Nhiều năm nay, những đứa trẻ trong các gia đình giàu có của Trung Quốc luôn không ngại khoe mẽ. Không khó để tìm thấy những hình ảnh như tạo dáng bên siêu xe Bentley hay Lamborghini, cầm cả bao tải tiền, cho thú cưng đeo đồng hồ Apple mạ vàng xuất hiện trên mạng xã hội.
Tuy nhiên, những ngày này, hiện tượng đó không còn nữa. Các "rich kid" vẫn hưởng thụ những thứ xa hoa nhưng nhìn chung thì họ đang hiểu rằng tốt hơn hết là không nên khoa trương.
Mặc dù Trung Quốc đã trở thành nền kinh tế lớn thứ hai thế giới và được dự báo sẽ vượt Mỹ trong 1 thập kỷ nữa, đây cũng là một trong những nước có mức độ chênh lệch giàu nghèo cao nhất thế giới – vấn đề càng trở nên trầm trọng hơn vì Covid-19. Chủ tịch Tập Cận Bình đang nỗ lực đảm bảo rằng của cải sẽ được phân phối đều hơn cho 1,4 tỷ người dân.
"Phú nhị đại" là cụm từ được dùng để chỉ con cháu của giới siêu giàu Trung Quốc. Cha mẹ họ đã trở nên giàu có trong đà bùng nổ của nền kinh tế nước nhà, chủ yếu nhờ khả năng tiếp cận sớm thị trường nước ngoài, độc quyền trong một số lĩnh vực hoặc xây dựng được danh mục đầu tư cổ phiếu và bất động sản khổng lồ. Đó là thời kỳ mà gần như tất cả mọi người đều giàu lên. Và giờ đây điều đó không còn đúng nữa.
Theo chỉ số di động xã hội do World Economic Forum (WEF) công bố hồi tháng 1, Trung Quốc xếp thứ 45 trên tổng số 82 nước, nằm dưới Mỹ, Nga và phần lớn châu Âu. Báo cáo của Credit Suisse cảnh báo chênh lệch giàu nghèo ở Trung Quốc đã tăng quá nhanh sau khi nước này chuyển sang nền kinh tế thị trường. Ở thời điểm cuối năm 2019, Trung Quốc có 5,8 triệu phú và 21.100 công dân có tài sản trên 50 triệu USD – số lượng nhiều hơn bất kỳ nước nào trừ Mỹ.
Một số phú nhị đại lớn lên mà hoàn toàn tách biệt khỏi phần còn lại của xã hội. Huang (25 tuổi), chưa từng nghĩ mình sinh ra trong gia đình giàu có cho đến khi học về tài chính tại cơ sở ở Thượng Hải của ĐH New York. Cha của cậu đã kiếm được hàng triệu tệ từ đầu tư vào các cổ phiếu y tế - nhóm đã bùng nổ trong những năm 1990. Và tuổi thơ của cậu chỉ gắn liền với những đứa trẻ có gia thế tương tự.
Sau khi tốt nghiệp, Huang cùng bạn bè lập ra 1 quỹ đầu tư với nguồn vốn từ bố mẹ của họ và được hậu thuẫn bởi một trong những ngân hàng đầu tư lớn nhất Trung Quốc. Và vì tất cả mọi người đều giàu có, Huang đặt mục tiêu lớn nhất là chứng minh mình là người xuất sắc nhất.
"Ngày xưa tôi sẽ mua 1 chiếc áo Dior với suy nghĩ mình trông sẽ sành điệu hơn, nhưng giờ thì tôi muốn chiếc áo ấy trông giá trị hơn bởi vì tôi đang mặc nó. Rich kid của thời nay khác xa so với thời những năm 1980. Hầu hết những người xung quanh tôi đều biết mình đang làm gì, thay vì chỉ lãng phí tiền bạc của bố mẹ", Huang nói.
Đối với phần lớn người Trung Quốc không được sinh ra đã "ngậm thìa vàng", họ ngày càng khó thăng tiến trên nấc thang xã hội. Giống như ở các nước khác, giới nhà giàu có thể mang đến cho con của họ cơ hội giáo dục bậc nhất và cả những khối tài sản kếch xù.
Báo cáo năm 2018 của OECD thống kê sẽ phải mất 7 thế hệ để 1 người sinh ra trong nhóm 10% nghèo nhất ở Trung Quốc tiến lên được mức thu nhập trung bình. Ở Hàn Quốc và Nhật Bản con số chỉ là 5 và 4. Trong chỉ số của WEF, mặc dù Trung Quốc có thứ hạng khá tốt về cơ hội tiếp cận giáo dục, chất lượng giáo dục ở khu vực nông thôn vẫn rất thấp, và tiền lương cho phần lớn dân số vẫn thấp hơn đáng kể so với các quốc gia khác.
Điều đó đặt ra 1 thách thức lớn cho ông Tập khi ông muốn đạt được mục tiêu vào năm 2021 sẽ tăng gấp đôi mức thu nhập bình quân đầu người so với 2010. Mặc dù Trung Quốc đã sớm kiềm chế được virus và nền kinh tế lớn thứ hai thứ hai hồi phục nhanh hơn so với các nền kinh tế lớn khác, hàng chục triệu người lao động thu nhập thấp phải đối mặt với cuộc sống rất khó khăn. Chi tiêu cho các mặt hàng xa xỉ hồi phục nhanh hơn so với sức mua các hàng hóa thiết yếu và đồ gia dụng, cho thấy nhóm người giàu đang hồi phục nhanh hơn.
Trong nhóm những người giàu nhất ở Trung Quốc, các tỷ phú công nghệ là nhóm nổi bật nhất. Khi Jack Ma trở thành tỷ phú năm 2014, ông được ca ngợi là tạo ra của cải và việc làm, nhưng tháng trước cộng đồng mạng đã rất bất ngờ khi nghe tin vụ IPO 35 tỷ USD của Ant Financial bị đình chỉ sau khi Jack Ma được cơ quan quản lý triệu tập.
Trong chiến dịch chống tham nhũng mà ông Tập thực hiện ở đầu nhiệm kỳ, hàng nghìn quan chức đã bị bắt giữ, trong đó có cả người từng là Ủy viên Bộ Chính trị - cơ quan quyền lực nhất trong hệ thống chính trị Trung Quốc. Tuy nhiên, việc tiết lộ cụ thể tài sản cá nhân của các quan chức cấp cao vẫn là một trong những vấn đề nhạy cảm nhất ở Trung Quốc.
Các đề xuất về thuế thừa kế, thuế bất động sản hoặc thuế tài sản đã được thảo luận trong nhiều năm nhưng chưa bao giờ thành hiện thực vì lo ngại về tác động xã hội. Ngoài ra theo Xie Fuzhan, chủ tịch Viện khoa học xã hội Trung Quốc, những loại thuế này cũng sẽ không thể giải quyết vấn đề chênh lệch giàu nghèo. "Thách thức lớn nhất vẫn là làm sao để làm cho miếng bánh to hơn và phân phối miếng bánh đó tốt hơn", ông nói.
Dẫu vậy, chính phủ Trung Quốc vẫn đang để mắt tới nhóm người giàu kỹ hơn so với trước đây. Đặc biệt, đã có những hệ thống tự động để kiểm soát dòng chảy của tiền và yêu cầu các cá nhân cũng như tổ chức cung cấp thông tin rõ ràng hơn khi chuyển tiền ra nước ngoài. Vì thế việc chuyển tiền ra nước ngoài giờ đây cũng khá khó khăn.
Tu, 1 phú nhị đại, nhà sáng lập của công ty giải trí Fantasy Entertainment, cho rằng con đường an toàn nhất là "cứ làm việc của mình, đóng thuế đầy đủ và cư xử đúng mực". Mặc dù mơ ước của anh là thành lập 1 công ty DJ, giờ đây Tu chỉ muốn mình được biết đến là người đã tạo ra 1 công ty có lợi nhuận. Anh được bố cho 2 triệu tệ (khoảng 300.000 USD) để khởi nghiệp mặc dù ông không thích ý tưởng kinh doanh này, cho rằng anh lấy cớ để chơi bời tụ tập mà thôi. Nhưng giờ đây Fantasy đã có doanh thu hơn 12 triệu tệ mỗi tháng và Tu không còn phải phụ thuộc vào gia đình về chuyện tiền bạc.
Tham khảo Bloomberg