Vấn nạn bằng giả liệu có chấm dứt?

Danh Đức

(TBKTSG) - Mới đây, một vụ làm bằng giả đã bị điều tra và được công bố trên báo chí. Báo Pháp Luật ngày 26-11-2020 cho biết, theo Cơ quan An ninh điều tra Bộ Công an, từ năm 2017-2019, trường Đại học Đông Đô đã cấp bằng cử nhân ngôn ngữ tiếng Anh cho 626 trường hợp, tất cả đều là giả và không có giá trị. Trước mắt, công an mới xác định được 217 người sở hữu; trong đó 193 người được cấp bằng không qua tuyển sinh, đào tạo, hoặc không đủ điều kiện cấp bằng.

Có bằng giả rồi làm gì? Cũng theo cơ quan điều tra, 60/193 “cử nhân” đã sử dụng bằng, gồm 55 trường hợp xét tuyển nghiên cứu sinh hoặc bảo vệ luận án tiến sĩ, một trường hợp thi nâng ngạch thanh tra viên, một trường hợp sử dụng xét tuyển thạc sĩ...

Hiện cơ quan công an đã tống đạt quyết định khởi tố đối với các bị can tại trường đại học này. Còn đối với các người mua và sử dụng bằng giả, theo báo Lao động ngày 25-11-2020: “Ông Nguyễn Tiến Dĩnh - nguyên Thứ trưởng Bộ Nội vụ, cho biết, đối với những trường hợp cán bộ, công chức, viên chức sử dụng văn bằng giả để xét tuyển nghiên cứu sinh hoặc bảo vệ luận án tiến sĩ... thì trước hết cần hủy bỏ kết quả, thu hồi những văn bằng này. Bước thứ hai cần xử lý kỷ luật về mặt cán bộ, công chức, viên chức có hành vi gian dối”.

Xử lý kỷ luật là làm sao? Đây là câu hỏi cần đặt ra, nhất là khi việc sử dụng bằng giả không chỉ ở hạng mục văn bằng hai ngoại ngữ và để làm tiến sĩ, mà trải rộng trong rất nhiều lĩnh vực, chẳng hạn rất phổ biến là bằng lái xe hay giấy chứng nhận sức khỏe.

Có lẽ cũng cần nhìn qua nước khác xem họ xử lý tình trạng loạn bằng giả như thế nào. Chẳng hạn trường hợp ở Cộng hòa Chad rất đáng để ý. Tại đất nước được xem là một trong những nước nghèo nhất châu Phi này, theo tổ chức SOS Projects, nền giáo dục của họ đang đối diện ba vấn đề nan giải: thiếu giáo viên có trình độ, thiếu chi tiêu của chính phủ, và gia tăng bất ổn định⁽¹⁾.

Cho dù khó khăn như thế, song, từ năm 2017, thủ tướng nước này cũng đã khởi động chiến dịch kiểm tra văn bằng của các công chức. Mục tiêu của cuộc kiểm tra là xác định và liệt kê các bằng cấp giả ở các bộ và cơ quan, chức danh giả và thăng tiến kèm theo, sau đó làm sạch và cập nhật ngân sách dành trả lương.

Liệu chiến dịch này có bị “bỏ dùi” khi chưa “đánh trống” xong? Câu trả lời là, gần hai năm sau khi phát động chiến dịch, “hơn 1.900 công chức Chad bị quy kết xài bằng giả”⁽²⁾. Có đến 3.356 công chức bị cắt lương, trong đó 2.648 người thuộc ngành giáo dục, 192 người thuộc ngành y tế, 172 người thuộc Bộ Tài chính⁽³⁾.

Trên 3.000 công chức bị sa thải vì sử dụng bằng giả trong một đất nước hơn 17 triệu dân được xem là một động tác mạnh mẽ của nước này nhằm chỉnh sửa bộ máy công vụ vốn trước đó theo báo cáo chỉ số phát triển 2015 của Chương trình Phát triển Liên hiệp quốc đánh giá là chất lượng thấp.

Qua đến năm nay, “dùi” đã được “nâng” lên cao hơn nữa. Bài báo trên Chadinfos ngày 19-9-2020 có đoạn: “Kể từ ngày 17-9, những người sở hữu bằng giả không còn biết đường nào mà lần. Các thủ tục pháp lý sẽ được bắt đầu chống lại họ”.

Bài báo hình dung một tương lai không xa như sau: “Những công chức dựa vào vị trí của người đỡ đầu có thế lực phức tạp để thoát ra khỏi sự truy tố này sẽ chỉ có mà khóc hết nước mắt... Từ thượng tầng, người ta thì thào rằng sẽ không có biện pháp nửa vời”⁽⁴⁾.

Có thể thấy, chuyện bán bằng giả và sử dụng bằng giả đều là tội hình sự đáng bị phạt tù giam. Do lẽ, khi đóng tiền “học phí”, thừa biết sẽ không học, không thi, sẽ chắc chắn có bằng, rồi khi sử dụng bằng giả đó để nộp, tiến thân... chính là mấy lần phạm pháp. Điều gì cũng phải có một điểm khởi sự để có được điểm kết thúc, bằng không sẽ chìm lỉm trong vấn nạn muôn thuở.

⁽¹⁾ Three Main Obstacles to Improving Education in Chad, borgenmagazine, January 3, 2017

⁽²⁾ “Buzz Actu : plus 1 900 fonctionnaires Chadiens sont présumés détenteurs des faux diplômes”, Chadinfo 7-4-2019.

⁽³⁾ CHAD Faux diplômes & faux fonctionnaires: plus de 3 000 fonctionnaires seront exclus de la paie du mois d’août, LeChadanthropus, 20 AOÛT 2019,

⁽⁴⁾ “Des détenteurs de faux diplômes bientôt à la barre”, Chadinfos 19 septembre 2020