Theo các nhà khoa học, các loại virus như virus SARS-CoV-2 luôn đột biến, không phải vì chúng quá “thông minh” hay “xảo quyệt” như một số đồn đoán liên quan đến những lời tiên tri được đưa ra thời gian gần đây, mà đó là sản phẩm của những sai sót không thể tránh khỏi xảy ra trong quá trình nhân bản bộ gen. Chính những sai sót này đã tạo ra các chỉ dấu cho phép các nhà khoa học theo dõi nguồn gốc của các chủng virus khác nhau và cách thức chúng lây lan.

Một điểm xét nghiệm COVID-19 tại Walthamstow, đông bắc London, Anh, ngày 15/12/2020. Ảnh: AFP.

Mỗi ngày có hàng trăm tài liệu nghiên cứu hàng trăm biến thể của các virus, được bổ sung vào thư viện gen của Nextstrain- một dự án hợp tác của các nhà dịch tễ học quốc tế, chuyên theo dõi gen di truyền của các mẫu virus trên thế giới. Hiện nay trên trang web của dự án này có một bộ sưu tập gồm 3.611 biến thể của virus SAR-CoV-2 bùng phát tại Vũ Hán vào tháng 12/2019. Trong số đó có chủng B.1.1.7 được phát hiện lần đầu tiên trong một mẫu phân lập ở Anh vào ngày 2/9.

Virus luôn biến đổi trong quá trình tiến hóa

Hình thành biến chủng mới là điều cực kỳ phổ biến trong quá trình tiến hóa của tất cả các loại virus và SARS-CoV-2 cũng không ngoại lệ. Biến chủng của virus này được tìm thấy tại hơn 130 quốc gia, trong đó có Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất, Saudi Arabia, Bahrain, Iraq, Iran, Israel, Oman, Pakistan và Ấn Độ. Riêng tại Mỹ có hơn 750 chủng mới.

Tuy nhiên, bộ gen của chủng virus mới tại Anh chứa số lượng đột biến nhiều hơn so với hầu hết các chủng virus khác. Hiện B.1.1.7 đanh nhanh chóng trở thành biến chủng “thống trị” ở Anh. Vào giữa tháng 11, nó chiếm tới 28% tổng số ca mắc mới ở London và miền đông nam nước Anh. Tính trong vòng 1 tuần, bắt đầu từ ngày 9/12, chủng này đã chiếm 62% số ca mắc tại London, 43% số ca mắc ở đông nam và 59% ở miền đông nước Anh.

Nhiều quốc gia ở châu Âu và các khu vực khác trên thế giới đã đóng cửa biên giới với Anh. Một số nước khác như  Saudi Arabia,  Kuwait và Oman đã đóng cửa biên giới với tất cả hành khách đến từ các nơi khác và dừng tất cả các chuyến bay thương mại. Nhưng hành động này có thể đã quá muộn. Biến chủng B.1.1.7 của SARS-CoV-2 đã được phát hiện tại nhiều nơi khác như Đan Mạch, Hà Lan và Australia. Theo các nhà phân tích, những quốc gia này có thể sẽ phải chứng kiến sự gia tăng số ca mắc Covid-19 với quy mô lớn và tăng mạnh như ở Anh.

Vào tháng 4, Anh đã ghi nhận mức kỷ lục hơn 5.000 ca mắc mỗi ngày, nhưng sau khi áp dụng biện pháp phong tỏa nghiêm ngặt, Anh đã ghi nhận số ca mắc giảm dần, với mức thấp nhất là 404 trường hợp mắc mới cùng 54 ca tử vong trong ngày 30/6. Tuy nhiên, điều tồi tệ hơn đã xảy ra. Vào ngày 20/12, Anh ghi nhận 36.084 ca mắc mới và 326 ca tử vong. Xu hướng này được cho là do sự xuất hiện của biến chủng mới, lây lan mạnh và nhanh hơn so với các chủng cũ. Có thể B.1.1.7 đã xuất hiện một số đột biến nhằm gia tăng khả năng liên kết và xâm nhập vào các tế bào, khiến nó ngày càng chi phối các ca bệnh ở Anh.

B.1.1.7 không quá nguy hiểm như đồn đoán

Tuy vậy, trong loạt câu chuyện về sự xuất hiện của biến chủng B.1.1.7, một số yếu tố quan trọng đang bị bỏ qua. Hiện tại, không có bằng chứng cho thấy chủng virus mới này gây ra các triệu chứng bệnh Covid-19 nghiêm trọng hơn hoặc khiến nhiều trường hợp nhập viện hơn so với các biến chủng khác.

Ngoài ra, cũng không có bằng chứng nào cho thấy chủng virus mới làm thay đổi phản ứng miễn dịch của cơ thể. Điều đó đồng nghĩa với việc nó sẽ dễ bị ngăn chặn bởi các loại vaccine đã được phê duyệt để sử dụng khấn cấp, giống như bất kỳ biến thể nào khác của SARS-CoV-2.

Mặt khác, B.1.1.7 vẫn chưa phát triển cách thức để đánh bại những biện pháp phòng ngừa đơn giản nhưng hiệu quả đã được áp dụng rộng rãi trên toàn thế giới như đeo khẩu trang nơi công cộng, rửa tay sát khuẩn, giãn cách xã hội và tránh tụ tập đông người.

Tại Anh, năng lực đối phó của hệ thống y tế trong thời kỳ đại dịch đã bị tổn thương, một phần bởi những lỗ hổng trong quản lý và thực hiện các biện pháp phòng ngừa.

Chính phủ Anh cho rằng các trường học nên mở cửa, thay vì để học sinh tham gia trực tuyến. Đây có thể là một sai lầm. Theo một cố vấn trong chính phủ Anh, chủng virus mới này có thể khiến trẻ em dễ bị mắc bệnh Covid-19 hơn dù rằng trẻ em được biết đến là đối tượng ít bị tổn thương hơn do virus SARS-CoV-2 so với các lứa tuổi khác.

Biến thể B.1.1.7 được phát hiện lần đầu tiên vào ngày 2/9 nhưng số ca mắc mới theo ngày tại Anh đã gia tăng kể từ đầu tháng 7. Nói cách khác, dù có hay không có sự xuất hiện của virus SARS-CoV-2 chủng mới, việc nới lỏng các biện phong tỏa cùng những chính sách về y tế thiếu hiệu quả đã khiến dịch bệnh tái bùng phát nghiêm trọng hơn. Khi B.1.1.7 xuất hiện, nó đã “khai thác” những điểm yếu trong hệ thống phòng thủ y tế của Anh để lây lan mạnh mẽ hơn.

Cảm giác sợ hãi đối với chủng virus B.1.1.7 dường như đã bị đặt sai vị trí. Chủng virus này không khiến căn bệnh Covid-19 trở nên nghiêm trọng hơn hoặc có khả năng kháng vaccine tốt hơn. Nhưng nó nêu bật một thực tế là ngay cả khi chiến dịch sản xuất vaccine đang “phi nước đại”, cuộc chiến chống đại dịch Covid-19 sẽ vẫn còn kéo dài và những quốc gia mất cảnh giác sớm có thể phải trả giá đắt./.

Hồng Anh