, bằng việc kết hợp văn hóa đại chúng và tài chính hiện đại. Tom Brady và Matt Damon đột nhiên chuyển sang giao dịch tiền kỹ thuật số. Các token ban đầu như một trò đùa thì nay có giá trị lên đến hàng chục tỷ USD. Những bức tranh hoạt hình về loài vượn thì được bán với giá hàng triệu USD tại thị trường NFT, một thị trường mà hầu như không ai nghe nói đến hồi năm 2020.

Nhưng không phải lúc nào sự hợp nhất cũng có không khí thân thiện. Hồi đầu năm, các nhà đầu tư cá nhân ở Mỹ đã tổ chức một cuộc "nổi loạn tài chính" để đẩy giá cổ phiếu GameStop và AMC Entertainment. Hay như nhiều chuyên gia ở phố Wall cũng bối rối trước sự trỗi dậy của thị trường tiền số.

Tất cả mọi người dường như đều muốn tham gia đầu tư, từ những đứa trẻ trung học giao dịch trên điện thoại cho đến những người lớn tuổi, những người đã bỏ lỡ sự giàu có trong thời đại dot-com và quyết tâm không để một bong bóng khác lướt qua mình mà chẳng xí được phần.

Rất khó để biết chính xác có bao nhiêu người tự biến mình thành nhà đầu tư. Tuy nhiên, như một chỉ báo, chỉ riêng người dùng đã xác minh tài khoản trên sàn giao dịch tiền số Coinbase đã tăng lên 73 triệu người vào tháng 9, từ 32 triệu người vào đầu năm 2019.

Cảnh báo từ các chuyên gia tài chính đều bị phớt lờ. Theo một báo cáo từ công ty nghiên cứu Cerulli Associates, tỷ lệ những người giàu có sử dụng tài khoản cá nhân để tham gia đầu tư đã tăng lên 69% vào năm 2021, từ 35% vào năm 2015.

Và họ đã bỏ tiền vào đâu? "Các nhà đầu tư có nhiều khả năng tập trung vào các khoản dễ bay hơi hơn, bao gồm các mã chứng khoán gây chú ý trên truyền thông như GameStop, AMC hoặc tiền số, hoặc những lĩnh vực mà họ nhận thấy cơ hội tăng trưởng vượt bậc trong thời gian ngắn và trung hạn", theo công ty nghiên cứu Cerulli. Ngay trên sàn chứng khoán, việc kiếm tiền thụ động cũng đang dễ dàng nếu nhìn vào chỉ số S&P 500, đã tăng khoảng 25% trong năm nay.

Cách đây không lâu, tổ chức Certified Serious People còn lo lắng việc quá nhiều nhà đầu tư chuyển sang các quỹ chỉ số sẽ làm sai lệch thị trường. Nhưng ngày nay, câu chuyện mà mọi người tự hỏi là liệu có bao giờ sẽ xảy ra rủi ro hệ thống tài chính từ những token vốn ra đời như một trò đùa kiểu Dogecoin hay không.

Như muôn đời nay, những điều thúc đẩy cơn sốt đầu tư 2021 chính là lòng tham và sợ hãi - ở đây là nỗi sợ bị bỏ lỡ (FOMO). Tuy nhiên, còn có một thứ cảm xúc khác góp phần năm nay: sự mê hoặc.

Không gian tiền kỹ thuật số và NFT đã nhanh chóng phát triển thành một cái hố sâu không đáy của sự đổi mới và mưu đồ trí tuệ. Còn đối với các nhà giao dịch cổ phiếu meme kiểu AMC thì đó là sự say mê với hệ thống phức tạp của thị trường tài chính và cách mà các nhà giao dịch chuyên nghiệp vận hành nó. Những người tham gia không chỉ tìm hiểu mô hình kinh doanh của AMC mà còn cả việc liệu họ có thể chống lại được "cá mập", là những quỹ phòng hộ hay không.

Cụm từ "proof of work" - thuật ngữ chỉ các nỗ lực tính toán cần thiết để chạy các mạng blockchain như Bitcoin - cũng có thể được ví von cho động cơ của các nhà đầu tư mới gia nhập cuộc chơi. Ở đó, mọi người tin rằng, giàu có sẽ đến nếu bạn đủ chăm chỉ, đọc đủ sách trắng trực tuyến, nghe đủ podcast, xem đủ video trên YouTube, nghiên cứu đủ phương tiện truyền thông xã hội, tìm hiểu các mẫu biểu đồ kỹ thuật hoặc đơn giản là làm mới (F5) ứng dụng giao dịch trên điện thoại để bấm nút mua đúng thời điểm.

Tất cả xoay quanh việc đại dịch buộc con người trên hành tinh này phải cách ly với nhau. Nhờ vậy, các cộng đồng ảo được hình thành. Trong sự kết hợp giữa tài chính và văn hóa đại chúng, những cộng đồng này gặp nhau trong các diễn đàn Reddit, hastag trên Twitter, các cuộc trò chuyện trên Discord và Slack hoặc thậm chí là các chuỗi tin nhắn SMS đơn giản.

Có thể dễ dàng nhận ra những thành viên nhiệt tình nhất của những cộng đồng này. Những tín đồ thực sự của tiền số, như Tom Brady, hay nhóm "Degenerates" trên WallStreetBets Reddit — với 11,3 triệu thành viên đang phát triển và mạnh mẽ.

Giá trị của nhiều tài sản số chỉ có được từ sức mạnh và ảnh hưởng của cộng đồng xung quanh nó. Đặc biệt là với các dự án tiền số, thường không có dòng tiền cơ bản hoặc kinh tế học cơ bản thực sự nào hoạt động; cũng không nhất thiết phải có bất kỳ đổi mới Blockchain nào.

Các rào cản gia nhập thực tế là không tồn tại. Bạn muốn bắt đầu một đồng meme của riêng bạn? Chỉ cần sao chép mã nguồn mở từ mã cuối cùng, đặt tên cho nó, thực hiện một vài chỉnh sửa và đi kinh doanh nó. Giá của token đó sẽ được xác định bởi cộng đồng của nó, bằng việc họ bơm nó lên trên phương tiện truyền thông xã hội như thế nào. Thu hút sự quan tâm của Elon Musk hoặc một người có ảnh hưởng khác thì bạn sẽ giàu có nhanh chóng.

Tất cả có vẻ hơi điên rồ nhưng nó đúng là thế. Nghe như nó có khả năng kết thúc một cách đáng sợ. Ai đó, ở đâu đó sẽ phải mua đỉnh, ôm hàng về với mức giá vô lý nhất và đi vào sách kỷ lục cho thế hệ mai sau cười và tự hỏi điều gì đã xảy ra với tất cả chúng ta. Và một số tài sản sẽ không còn giá trị. Có thể khi Fed chuyển sang chính sách thắt chặt tiền tệ hơn, hoặc khi các tài khoản tiết kiệm đang phình to lúc đại dịch cuối cùng đã trở lại bình thường. Hoặc có thể không.

Bùng nổ hay phá sản, sự tăng trưởng và ảnh hưởng ngoạn mục của các cộng đồng trực tuyến và sự mê hoặc mà họ đã tạo ra là di sản thực sự của năm 2021 và hơn thế nữa đối với thế giới tài chính.

"Theo kinh nghiệm của tôi, tất cả các nhà đầu tư đều hành xử theo một cách nhất quán với tính cách cơ bản của họ," Chuck McNaughton, Cố vấn tài chính cấp cao của ScotiaMcLeod, bình luận.

Không ai biết tài sản mới nào trong những tài sản số mới sẽ đáng được giữ lại, theo cách mà Apple và Amazon đã giữ trong và sau bong bóng dot-com, khi Nasdaq Composite giảm gần 80%. Chắc chắn một số sẽ tồn tại được. Nhưng hãy nheo mắt tìm nó trong sự bùng nổ của tiền số và sự xuất hiện của cái mà những người tin tưởng gọi là Web3 — một mạng internet hoàn toàn mới trong tương lai được xây dựng dựa trên công nghệ blockchain.

"Giống như Facebook, nơi chúng ta không biết mô hình kinh tế hoặc định giá sẽ như thế nào cho đến khi mạng lưới phát triển. Có thể chúng ta chỉ đang ở giai đoạn đầu. Và tôi nghĩ sẽ thật ngớ ngẩn nếu loại bỏ giá trị của một số thứ đó", Steve Kurz, Giám đốc quản lý tài sản toàn cầu của Galaxy Digital - một công ty đầu tư tiền số, bình luận.

Đám đông say mê các tài sản số mới chắc chắn sẽ nói với bạn rằng nếu gạt bỏ tương lai, bạn sẽ bỏ lỡ những khoản lợi nhuận khổng lồ. Nhưng sẽ còn buồn hơn vào thời điểm này nếu bỏ qua những bài học của quá khứ, mà thậm chí không cần nhìn lại thời quá xa như dot-com.

Cổ phiếu meme và tiền số không phải là quá nhiều bong bóng liên tục tăng cao mà là một loạt các đợt sóng dâng cao rồi ập vào bờ, hết lớp này đến lớp khác. Tài sản quỹ ARK Innovation ETF của Cathie Wood đã đạt đỉnh vào tháng 2 đã giảm gần 40%. AMC giảm hơn 60% so với mức giá đã từng đạt đươc vào mùa hè này. Dogecoin mất dần giá trị khi thị trường khi NFT phát triển.

Tuy nhiên, nhìn chung một thị trường đang tăng có thể đã giúp các nhà đầu tư quên mất rất nhiều nỗi đau này, đồng thời tạo ra cảm giác rằng bạn luôn có thể tìm thấy thứ gì đó đang đi lên.

"Bạn có một thế hệ nhà đầu tư mới tham gia vào thị trường chưa trải qua những tổn thất lớn trong quá khứ", Christine Benz, Giám đốc tài chính cá nhân tại nhà nghiên cứu quỹ Morningstar nói.

Mức định giá vẫn cao ngay cả đối với S&P 500, và tập đoàn quản lý quỹ khổng lồ Vanguard Group đang nói với các nhà đầu tư rằng nên kỳ vọng lợi nhuận khiêm tốn hơn nhiều trong thập kỷ tới.

Còn với thế giới tài sản số mới mẻ này, chúng ta vẫn phải chờ xem cảnh báo với thị trường chứng khoán thì có đúng với nó hay không. Nhiều người đang tự hỏi liệu Facebook có xung đột gì với tiền số hay không; và liệu Web3 có trở thành hệ thống tài chính của metaverse (vũ trụ ảo) hay không. Nhưng đối với bất kỳ ai đeo kính VR và đắm chìm trong đó thì cũng hãy nhớ rằng: thực tế có thể là ảo, còn số tiền bạn đang bỏ ra đầu tư thì không.

Phiên An (theo Bloomberg)