Thứ trưởng Công Thương Đỗ Thắng Hải bị bắt hôm 21/12 với cáo buộc có sai phạm trong vụ án liên quan Công ty TNHH Thương mại vận tải và du lịch Xuyên Việt (Xuyên Việt Oil). Trước đó, Giám đốc Sở Tài chính TP HCM và ông Lê Đức Thọ, cựu Bí thư Tỉnh ủy Bến Tre cũng bị khởi tố, tạm giam để điều tra liên quan vụ án tại doanh nghiệp này.

Nhiều chiêu trò gian lận của Xuyên Việt Oil

Xuyên Việt Oil là một trong 37 đơn vị đầu mối kinh doanh xăng dầu (gồm doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu hàng không) thành lập năm 2005, có trụ sở tại TP HCM. Doanh nghiệp này được cấp phép kinh doanh lần đầu năm 2016, sau đó được cấp lại lần 2 vào tháng 11/2021. Tại khu vực TP HCM và một số tỉnh Nam Trung Bộ, thị phần của Xuyên Việt Oil chiếm khoảng 40%, tính chung cả nước là gần 10%.

Tháng 8 năm nay, doanh nghiệp này bị Bộ Công Thương tước giấy phép xuất, nhập khẩu xăng dầu khi thời hạn còn 3 năm. Giải thích lúc đó, Bộ này cho biết việc thu giấy phép của Xuyên Việt Oil do những sai phạm trong kinh doanh xăng dầu và chiếm dụng Quỹ bình ổn giá.

Thực tế, từ cuối 2022, vi phạm của Xuyên Việt Oil đã được Thanh tra Bộ Công Thương nêu khi thanh tra đơn vị này cùng nhiều đầu mối khác sau những lộn xộn trên thị trường hồi đầu năm. Theo kết luận thanh tra, đầu mối xăng dầu này được cấp phép kinh doanh xuất, nhập khẩu nhưng chưa đáp ứng các điều kiện về hệ thống phân phối (phải có tối thiểu 40 tổng đại lý hoặc đại lý, thương nhân nhượng quyền bán lẻ).

Xuyên Việt Oil đã gian lận trong kê khai hệ thống đại lý, thông qua ký hợp đồng chuyển nhượng cổ phần, để ghi nhận 36 cửa hàng của Công ty Đại Đồng Xuân vào hệ thống phân phối của mình. Nhưng ngay sau khi được Bộ Công Thương cấp phép, tháng 11/2021, hai doanh nghiệp này lập tức hủy hợp đồng chuyển nhượng cổ phần nói trên.

Liên quan việc thu mua nguồn hàng, theo quy định, đầu mối được phép mua xăng dầu từ nhiều nguồn để đảm bảo nguồn cung trong hệ thống. Ngoài lấy xăng dầu từ hai nhà máy lọc dầu trong nước, Xuyên Việt Oil đã mua hàng từ chính công ty con - Công ty cổ phần Việt Oil Group Lado. Điều này vi phạm quy định tại Nghị định 83/2014 về kinh doanh xăng dầu, theo Thanh tra Bộ Công Thương.

Ngoài ra, doanh nghiệp này còn vi phạm quy định về xuất khẩu, tạm nhập, tái xuất, chuyển khẩu xăng dầu, cũng như chưa kiểm tra, giám sát chất lượng, hoạt động của các tổng đại lý, đại lý trong hệ thống.

Kết quả thanh tra cho thấy các báo cáo, hồ sơ doanh nghiệp này cung cấp cho đoàn kiểm tra không khớp với số liệu Vụ Thị trường trong nước (Bộ Công Thương) theo dõi. Các quy định về báo cáo định kỳ hàng quý, năm về tình hình kinh doanh, mua bán xăng dầu, số liệu nhập - xuất - tồn kho cho Bộ Công Thương cũng không được Xuyên Việt Oil tuân thủ hoặc gửi chậm.

Với loạt vi phạm và chiêu gian lận trong kinh doanh, doanh nghiệp này bị xử phạt vi phạm 390 triệu đồng và tước Giấy phép kinh doanh xuất, nhập khẩu xăng dầu 1,5 tháng (từ 10/8-13/9/2022).

Nhưng trước khi bị Thanh tra Bộ Công Thương nêu loạt vi phạm cuối năm ngoái, doanh nghiệp này cũng từng nằm trong số bị thanh tra về kinh doanh xăng dầu từ tháng 5/2021, nhưng sau đó cái tên Xuyên Việt Oil lại được rút khỏi danh sách.

Giải thích điều này, Bộ Công Thương khẳng định việc điều chỉnh kế hoạch thanh, kiểm tra năm 2021 và bỏ tên Xuyên Việt Oil là khách quan, phù hợp tình hình thực tế. Bởi việc kiểm tra bị gián đoạn, không thể thực hiện do dịch Covid-19 diễn biến phức tạp tại TP HCM (tháng 4-10/2021). Mặt khác, thời gian này giấy phép của Xuyên Việt Oil hết hạn, doanh nghiệp nộp hồ sơ xin cấp lại vào tháng 11/2021 và lúc đó, các điều kiện để cấp lại giấy phép đều đáp ứng.

Doanh nghiệp nợ thuế nghìn tỷ đồng

Ngoài các vi phạm trong kinh doanh xăng dầu, Xuyên Việt Oil liên tục thua lỗ và nằm trong danh sách nợ thuế nghìn tỷ đồng.

Kết quả kinh doanh 5 năm gần nhất của doanh nghiệp này cho thấy ghi nhận doanh thu "khủng" mỗi năm. Điển hình 2021 - thời điểm TP HCM chịu nhiều ảnh hưởng từ dịch Covid-19 - doanh thu của doanh nghiệp lên tới 22.500 tỷ đồng, gấp đôi năm 2020. Thế nhưng, trái ngược với các khoản thu lớn, Xuyên Việt Oil liên tục báo lỗ nhiều năm, như âm 371 tỷ đồng vào 2018. Số lỗ lên 424 tỷ đồng năm 2019 và tăng gấp đôi lên 957 tỷ đồng vào 2020.

Khoản lỗ tiếp tục tăng vào 2022 - năm thị trường xăng dầu trong nước rơi vào tình trạng đứt gãy nguồn cung, giá thế giới biến động mạnh, thậm chí vốn chủ sở hữu bị âm, khả năng thanh toán và nợ phải trả cao.

Cùng đó, theo danh sách nợ thuế của Cục thuế TP HCM công khai tại thời điểm cuối tháng 10/2023, Xuyên Việt Oil nợ thuế "khủng" hơn 1.500 tỷ đồng, chiếm gần 20% tổng nợ thuế 8.000 tỷ của thành phố. Nhưng đáng chú ý là trong danh sách công khai nợ thuế kỳ trước đó của năm 2023 và 2022, Xuyên Việt Oil không có tên (theo văn bản của Tổng cục thuế, Xuyên Việt Oil thực tế đã phát sinh nợ thuế từ trước tháng 10 năm nay).

Từ 2020 đến tháng 7/2022, Tổng cục thuế đánh giá Cục thuế TP HCM chưa quyết liệt yêu cầu doanh nghiệp thực hiện nghĩa vụ ngân sách với số thuế phát sinh trên tờ khai tháng, từ kỳ tháng 10/2021 đến tháng 7/2022, dù lúc đó doanh nghiệp còn khả năng nộp thuế. Chỉ đến khi doanh nghiệp phát sinh số tiền nợ thuế lớn, Cục thuế thành phố mới bắt đầu áp dụng các biện pháp đôn đốc và cưỡng chế.

Dẫu vậy, Cục thuế TP HCM cũng mới chỉ áp dụng cưỡng chế như trích tiền tài khoản, dừng thủ tục hải quan, ngừng hóa đơn, thu hồi giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh mà chưa có các bước tiếp theo như kê biên tài sản, bán đấu giá tài sản kê biên, thu tiền, tài sản khác do cơ quan, tổ chức, cá nhân khác đang nắm giữ.

Không chỉ nợ thuế nghìn tỷ, Xuyên Việt Oil còn có dư nợ được xếp vào nhóm nợ xấu, với gần 5.500 tỷ đồng tại 4 ngân hàng. Ở thời điểm bị tước giấy phép hồi tháng 8, doanh nghiệp này còn "ôm" hơn 200 tỷ đồng Quỹ bình ổn giá. Bộ Tài chính nhiều lần giục doanh nghiệp nộp lại nhưng chưa có hồi âm.

Trước loạt vi phạm của Xuyên Việt Oil, Trung tướng Tô Ân Xô, người phát ngôn Bộ Công an, từng cho rằng có nhiều lỗ hổng trong quản lý, kiểm soát kinh doanh xăng dầu. Theo ông, đây là mặt hàng có lượng tiêu thụ lớn hàng ngày, là huyết mạch giống như không khí, nhưng việc để xảy ra tình trạng này cho thấy các doanh nghiệp không biết sợ.

Thực tế, Thanh tra Bộ Công Thương khi kết luận vi phạm của các đầu mối xăng dầu cuối 2022, cũng cho rằng một số vụ, cục tại cơ quan này với vai trò quản lý Nhà nước chưa kịp thời kiểm tra, đối chiếu, rà soát các báo cáo về sai phạm của doanh nghiệp. Các cơ quan này cũng chậm trễ trong việc phát hiện hành vi vi phạm, kiến nghị người có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính, áp dụng các hình phạt theo quy định.

Anh Minh - Quỳnh Trang