Khi các nhà đầu tư chờ đợi SoftBank công bố báo cáo tài chính vào ngày 11/11, Masayoshi Son đã tươi cười, ăn bận thoải mái với chiếc áo cổ lọ tối màu và áo khoác. Ông nói với họ rằng, đây sẽ là lần cuối cùng ông phát biểu trong những sự kiện như thế này.

Trong nhiều thập kỷ, vị chủ tịch kiêm CEO của SoftBank đã biến một buổi công bố báo cáo tài chính thành một sự kiện cực kỳ hấp dẫn, với sự xuất hiện của những bức vẽ, tác phẩm nghệ thuật, nội dung lịch sử, các phương trình bí ẩn và có liên quan đến mọi thứ từ Chúa Giê-su cho đến con ngỗng vàng. Những sự kiện như vậy đã “huyền thoại”.

Song, tính lập dị trong phong cách lãnh đạo của ông lại tạo ra những sai lầm lớn cho quỹ đầu tư mạo hiểm của mình. Bởi vậy, giới truyền thông đang chỉ trích những bài thuyết trình của ông là kỳ quặc, khó hiểu và thậm chí là ảo tưởng.

Dù đã báo lãi sau nhiều tháng, nhưng SoftBank lại có khoản lỗ gần 10 tỷ USD trong hoạt động đầu tư mạo hiểm, bao gồm 2 quỹ Vision và quỹ đầu tư ở Châu Mỹ Latinh. Đại diện công ty cho biết khoản lỗ ở mảng này xảy ra trong khoảng thời gian 6 tháng từ tháng 4 đến tháng 9 là -3.350,7 tỷ yen (24,53 tỷ USD).

Trong buổi thuyết trình cuối cùng đó, Son đã thừa nhận rằng công ty ông nên “ở chế độ phòng thủ”. Bởi vậy, ông đã đề cử Yoshimitsu Goto - CFO của SoftBank, xử lý báo cáo tài chính hàng quý.

Vị tỷ phú này còn khiến nhà đầu tư choáng váng với một “cú đánh” khác: Quỹ của ông đã đầu tư 100 triệu USD vào FTX và khoản tiền này giờ trở thành vô giá trị sau khi công ty này phá sản vào đầu tháng 11.

Do một kế hoạch thưởng phức tạp, giúp Son có cổ phần cá nhân trong các quỹ đầu tư của SoftBank mà không cần thanh toán trước bằng tiền mặt (nhưng có tính lãi), Son đã nợ công ty khoảng 4,7 tỷ USD tính đến ngày 17/11.

Quỹ Vision từng là “bà đỡ” quyền lực cho các startup, đã huy động được 100 tỷ USD trong năm 2017 và có kế hoạch huy động 108 tỷ USD cho Quỹ Vision 2 vào năm 2019. Tuy nhiên, nhiều người trong công ty đang đặt câu hỏi rằng liệu 2 quỹ này có lấy lại được sức ảnh hưởng hay không.

Cuộc khủng hoảng ở vị trí quản lý cấp cao

Dù các giám đốc điều hành trong ngành coi Son là “người có tầm nhìn vĩ đại”, người không ngại đưa ra những ý tưởng lớn, song việc thực hiện những ý tưởng này lại không hề dễ dàng.

Vào tháng 7, Rajeev Misra - một người thân cận với Son và điều hành Quỹ Vision trong nhiều năm, đã “lùi lại” với một vai trò khác với chức vụ thấp hơn. Theo BI, ông đang có kế hoạch thành lập một quỹ đầu tư riêng và một số đối tác cấp cao khác cũng dự định “đi theo” Misra.

Misra từng là trader tín dụng tại Deutsche Bank, ông đảm nhận vị trí điều hành bộ phận trái phiếu của ngân hàng này trong cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008. Misra nhanh chóng trở thành “hoa tiêu” cho Son với các giao dịch phức tạp nhờ kinh nghiệm lão làng trong ngành ngân hàng của mình.

Ông đã giúp SoftBank vượt qua những rào cản lớn trong việc huy động vốn cho thương vụ thâu tóm công ty thiết kế chip ARM trị giá 32 tỷ USD vào năm 2016. Misra cũng đóng vai trò lớn trong việc thuyết phục quỹ đầu tư nhà nước Ả Rập Saudi trở thành đối tác của Quỹ Vision.

Các giám đốc điều hành ồ ạt rời đi

Yanni Pipilis và Munish Varma - 2 thành viên hợp danh của HĐQT Quỹ Vision, cũng sẽ rời đi để gia nhập một quỹ mới với Misra. Một trong những nhà đầu tư trách nhiệm hữu hạn (limited partner investor) của Quỹ Vision - Mubadala Investment Company, cũng đang hậu thuẫn cho quỹ mới của Misra.

Một nhà đầu tư ở London tiết lộ rằng, Misra thành lập quỹ mới bằng cách “chèo kéo” các đồng nghiệp cũ và các đối tác trách nhiệm hữu hạn, trong khi vẫn giám sát Quỹ Vision. Họ miêu tả đây là “điều khó hiểu” dù có điều khoản không cạnh tranh mà các nhà quản lý đưa ra trong hợp đồng lao động.

“Cuộc chia tay” này khiến Son rơi vào thế khó. Một nhà đầu tư cũ của Quỹ Vision cho biết vị tỷ phú này lại không phải là “một người quản lý”.

Kể từ năm 2010, 10 giám đốc điều hành cấp cao của SoftBank đã rời đi, trong đó có Deep Nishar, thành viên hợp danh cấp cao của Quỹ Vision; Marcelo Claure,CEO; và Katsunori Sago, giám đốc chiến lược; Sumer Juneja, một thành viên hợp danh giám sát các khoản đầu tư của châu Âu.

Một nhà đầu tư cho biết sự ra đi của nhiều giám đốc cấp cao đang đặt ra câu hỏi rằng liệu kế hoạch đầu tư trong tương lai của SoftBank sẽ thế nào. Người này lưu ý rằng, SoftBank có thể giảm tốc độ “vung tiền” do đội ngũ giám sát danh mục đã bị cắt giảm đáng kể, đến mức không thể triển khai thêm vốn nữa.

Bối cảnh thị trường không hề thuận lợi

Chiến lược đầu tư mạo hiểm trong tương lai của SoftBank vướng phải nhiều khúc mắc. Sở hữu “chiếc rương chiến tranh” để chi tiền hậu thuẫn các startup đến mức được định giá hàng tỷ USD là điều dễ dàng vào năm 2017 - khi lãi suất ở mức thấp. Một nhà đầu tư cho biết SoftBank thường đầu tư vào những startup trong cùng một lĩnh vực, chẳng hạn như gọi xe.

Còn hiện tại, khi lãi suất tăng cao và nền kinh tế có nguy cơ rơi vào suy thoái, nhà đầu tư càng trở nên thận trọng với các khoản đầu tư có tính đầu cơ cao vào các startup có tốc độ “đốt tiền” nhanh chóng. Song, đây lại là một phần cơ bản trong danh mục của Quỹ Vision.

Trong những ngày đầu, SoftBank ra sức bảo vệ các khoản đầu tư lớn nhất của mình ở thời kỳ khủng hoảng. Công ty này đưa WeWork một gói hỗ trợ trị giá hàng tỷ USD sau khi startup chia sẻ không gian văn phòng không thể IPO vào năm 2019.

Một nhà đồng sáng lập của startup được SoftBank hậu thuẫn tiết lộ rằng, khi họ gặp khó khăn, nhà đầu tư đã “bơm mạnh thanh khoản khẩn cấp” và “triển khai một lượng lớn nguồn nhân lực” để tạo cơ hội cho doanh nghiệp của họ. Người này cho biết: “Họ muốn báo chí né tránh một khoản đầu tư tệ hại khác.”

Dẫu vậy, câu hỏi đặt ra là liệu SoftBank sẽ giải cứu các startup như thế nào trong bối cảnh hiện tại. Klarna - gã khổng lồ ngành “mua trước trả sau”, đã được định giá 46 tỷ USD sau khi huy động được 639 triệu USD trong vòng gọi vốn cho Quỹ Vision 2 vào năm ngoái. Song, công ty này phải cắt giảm hoạt động vào tháng 7.

Do nhà đầu tư không còn mặn mà với những startup “đốt tiền mạnh tay”, nên họ chỉ huy động được 800 triệu USD với mức định giá 6,7 tỷ USD từ Sequoia, Silver Lake và Mubadala mà không có SoftBank. Những cái tên khác trong danh mục của SoftBank cũng phải cắt giảm nhân sự là GoPuff, OneTrust, Cameo và Remote.

SoftBank phải làm gì để vực dậy?

Đến tháng 8, kết quả trong chiến lược kinh doanh của SoftBank đã trở nên rõ ràng, khi báo lỗ 23,4 tỷ USD và 17,3 tỷ USD trong đó do các khoản đầu tư thua lỗ của Quỹ Vision.

Trong sự kiện thuyết trình vào tháng 11, Son đã thừa nhận rằng ông quá “vội vàng” mua những startup khi thị trường tăng giá và cho biết sẽ giảm đầu tư, cắt bớt chi phí để điều chỉnh, bao gồm cả sa thải bớt nhân sự tại Quỹ Vision.

Hiện tại, SoftBank đang đặt niềm tin vào danh mục của mình. Trong báo cáo tài chính tháng 8, Navneet Govil - CFO của Quỹ Vision, cho biết, tính đến ngày 30/6, 95% startup trong danh mục của họ có “cash runway” (khoảng thời gian mà một công ty có thể duy trì khả năng thanh toán mà không cần huy động thêm bất kỳ khoản tiền nào) trong hơn 12 tháng.

Tháng 9, SoftBank đã đưa ra ý tưởng về Quỹ Vision 3 và khoản vốn huy động mới này sẽ giúp Son và công ty có thêm cơ hội để “làm lại”. Tuy nhiên, một số dấu hiệu cho thấy các nhà đầu tư hoặc các nhà đầu tư trách nhiệm hữu hạn, thậm chí là nhà đầu tư tổ chức không mấy mặn mà.

Elliott Management - nắm giữ 2,5 tỷ USD cổ phần trong SoftBank khi đại dịch bắt đầu, đã bán phần lớn số đó trong năm nay, theo FT. Họ đã mất niềm tin vào khả năng mang lại giá trị cho cổ đông của Son, khi có tin đồn cho rằng SoftBank đang cân nhắc tư nhân hoá.

Với hiệu suất đầu tư từ trước đến nay, câu hỏi đặt ra là liệu điều gì sẽ xảy ra khi Quỹ Vision 2 nhận được đủ vốn cam kết. Đối với 1 nhà đầu tư ở London thì câu trả lời là rõ ràng, đặc biệt là với tình hình kinh tế hiện nay. Người này nói: “Tôi không nghĩ Quỹ Vision 3 là một cách để dễ dàng huy động vốn. Có lẽ đó là lý do tại sao các nhà đầu tư lại không có hứng thú.”

Tham khảo BI