Các quy định của pháp luật cho phép hoạt động chỉ định thầu được diễn ra trong trường hợp cấp bách như dịch bệnh. Tuy nhiên, các đối tượng trong đường dây nâng khống giá kit xét nghiệm COVID-19 của Công ty Việt Á đã lợi dụng quy định này để trục lợi. 

Trách nhiệm người thực hiện 

Liên quan đến đường dây nâng khống giá kit xét nghiệm COVID-19, kết quả điều tra bước đầu cho thấy, Phan Quốc Việt - Giám đốc Công ty Việt Á khai nhận, để có được doanh thu gần 4.000 tỉ đồng, các đối tượng đã lợi dụng tính cấp bách về nhu cầu test COVID-19 của các địa phương trên cả nước, sản phẩm kit test COVID-19 thuộc danh mục được áp dụng hình thức chỉ định thầu rút gọn nên đã chủ động cung ứng thiết bị, vật tư, sinh phẩm y tế trước cho các bệnh viện, CDC các tỉnh, thành phố sử dụng. 

Sau đó, Phan Quốc Việt thông đồng với lãnh đạo các đơn vị này hợp thức hồ sơ chỉ định thầu bằng cách Công ty Việt Á sử dụng các pháp nhân trong hệ thống (công ty liên danh, công ty con) lập hồ sơ chào hàng sản phẩm, xác nhận khống các báo giá... để hoàn thiện hồ sơ, ký hợp đồng, thanh quyết toán cho Công ty Việt Á theo giá do Công ty Việt Á đưa ra, cao hơn nhiều so với giá thành sản xuất. 

Theo quy định tại Luật Đấu thầu, hoạt động chỉ định thầu có thể diễn ra với "vật tư, thiết bị y tế để triển khai công tác phòng, chống dịch bệnh trong trường hợp cấp bách". Tuy nhiên, những tình tiết của vụ án đặt ra câu hỏi nhức nhối rằng hoạt động chỉ định thầu rút gọn có đang trở thành công cụ để các đối tượng trục lợi?

Ngày 22.12, trao đổi với PV Báo Lao Động, ông Nguyễn Xuân Đào - nguyên Phó Cục trưởng Cục Quản lý đấu thầu, Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho biết, các quy định của nhà nước khi ban hành đều nhằm hướng tới các mục đích tốt đẹp cho xã hội, nhưng vai trò quan trọng vẫn là ở người thực hiện các quy định đó. 

"Rút gọn để giảm thiểu về quy trình, về thủ tục, nhất là trong lúc hoạt động phòng chống dịch bệnh cần nhanh chóng có các thiết bị, sản phẩm phục vụ. Như vậy có thể hiểu rằng, chỉ định thầu rút gọn, đó chỉ là công cụ. Và khi thực hiện nó phụ thuộc vào con người sử dụng công cụ đó" - ông Nguyễn Xuân Đào nói. 

Theo nguyên Phó Cục trưởng Cục Quản lý đấu thầu, trách nhiệm những người thực hiện các gói thầu là yếu tố cốt yếu. Khi cầm trong tay công cụ, nếu minh bạch và vô tư, sẽ giúp ích rất nhiều cho sự phát triển. Nhưng ngược lại, không chỉ với chỉ định thầu rút gọn, các quy định vẫn sẽ bị lợi dụng trở thành công cụ hòng trục lợi nếu người thực hiện chỉ nhăm nhăm hòng mục đích đó. 

Ông Nguyễn Xuân Đào cũng nhấn mạnh khi đã giao quyền cho các đơn vị, địa phương, công tác thanh tra, kiểm tra cần phải được chặt chẽ và tránh tình trạng buông lỏng gây ra các hậu quả nghiêm trọng.

Cần nhanh chóng lấp các lỗ hổng

Ở góc nhìn chuyên gia kinh tế, TS Lê Đăng Doanh nhận định, trong tình hình căng thẳng, cần sớm có lượng lớn kit xét nghiệm, từ các kết quả điều tra đã cho thấy rõ ràng có sự thông đồng của CDC tỉnh và Công ty Việt Á để chấp thuận một báo giá và sau đó có sự chia chác.

"Đây là sự việc về mặt thị trường, hành động nâng giá, ăn lãi bất thường trong bối cảnh không có đối thủ cạnh tranh đã xảy ra khi thiếu sự kiểm tra, giám sát của các cơ quan nhà nước" - TS Lê Đăng Doanh cho hay.  

Trong khi đó, theo luật sư Nguyễn Danh Huế (Đoàn luật sư TP. Hà Nội), hệ thống pháp luật liên quan đến đấu thầu đã tương đối chặt chẽ, tuy nhiên, trong công tác đấu thầu mua sắm trang thiết bị y tế vẫn tồn tại nhiều lỗ hổng.

"Các đơn vị thẩm định giá, thường họ làm tắt hay có những quân xanh quân đỏ để đưa ra những báo giá không phản ánh đúng sự thật. Rồi họ bỏ qua các quy trình về thẩm định giá và theo quy định của luật giá. Họ đã bắt tay với nhau từ các cán bộ thoái hoá biến chất trong cơ quan quản lý nhà nước đến các doanh nghiệp, nhằm mục đích hợp thực hoá các quy định về đấu thầu" - luật sư Nguyễn Danh Huế phân tích

Bên cạnh trách nhiệm các đơn vị liên quan, trong vụ việc xảy ra ở CDC các địa phương, luật sư Nguyễn Danh Huế nhấn mạnh vai trò của Sở Tài chính bởi đây là chốt chặn quan trọng trong việc tránh thất thoát lãng phí các nguồn lực của nhà nước. 

Chuyên gia pháp lý cũng nhận định, trong vụ án nâng khống kit xét nghiệm của Công ty Việt Á, các đối tượng đã vi phạm quy định pháp luật tại Điều 89 Luật Đấu thầu, khi có các hành vi đưa, nhận, môi giới hối lộ; Lợi dụng chức vụ quyền hạn để can thiệp bất hợp pháp vào hoạt động đấu thầu; thông thầu và gian lận.