Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) đã có văn bản trả lời Công văn số 4445/BKHCN-TĐC ngày 27/11/2023 của Bộ Khoa học và Công nghệ về việc xin ý kiến biện pháp quản lý thép không gỉ và Công văn số 4473/BKHCN-TĐC ngày 29/11/2023 của Bộ Khoa học và Công nghệ về việc lấy ý kiến góp ý Dự thảo Thông tư ngưng hiệu lực thi hành Thông tư 15/2019/TT-BKHCN và Thông tư số 09/2021/TT-BKHCN về thép không gỉ.
VCCI đề nghị Bộ Khoa học và Công nghệ sớm bãi bỏ Quy chuẩn kỹ thuật QCVN 20:2019/BKHCN về thép không gỉ được quy định tại Thông tư 15/2019/TT-BKHCN và Thông tư 09/2021/TT-BKHCN, vì các lý do sau:
Thứ nhất, việc quản lý thép không gỉ bằng quy chuẩn kỹ thuật theo Danh mục hàng hoá nhóm 2 là không phù hợp. Điều 3.4 Luật Chất lượng sản phẩm hàng hoá 2007 quy định “sản phẩm, hàng hoá nhóm 2 là sản phẩm, hàng hóa trong điều kiện vận chuyển, lưu giữ, bảo quản, sử dụng hợp lý và đúng mục đích, vẫn tiềm ẩn khả năng gây hại cho người, động vật, thực vật, tài sản, môi trường”. Trong khi đó, thép không gỉ là nguyên liệu để sản xuất ra các loại hàng hoá khác, trong đó có nhiều mục đích không tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn như làm đồ trang trí, bàn, ghế, khung tranh, cửa sổ, thùng rác, tay vịn cầu thang… Việc quản lý thép không gỉ sử dụng cho các mục đích này bằng quy chuẩn kỹ thuật theo diện hàng hoá nhóm 2 là không đúng với Điều 3.4 của Luật Chất lượng sản phẩm hàng hoá.
Ngược lại, một số sản phẩm sử dụng thép không gỉ có thể gây mất an toàn như dụng cụ tiếp xúc với thực phẩm (nguy cơ thôi nhiễm), các bộ phận chi tiết của các loại hàng hoá có nguy cơ mất an toàn khác như phương tiện giao thông, máy móc lao động, thang máy… Tuy nhiên, các sản phẩm này đều đã có các Quy chuẩn kỹ thuật tương ứng với từng sản phẩm (dành cho dụng cụ tiếp xúc với thực phẩm, ô tô, xe máy, thang máy…). Như vậy, nếu cho rằng Quy chuẩn 20 được xây dựng nhằm bảo đảm an toàn cho các sản phẩm này thì sẽ gây chồng chéo, trùng lặp về chức năng quản lý.
Thứ hai, QCVN 20:2019/BKHCN ảnh hưởng quyền lợi của người tiêu dùng khi hạn chế quyền lựa chọn hàng hoá phù hợp với nhu cầu. Có thể, cơ quan nhà nước cho rằng Quy chuẩn 20 giúp loại bỏ các loại thép chất lượng thấp trên thị trường, giúp người tiêu dùng được sử dụng hàng hoá chất lượng tốt hơn. Tuy nhiên, đi kèm với chất lượng thì giá thành của sản phẩm cũng tăng lên. Nếu như trước đây người tiêu dùng được chủ động lựa chọn hàng hoá với chất lượng và giá cả phù hợp với nhu cầu thì nay Quy chuẩn 20 đã loại bỏ một số loại thép có giá thành rẻ, buộc người tiêu dùng phải bỏ nhiều tiền hơn để mua sản phẩm được làm từ inox có chất lượng cao hơn so với nhu cầu của họ.
Có thể, cơ quan nhà nước lo ngại tình trạng một số doanh nghiệp lừa dối người tiêu dùng, cung cấp thép chất lượng kém nhưng quảng cáo là chất lượng tốt. Trong trường hợp này, hệ thống pháp luật đã có đầy đủ các quy định xử lý hành vi lừa đảo, lừa dối khách hàng, quảng cáo gian dối, sản xuất buôn bán hàng giả, hàng kém chất lượng theo pháp luật hành chính và hình sự. Cơ quan nhà nước cần nghiêm khắc xử phạt các doanh nghiệp vi phạm chứ không nên ban hành Quy chuẩn kỹ thuật cấm một mặt hàng chỉ vì chất lượng thua kém mặt hàng khác.
Thứ ba, Với việc đặt ra quy chuẩn 20 thì dường như đang tạo thuận lợi cho hàng hoá nhập khẩu thay vì bảo vệ và khuyến khích sử dụng hàng hoá cùng loại sản xuất trong nước. Các quy định tại QCVN 20:2019/BKHCN khiến thép không gỉ không thể nhập khẩu để làm nguyên liệu gia công hàng hoá trong nước. Tuy nhiên, hàng hoá sử dụng loại thép này lại không cần kiểm tra theo QCVN 20:2019/BKHCN và được nhập khẩu bình thường. Như vậy, QCVN 20:2019/BKHCN đang bảo hộ ngược, khiến các doanh nghiệp ưu tiên nhập hàng hoá thành phẩm thay vì nhập nguyên liệu để sản xuất. Nhiều doanh nghiệp gia công thép không gỉ trong nước phản ánh tình trạng họ mất toàn bộ thị phần trước hàng hoá nhập khẩu do không thể nhập khẩu nguyên liệu để sản xuất.
Đơn cử, một doanh nghiệp dệt may phản ánh với VCCI về vướng mắc của Quy chuẩn 20 như sau: Doanh nghiệp đó có nhu cầu nhập khẩu thép không gỉ để dập ra các phụ kiện như cúc áo, phéc-mơ-tuya trong các sản phẩm dệt máy. Tuy nhiên, họ không thể nhập khẩu loại inox mong muốn vì Quy chuẩn 20 không cho phép. Doanh nghiệp cũng không thể đổi sang loại inox khác đắt tiền hơn vì đây là yêu cầu của chuỗi cung ứng buộc doanh nghiệp gia công phải sử dụng nguyên liệu và nhà cung cấp được chỉ định. Sản phẩm dệt may sản xuất ra được xuất khẩu đi các nước trên thế giới, bao gồm cả nhiều nước phát triển, nhưng lại không thể tiêu thụ tại Việt Nam.
Tuệ Minh