Tiến, thoái lưỡng nan

Ban Nghiên cứu phát triển kinh tế tư nhân (Ban IV) vừa báo cáo Thủ tướng Chính phủ về thực trạng ùn tắc tại các cửa khẩu đường bộ Việt – Trung thời gian qua.

Theo đó, tính đến sáng 21-12, tổng số xe hàng hóa tồn tại các cửa khẩu chờ xuất khẩu sang Trung Quốc là hơn 6.300 xe, trong đó tại 3 cửa khẩu Hữu Nghị, Tân Thanh, Chi Ma (Lạng Sơn) tồn 4.461 xe; cầu Bắc Luân II (Quảng Ninh) tồn 346 xe; lối mở cầu phao (Quảng Ninh) Km3+4 là 1.188 xe.

Ở cửa khẩu Hoành Mô (Quảng Ninh) là 120 xe và Tà Lùng, Trà Lĩnh (Cao Bằng) là 203 xe.

Nhiều xe hàng nông, thuỷ sản bị kẹt ở khu vực biên giới, có nguy cơ hư hỏng, đổ bỏ

Phía bên kia Trung Quốc, lượng phương tiện hàng hóa nhập khẩu vào Việt Nam còn tồn hơn 3.000 xe. Tại 6 tỉnh biên giới phía Bắc, số cửa khẩu mở cho hàng hóa thông quan hiện chỉ còn 6/71 điểm. Năng lực thông quan của các cửa khẩu giảm đáng kể, như tại cửa khẩu quốc tế Hữu Nghị (Lạng Sơn) giảm 4,5 lần so với bình thường, chỉ còn khoảng 100 xe/ngày (bình thường là khoảng 450 xe/ngày).

Tại cửa khấu quốc tế Móng Cái, từ 21-12, do thành phố Đông Hưng của Trung Quốc tạm thời đóng cửa, xét nghiệm Covid toàn thành phố để truy vết F0 nên năng lực thông quan gần như bằng không.

Trong khi đó, theo tin báo khẩn từ doanh nghiệp, sáng nay (23-12), tại khu vực cửa khẩu Hữu Nghị, phía Trung Quốc tiếp tục gia tăng các biện pháp thắt chặt phòng ngừa dịch bệnh.

Cụ thể, Ban Phòng ngừa và Kiểm soát dịch bệnh Quốc vụ viện Trung Quốc yêu cầu, từ ngày mai (24-12), lái xe Việt Nam (các lái xe nước ngoài nói chung) đều không được phép vào biên giới Trung Quốc. Điều này dẫn tới số lượng hàng hóa thông quan qua cửa khẩu Hữu Nghị có khả năng tiếp tục sụt giảm hơn nữa, trong bối cảnh tất cả các bến bãi tại các cửa khẩu đều đã quá tải do lượng xe tắc cả ở chiều đi và chiều về, không thể bố trí thêm.

“Tình trạng ùn tắc dự kiến sẽ còn kéo dài trong thời gian tới do khả năng thông quan đã giảm tới mức tối thiểu và phía bạn không có kế hoạch mở lại các cửa khẩu trong thời gian ngắn tới đây, trong khi số xe hàng hóa dồn về các cửa khẩu tiếp tục tăng trong dịp cận Tết Nguyên đán” - Ban IV nêu vấn đề.

Phân tích lượng hàng đang kẹt tại cửa khẩu hiện nay, Ban IV thông tin, chủ yếu (80-90%) là hàng nông sản và thủy sản. Với thời gian thông quan lên đến 20-30 ngày như hiện nay, hầu hết số hàng này sẽ bị hỏng, dự kiến phải đổ bỏ, không còn khả năng tiêu thụ.

“Thiệt hại về tiền hàng, theo ước tính của Hiệp hội rau quả Việt Nam, lên đến 2 nghìn tỷ đồng (trung bình 500 triệu đồng/1 xe x khoảng 4000 xe hàng), chưa kể chi phí vận chuyển (trung bình 100 triệu/1 xe với tình hình ách tắc hiện tại)” – báo cáo chỉ ra.

Với bối cảnh sắp đến vụ thu hoạch cuối năm, là vụ cao điểm của lượng hàng hóa nông, thủy sản Việt Nam xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc, nếu khả năng thông quan không được cải thiện, con số thiệt hại sẽ còn lớn hơn rất nhiều lần.

Không chỉ vậy, tình trạng quá tải ở mọi bến bãi, cửa khẩu cùng với tốc độ thông quan chậm còn ảnh hưởng tới hàng linh kiện điện tử, hàng nguyên liệu phục vụ sản xuất trong nước...

Theo một số tập đoàn sản xuất hàng điện tử lớn nhất Việt Nam, do linh kiện không thể nhập về qua cửa khẩu đường bộ, để đảm bảo sản xuất, các doanh nghiệp này đã phải ứng phó tạm thời bằng cách chuyển sang các phương thức vận chuyến khác tốn kém hơn như đường hàng không với chi phí đắt hơn 76% (chưa tính phụ phí dịch bệnh 15%).

Dù vậy, ngay cả khi áp dụng biện pháp này thì mức độ rủi ro bị chậm hàng, dừng hàng vẫn rất cao, doanh nghiệp có thể bị thiệt hại lớn nếu phải dừng dây truyền sản xuất.

Tìm cách giảm phụ thuộc vào một thị trường truyền thống

Từ thực trạng trên, Ban IV đề xuất Chính phủ xem xét tiến hành trao đổi cấp cao giữa hai bên để cùng nhận diện nút thắt và đưa ra giải pháp tháo gỡ phù hợp với mục tiêu là khẩn trương giải phóng lượng hàng hóa và xe tồn tại các cửa khẩu, đưa hoạt động xuất nhập khẩu hai nước dần trở lại bình thường trên cơ sở tuân thủ các nguyên tắc đảm bảo an toàn phòng chống dịch.

Xe hàng kẹt tại cửa khẩu Tân Thanh (Lạng Sơn)

Nêu cụ thể, Ban IV kiến nghị lãnh đạo Chính phủ xem xét trao đổi, đàm phán với phía Trung Quốc để bố trí cửa khẩu thông quan riêng cho hàng linh kiện điện tử, hàng nguyên phụ liệu phục vụ sản xuất trong nước; Phối hợp lực lượng chuyên môn hai nước để bàn giao theo đợt, giải phóng các xe hàng, container, tài xế đang “kẹt” tại cửa khẩu hai bên.

Bên cạnh hoạt động đàm phán, Ban IV đề xuất Chính phủ xem xét giao các địa phương có các cửa khẩu đường bộ với Trung Quốc khẩn trương rà soát, khảo sát, thiết lập vùng đệm đối với hàng hóa trao đổi với Trung Quốc để quản lý, kiểm soát chặt chẽ tình hình dịch bệnh Covid tại khu vực này nhằm phát hiện sớm và cách ly người/vật mắc Covid ngay tại đầu vùng đệm, không để xảy ra tình huống phát hiện người/vật mắc Covid ở điểm giáp biên dẫn tới hành động “đóng biên tức thời” của phía Trung Quốc.

Đối với hàng nông sản sắp thu hoạch và chuẩn bị xuất khẩu sang Trung Quốc qua các cửa khẩu đường bộ trong dịp cận Tết, Ban IV đề xuất Chính phủ giao Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn khẩn trương thông tin, làm việc với các địa phương trên cả nước để dừng tạm thời các chuyến hàng đang có kế hoạch vận chuyển lên cửa khẩu, hướng dẫn người nông dân trì hoãn thu hoạch (nếu có thể) hoặc tiếp tục bảo quản tại kho, để chờ giải phóng bớt hàng ùn ứ hiện tại thì mới tiếp tục đưa hàng mới về các cửa khẩu.

Cũng theo Ban IV, cần thiết lập kênh thông tin, liên lạc thông suốt để điều tiết lượng hàng nông sản lên các cửa khẩu ở mức độ vừa phải, tránh đẩy hoàn toàn áp lực cho các tỉnh biên giới; khẩn trương phối hợp với Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức, đoàn thể, huy động đồng thời sự hỗ trợ từ các kênh báo, đài trong nước để khởi động gấp rút chiến dịch tuyên truyền “Người Việt hỗ trợ tiêu thụ nông sản Việt” dịp cận Tết.

Ban IV và các Hiệp hội đề xuất Chính phủ chỉ đạo các Bộ ngành liên quan đẩy mạnh các hội nghị xúc tiến thương mại để doanh nghiệp tìm cơ hội mở rộng thị trường xuất khẩu sang các nước, giảm bớt sự phụ thuộc vào một thị trường truyền thống.

Các địa phương cũng cần kết hợp với các hiệp hội ngành hàng đẩy mạnh tuyên truyền để người nông dân, doanh nghiệp thay đổi tập quán kinh doanh xuất khẩu từ phương thức truyền thống, không có hợp đồng thương mại sang hình thức chính ngạch, mua bán theo hợp đồng, với điều kiện giao dịch, giao nhận rõ ràng, giao hàng tại cửa khẩu quốc tế, cửa khẩu chính.

Trong dài hạn, đề xuất Chính phủ chỉ đạo các địa phương có cửa khẩu với Trung Quốc chú trọng quy hoạch, đầu tư hạ tầng logistics, đặc biệt mở rộng, tăng diện tích các kho bãi, địa điểm tập kết cho hàng hóa và xe vận tải hàng hóa làm thủ tục thông quan thuận lợi.